Kazimierz Kelles-Krauz
Z Wikipedii
| Ten artykuł powiązany jest z serią Demokratyczny Socjalizm  |
|
Organizacje socjalistyczne Tematy powiązane Teoretycy i intelektualiści |
| Edytuj ten szablon |
Kazimierz Kelles-Krauz (ur. 2 marca 1872 w Szczebrzeszynie - zm. 24 czerwca 1905 w Pernitz w Austrii), polski socjalista, filozof, socjolog, publicysta, pedagog. Działacz i teoretyk Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, później Polskiej Partii Socjalistycznej.
Urodził się na Lubelszczyźnie w rodzinie urzędniczej ze szlacheckim rodowodem. Naukę rozpoczął w gimnazjum w Radomiu. Tam działał w tajnym kółku samokształceniowym "Ariele", którego członkowie urządzali dyskusje poetyckie i czytali nielegalną literaturę socjalistyczną z okresu I Proletariatu. Debiutował jako poeta w pismach uczniowskich i w "Gazecie Radomskiej". Letnie wakacje wykorzystywał na socjalistyczną agitację ludu wiejskiego. Wydalony z gimnazjum po spisku maturzystów zdał maturę jako ekstern w Kielcach, nie został jednak z powodu udziału w spisku przyjęty na Wydział Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1892 r. Kelles-Krauz wyjechał do Paryża, gdzie pracował w Bibliotheque Nationale, podjął studia fizyczno-matematyczne na Sorbonie i nawiązał kontakty z międzynarodową emigracją socjalistyczną.
W 1893 r. został członkiem Międzynarodowego Instytutu Socjologii. Swoje prawo retrospekcji przewrotowej przedstawił po raz pierwszy w referacie wygłoszonym na I Międzynarodowym Kongresie Socjologicznym w 1894 r. W tymże roku został też członkiem Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, wybrano do kierownictwa (tzw. Centralizacji), był pierwszym sekretarzem sekcji paryskiej tego związku, sekretarzem Komisji Chłopskiej, później Komisji Pracy, mianowany został redaktorem "Bulletin Officiel du Parti Socialiste Polonais", wszedł do redakcji "Przedświtu", z ramienia ZZSP opiekował się Stowarzyszeniem Młodzieży Akademickiej "Spójnia" i Towarzystwem Pracujących Polaków. Nawiązał szeroką współpracę z polską i zagraniczną prasą socjalistyczną, z periodykami społeczno-kulturalnymi i naukowymi.
W 1896 r. Kelles-Krauz rozpoczyna studia w Ecole Libre des Sciences Politiques (studiując prawo, historię, ekonomię i socjologię), którą ukończył z wyróżnieniem. Słuchał też wykładów w College Libre des Sciences Sociales, gdzie w 1897 r. został wykładowcą w randze docenta. W 1901 r. po wygłoszeniu cyklu wykładów w Uniwersytecie Nowym w Brukseli otrzymał tytuł doktora nauk społecznych. Osiedlił się ostatecznie w Austrii. W Wiedniu wstąpił na wydział prawa tamtejszego uniwersytetu. Oddalony od bezpośredniej pracy partyjnej napisał tu wiele prac z dziedziny filozofii i socjologii. W 1902 r. odbył cykl wykładów z filozofii marksistowskiej na Uniwersytecie Nowym w Brukseli, w 1903-1904 był sekretarzem i wykładowcą Wyższych Kursów Wakacyjnych w Zakopanem, wykładał w wiedeńskim oddziale Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza. Osłabiony chorobą płuc i ciężką ponad siły pracą , tuż przed ukończeniem studiów prawniczych zmarł.
Poglądy filozoficzne i socjologiczne Kelles-Krauza mieszczą się w ramach takich prądów ideowych jak marksizm, pozytywizm, ewolucjonizm i neokantyzm. Deklarując się jako marksista, był żarliwym obrońcą teoretycznych założeń materializmu historycznego, a jednocześnie traktował go jako "system otwarty", jako zespół zasad wypracowanych przez Marksa i Engelsa w studiach nad formacją kapitalistyczną, które należy dopiero zastosować do całej przeszłości, w spojrzeniu na teraźniejszość i w prognozach na przyszłość. Marksizm nazywał "monizmem ekonomicznym", "monizmem", "ekonomizmem" i w dobie licznych koncepcji rewizjonistycznych względem teorii Marksa bronił szczególnie determinizmu ekonomicznego.
Traktując marksizm jako system socjologiczny, Kelles-Krauz dążył do wypracowania filozofii marksizmu i oparł się tu na filozofii Auguste Comte'a. Pod jej wpływem ułożył szereg klasyfikacyjny zjawisk społecznych. Wydzielił 3 warstwy zjawisk: ekonomię, moralność i prawo oraz naukę, sztukę, filozofię i religię. Druga warstwa zależy, według niego, bezpośrednio od sposobu produkcji, zaś warstwa trzecia tylko pośrednio, poprzez formy etyki i prawa, co przyczynia się do zatracenia w świadomości społecznej jej utylitarnego źródła i celu. Szczególnie nauka może jawić się jako bezinteresowna, gdyż posiada i drugie źródło inspiracji: własną logikę i tradycję intelektualną.
Pod wpływem neokantyzmu Kelles-Krauz badał problem klasowego charakteru świadomości społecznej nadając mu miano apercepcji klasowej i swą koncepcję traktował jako dopracowanie zagadnienia wtórności idei w stosunku do ekonomicznego podłoża. Teorie socjologiczne, w tym marksizm, były według niego, wyrazem pewnego stadium rozwoju ekonomicznego i związanych z nim dążeń pewnej klasy, stąd muszą z czasem ulec transpozycji lub zniknąć. Neokantowski rodowód miało też m.in. podjęte przezeń zagadnienie genezy ideałów ludzkości, ideałów klas wchodzących na arenę życia politycznego, a więc idei rewolucyjnych, wyprzedzających rozwój ekonomiczny. Rozwiązaniem tego zagadnienia było jego prawo retrospekcji przewrotowej, które wbudowywało w linearny model historiozofii marksizmu elementy teorii cyklicznych, wyjaśniało repetycję pewnych elementów świadomości społecznej w dziejach. Repetycja ta, według Kelles-Krauza, występowała w pewnych rytmach, których fluktuacje wyznaczały 2 antagonistyczne zasady: indywidualizmu i socjalizmu. Ideał socjalistyczny nazywał drugą retrospekcją, Nowym Odrodzeniem, a Erazmem tego odrodzenia nazywał słynnego ewolucjonistę Lewisa H. Morgana.
Jako działacz ZZSP i PPS podejmował Kelles-Krauz wielokrotnie problemy taktyki ruchu robotniczego. Od pierwszego jednak odczytu na posiedzeniu sekcji paryskiej (pt. Klasowość naszego programu) aż do końca życia trwała jego polemika z Centralizacją i Komitetem Zagranicznym PPS, a jego główne prace ukazały się poza organami tych partii. Uznanie prawa Polski do niepodległości, kwestia stosunku do SDKPiL i rosyjskiego ruchu robotniczego, wizja demokratycznego państwa i dążenia Kelles-Krauza do wypracowania odrębnego programu agrarnego dla partii były głównymi punktami sporu Kelles-Krauza z kierownictwem partii. Rozbieżność poglądów w tym zakresie w łonie partii stała się po jego śmierci powodem rozłamu w PPS.
[edytuj] Opublikowane prace
- Pisma wybrane, tom 1-2, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1962
