Oskar Flatt
Z Wikipedii
| Niniejszy artykuł został uznany artykułem miesiąca w Portalu Łódź |
|---|
Oskar Flatt (ur. 6 listopada 1822 w Siedlcach, zm. 3 września 1872 w Warszawie) – autor pierwszej monografii Łodzi wydanej drukiem w 1853 roku: "Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym", zawierającej osiem pierwszych ilustracji obiektów łódzkich i pierwszy plan miasta.
Spis treści |
[edytuj] Wykształcenie i praca zawodowa
Gimnazjum ukończył w Piotrkowie Trybunalskim, jego ojciec był nauczycielem tego Gimnazjum Wojewódzkiego. Wybrał karierę urzędnika. Początkowo był urzędnikiem rządu gubernialnego w Warszawie, potem urzędnikiem kolejowym. Był wyższym urzędnikiem a nawet dyrektorem Kolei Żelaznej Libawskiej (jednej z najdłuższych w ówczesnej Rosji). W 1866 r. Oskar Flatt pisał w “Tygodniku Ilustrowanym” o Kolei Żelaznej Fabryczno-Łódzkiej tak, jakby był zawodowo związany z tą koleją, choć być może był to jedynie efekt zaangażowanego krajoznawstwa, które uprawiał równolegle do pracy zawodowej.
[edytuj] Zainteresowania pozazawodowe
Oskar Flatt poza pracą zawodową uprawiał z zaangażowaniem i z powodzeniem działalność dziennikarską, był też literatem, krytykiem, ale był przede wszystkim krajoznawcą. Od 1849 r. był dziennikarzem i współredaktorem “Gazety Codziennej”, w 1862 r. przekształconej w “Gazetę Polską”. Na łamach “Gazety” zamieszczał liczne korespondencje terenowe, sygnowane literką F.
Człowiek o szerokich zainteresowaniach, pełen temperamentu, z czasem wyborny znawca kraju rodzinnego, autor wielu artykułów a nawet publikacji z zakresu historii, geografii, etnografii, statystyki itp.
Obowiązki swoje traktował nadzwyczaj sumiennie, a ulubionym działaniom pozazawodowym oddawał się z pełnym zaangażowaniem, wręcz z pasją, tym bardziej, że nie był obarczony obowiązkami głowy rodziny.
Jego rozległe zainteresowania, rzutki umysł, uważna a nawet krytyczna obserwacja licznych przejawów życia gospodarczego i społecznego podczas podróży służbowych “w teren”, jakbyśmy to dziś nazwali, dostarczały obfitych materiałów do wnikliwych analiz i rzeczowych uogólnień. Ruchliwy tryb życia dawał mu okazję do poznawania wielu ludzi i zjawisk społecznych, do poznawania przeszłości odległej i niedawnej, ale szczególnie pasjonowały go współczesne problemy gospodarcze i socjalne.
Był zapalonym krajoznawcą (zwano ich wtedy “wielbicielami swojszczyzny”), badaczem zarówno przeszłości historycznej, jak i folkloru, pieśni i zwyczajów ludu ziem polskich (pamiętajmy, że Polski nie było wówczas na mapie Europy, w wyniku rozbiorów wchodziła w skład Rosji, Prus i Austro-Węgier).
Wędrował najróżnorodniejszymi środkami lokomocji - koleją żelazną, statkiem parowym po Wiśle, dyliżansami i karetkami pocztowymi a nawet furmankami oraz konno.
Wędrował i opisywał kraj, przede wszystkim Królestwo Polskie, ale także inne ziemie polskie pod zaborami. Opisywał Mazowsze, Kujawy, Pomorze, Podlasie, Lubelszczyznę, Góry Świętokrzyskie, Tatry, brzegi Wisły od Warszawy aż do Gdańska. Napisał “Słowo o Łużycach i Łużycanach”, zapewne i tam był.
Poznawał też ościenne kraje Europy: Austrię, Prusy, Rosję. Zapuścił się też do Francji i Anglii. W 1855 r. opublikował w „Gazecie Codziennej” ciekawą relację p.t. „Jarmark w Łowiczu” opisując w niej lokalne obyczaje łowickie, jarmarki “świętomichałowe” i „świętojańskie” tam odbywane. Był współorganizatorem wystaw i konkursów rolniczych organizowanych w tym regionie kraju. Stał mocno na gruncie praktycznej działalności, był gorącym zwolennikiem postępu w technice, nauce i gospodarce. Postawa taka nie była wówczas ani częsta ani popularna.
Szczególną uwagę poświęcał rozwojowi przemysłu polskiego, był zatem jakby prekursorem pozytywizmu.
Niezwykle interesował się krajowym “fenomenem przemysłowym” - Łodzią, najbardziej przyciągał jego uwagę rosnący wówczas łódzki okręg przemysłowy, a szczególnie jego centrum - Łódź, kolebka krajowego przemysłu bawełnianego (choć bawełna, jako żywo, wokół Łodzi, a nawet w Polsce nie rosła i nie rośnie).
Opublikował o Łodzi szereg artykułów, pierwszych w jej dziejach obszernych korespondencji i w 1852 r. zaczął publikować w odcinkach “Opis miasta Łodzi...”, wydanych wkrótce w postaci zwartej publikacji. W przedmowie pisał: „Oddając niniejszą monografię sądowi ogółu jedno mam tylko na widoku życzenie, aby stała się zachętą do innych prac w tym rodzaju, któreby razem w łączności swojej przygotowały materyał do historyi przemysłu krajowego (...) Przemysł krajowy zespalać się musi coraz bardziej z żywym zainteresowaniem ogółu, a każda ważniejsza karta z dziejów tego przemysłu - beleby swojska, staje się miłym upominkiem. Oto pobudki, jakie skłoniły mnie do skreślenia niniejszego opisu, a Łódź właśnie dla szczególnie ważnych obrałem przyczyn. Nie mamy w całym kraju miasta, któreby tyle co Łódź zawdzięczało przemysłowi; miasta któreby przez przemysł z zupełnego zapomnienia, z zupełnej nicości podniosło się na ten stopień zamożności i rozwoju; miasta, w któremby wydatniej przejawiało się życie fabryczne - słowem miasta więcej typowo - fabrycznego. Łódź przoduje u nas całemu przemysłowi bawełnianemu i przez to na szczególną zasługuje uwagę, że na tle jej wydatnie określa się i cały rozwój i wszystkie zmienne koleje, jakie odznaczyły przemysłowe życie nasze, od zaczątków jego, przez całe ubiegłe trzydziestolecie”.
I wreszcie ostatni fragment przedmowy, niosący już zapowiedź walki o pozytywistyczne etos pracy: „gdy młodzież nasza otrząsła się z wiekowego przesądu i zaczyna wierzyć, że upotężniając żyły narodowego przemysłu, niemniej korzystnie służy interesom kraju, jak pracując na widowni służby publicznej, lub pługiem podnosząc bogactwo swojej ziemi”.
„Opis miasta Łodzi...” to pierwsza monografia Łodzi, pierwszy obszerny (149 stron) po niej przewodnik, choć tego określenia nie miał w tytule. Wartość publikacji powiększają pierwsze widoki Łodzi - litografie „z natury” W. Walkiewicza (18-letniego ucznia Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych). Litografii tych, w formacie 13,5 x 8 cm, było 8 i przedstawiały: ratusz i kościół ewangelicki przy Rynku Nowego Miasta (obecny Plac Wolności), kościół katolicki (drewniany, z lat 1765-68, p. w. św. Józefa wówczas przy pl. Kościelnym, obecnie przy ul. Ogrodowej), zakład fabryczny Geyera - Piotrkowska i Górny Rynek (obecnie pl. W. Reymonta), zakład fabryczny Grohmana - przy ul. Tylnej (budynek niestety, rozebrany w latach 80. XX wieku), zakład fabryczny Petersa (obecnie używana powszechnie nazwa „Bielnik Kopischa” przy ul. W. Tymienieckiego), zakład fabryczny Moessa i Feslera - już nie istniejące. Ostatnia litografia przedstawia park miejski czyli „spacerowy ogród angielski” obecny Park Źródliska.
Flat opisuje też okolice Łodzi, w tym znane wówczas miejsce pielgrzymkowe Łagiewniki. Ostatnia znana jego korespondencja dotycząca Łodzi zamieszczona w warszawskim Tygodniku Ilustrowanym w 1866 r. zawierała takie oto ciekawe informacje:
„Dziś Łódź pewniejszym już krokiem idzie po drodze fabrycznego postępu. Z niestała ludnością liczy przeszło 40 000 mieszkańców. Rozsiadła na długiej, wąskiej, pięciowiorstowej niemal przestrzeni zaczyna z wolna rozrastać się w pasma ulic, równoległych do głównej arterii. W miejsce i obok jednostajnych, niepozornych i oko nużących dworków coraz gęściej dźwigać się zaczynają wspaniałe kamienne budowle a w potężnych fabrycznych gmachach drga tętno przemysłowego życia (...) Przez cały dzień pustki i cisza zalegają długie, okiem niedościgłe ulice; nie znać ruchu 40 000 mieszkańców, bo zamknął się on w głębi kolosalnych gmachów fabrycznych”.
[edytuj] Publikacje
Jedynymi, znanymi publikacjami jego autorstwa (oprócz licznych artykułów) są:
- “Opis Piotrkowa Trybunalskiego pod względem historycznym i statystycznym” (drukowany w odcinkach w 1850 r. w “Gazecie Rolniczej, Przemysłowej i Handlowej” - dodatku do “Gazety Codziennej”, następnie wydany jako samodzielna publikacja
- “Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym” (drukowany w odcinkach w 1850 r. w “Gazecie Rolniczej, Przemysłowej i Handlowej” - dodatku do “Gazety Codziennej”, następnie wydany nakładem “Gazety Codziennej” w 1853 r. jako samodzielna publikacja
- “Brzegi Wisły od Warszawy do Ciechocinka. Popularny podręcznik podróży malowniczej” w 1854 r.
[edytuj] Omówienie dokładniejsze “Opisu miasta Łodzi...”
Jego autorstwa “Opis miasta Łodzi...” wymaga osobnego, obszernego omówienia, tu próba tylko zasygnalizowania kilka spraw opisanych w publikacji.
A wspomniany pierwszy publicznie znany plan miasta Łodzi z 1853 r. zadziwia swoją precyzją i dokładnością szczegółów, np. kwadracikami oznaczono poszczególne budynki, w tym kwadraciki białe i zaczernione oznaczały odpowiednio budynki drewniane i murowane (na co bodaj pierwszy zwrócił uwagę Mirosław Jaskulski). W Łodzi było wówczas zaledwie 31 ulic, oznaczonych na planie literami alfabetu łacińskiego (pojedynczymi i podwójnymi np. aa, bb) i z boku planu do liter przypisane były pełne nazwy ulic, a do dużych liter nazwy placów, których było 5. Oskar Flatt zamieszcza obszerne fragmenty tzw. „Umowy zgierskiej” dzięki której możliwy był rozwój przemysłu w Łodzi i okręgu.
Oskar Flatt na 56 stronach opisuje dokładnie zakłady przemysłowe wówczas działające, podając nazwiska właścicieli, profil i wielkość produkcji, dochody. Ich nazwiska zna każdy, dziś interesujący się dziejami Łodzi przemysłowej: z lat początkowych - Jakub Peters, Karol Saenger,Abram Prussak, z lat późniejszych - Dawid Lande (kupiec), Christian Fryderyk Wendisch, Ludwik Geyer, Samuel Lande, Traugott Grohmann, Fryderyk Moess i inni. Także podaje statystykę 419 rzemieślników w Łodzi działających, podając poszczególne specjalności. Podaje też: „Istnieją w mieście 2 apteki, jest 3 lekarzy, cukiernia, kawiarnia i 7 domów zajezdnych. Łódź ma księgarnie jedną, kantorów loteryj dwa, handlów towarów łokciowych 48, przędzy bawełnianej 18, handlów sukna 5, towarów norymberskich 3, żelaza 4, ryb i śledzi 18, mąki i wiktuałów 66, soli 40, korzeni 33, szkła 2, kramarszczyzny 3, dystrybucyj tabak 10, wreszcie furmanów 18 i faktorów 6. (...) Szpital miejski na pomieszczenie 56 chorych w roku 1843 wzniesiony”.
Oskar Flatt został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ul. Młynarskiej w Warszawie. Nagrobek został w 2006 r. odrestaurowany przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Warszawie z funduszy przekazanych w ramach 1% podatku.
Obszerniejsze informacje o Oskarze Flatcie: "Oskar Flatt - pierwszy monografista Łodzi" w: "Działo się w Łodzi..." Mirosław Zbigniew Wojalski Łódź wyd II 1966 ISBN 83-86699-00-0 s. 99...
