Polska Partia Robotnicza

Z Wikipedii

Polska Partia Robotnicza, PPR – partia polityczna, utworzona 5 stycznia 1942 w Warszawie z inicjatywy przybyłych z ZSRR polskich komunistów z tzw. Grupy Inicjatywnej (zrzuconych na spadochronach 28 grudnia 1941 w okolicach Wiązowny^[1]), poprzez połączenie kilku spośród istniejących konspiracyjnych grup komunistycznych (m.in. Młot i Sierp, Stowarzyszenie Przyjaciół Związku Radzieckiego i Rewolucyjne Rady Robotniczo-Chłopskie) w Związek Walki Wyzwoleńczej (ZWW) i grupy Proletariusz. ZWW, utworzony we wrześniu 1941, był najsilniejszą z przedpeperowskich konspiracyjnych organizacji komunistycznych. Szkoleniem aktywistów PPR tworzących Grupę Inicjatywną m.in. w specjalnym ośrodku w miejscowości Puszkino pod Moskwą, zajmowało się NKWD, badania historyków przeprowadzane po 1989 roku wykazały, iż wielu z nich było agentami NKWD.

Projekt utworzenia tej partii powstał w kierownictwie ZSRR, prawdopodobnie jako plan polityczny Stalina wobec powojennej Polski – PPR miał być w założeniach radzieckich alternatywą i przeciwwagą dla rządu polskiego w Londynie. PPR, która powstała podczas wojny, tuż po ataku Niemiec na ZSRR, swój bardzo ogólnikowy początkowo program oparła na wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej, odbudowie kraju, oraz na sojuszu z ZSRR. Rzeczywiste cele PPR i komunistów polskich przeszkolonych przez NKWD w Moskwie, przybywających na teren Polski, określało tzw. memorandum Ponomarienki^[2][3] z 20 stycznia 1943. W myśl dokumentu ówczesnym celem kierownictwa ZSRR, oprócz efektu wojskowego, było maksymalne osłabienie polskiego podziemia niepodległościowego oraz wyniszczenie społeczeństwa polskiego rękami Niemców, m. in. poprzez "rozpalenie wojny partyzanckiej" - wobec akcji dywersyjnych oddziałów komunistycznych Niemcy stosowali odwet kierując się zasadą odpowiedzialności zbiorowej, zakrojoną na dużą skalę m. in. z użyciem pacyfikacji za wszystkie wystąpienia przeciwko oddziałom niemieckim^[4].

Paradoksalnie, powstanie PPR umożliwił układ Sikorski-Majski z 1941 (podpisany po inwazji Niemiec na ZSRR w dniu 22 czerwca 1941), dlatego do 25 kwietnia 1943, kiedy to odkryto groby zamordowanych przez NKWD w Katyniu polskich oficerów, PPR oficjalnie uznawała ten rząd nigdy nie atakując premiera Sikorskiego, jednocześnie jednak prowadząc w kraju kampanię propagandową wymierzoną w przedstawicieli rządu polskiego w Londynie (Delegatura Rządu na Kraj) i ich politykę. Od w okresie luty-kwiecień 1943 PPR prowadziła rozmowy z Delegaturą Rządu, nie zakończyły się one powodzeniem, ponieważ PPR nie zgodziła się na potwierdzenie, iż nie jest powiązana z czynnikami obcymi (określano tak Komintern) oraz nie potępiła paktu Ribbentrop-Mołotow i jego skutków dla Polski. W istocie Władysław Gomułka, składając w lutym 1943 propozycję porozumienia, obwarował ją warunkami w większości niemożliwymi do spełnienia^[5] – PPR zażądało m.in. odrzucenia konstytucji kwietniowej z 1935, dopuszczenia do sztabów AK delegatów partii komunistycznej, oraz likwidacji rządu polskiego w Londynie i zastąpienia go rządem w Krakowie^[6]. Delegatura Rządu, podczas negocjacji zażądała także zadeklarowania przez stronę przeciwną, iż stoi "na gruncie nienaruszalności polskich granic na wschodzie"^[7], co oznaczało niemożliwe dla PPR, kontrolowanej przez ZSRR, wystąpienie przeciwko planom Stalina dotyczącym zagarnięcia wschodnich terenów Rzeczypospolitej i tym samym przeciwko Armii Czerwonej. PPR odmówiła także uznania bez zastrzeżeń legalnego rządu polskiego Władysława Sikorskiego domagając się m.in. usunięcia przedstawicieli sanacji. Celem rozmów zainicjowanych przez PPR było zalegalizowanie PPR w układzie sił podziemia niepodległościowego w kraju, zdyskontowanie polityki rządu emigracyjnego w Londynie oraz skompromitowanie Armii Krajowej^[8] – bezpośrednio po zakończeniu negocjacji PPR rozpoczęła kampanię propagandową przeciwko AK, oskarżając ją o "hańbiącą bezczynność i zbrodnicze stanie z bronią u nogi".

Początkowo działacze PPR mieli znaczne trudności w rozbudowie struktur organizacyjnych i zbrojnych, głównie z powodu niewystarczającej ilości broni, dowódczych kadr wojskowych i ochotników do nowo tworzonych struktur – wówczas największym autorytetem w kraju cieszyła się Armia Krajowa. Jako kojarzeni z wówczas obcym ideowo Polakom komunizmem, spotykali się z nieufnością, a czasem wręcz wrogością szerokiego spektrum niepodległościowych i zbrojnych organizacji podziemnych a także niejednokrotnie zwykłych ludzi, którzy widzieli w PPR reprezentantów interesów ZSRR. Z czasem udało się utworzyć konspiracyjną sieć 6 obwodów i 18 okręgów na terenie GG i części ziem włączonych do Rzeszy, pierwsze nieliczne oddziały leśne udało się GL stworzyć wiosną 1942.

Trzon partii stanowili wówczas starzy członkowie KPP ze sporym udziałem radykalnych socjalistów z przedwojennej PPS i radykalnych ludowców z ZMW "Wici" oraz SL jednak zasadniczą większość członków stanowili ludzie którzy wstąpili do partii i rozpoczęli działalność polityczną w okresie okupacji hitlerowskiej. W 1942 roku PPR liczyła kilka tysięcy członków, latem 1944 r. – ok. 20 tys., w rok później w lipcu 1945 (po zakończeniu II wojny światowej w Europie) ok. 200 tys.

Jednym z głównych celów PPR była początkowo próba wywołania ogólnonarodowego powstania, które pozwoliłoby związać część sił niemieckich na ziemiach polskich i przerwać linie zaopatrzeniowe na wschód – działania te zostały jednak uznane przez środowiska niepodległościowe za prowokację Moskwy, które twierdziły iż nawoływanie do powstania w sytuacji gdy okupant odnosił ciągłe sukcesy na froncie wschodnim i posiadał ogromną siłę militarną w kraju, w dodatku bez szans na militarne wsparcie z zewnątrz, jest działaniem obliczonym na wyniszczenie sił Narodu Polskiego i Armii Krajowej^[9] oraz organizacji z nią powiązanych. Kierownictwo AK i Delegatury Rządu, określające się wtedy "czynnikami miarodajnymi" reprezentowały wówczas w większości pogląd, iż najkorzystniejsze dla Polski było by "wykrwawienie się dwóch wrogów" (Nazistowskich Niemiec i ZSRR) zaś rozpoczęcie dobrze przygotowanego i uzgodnionego z Aliantami powstania zbrojnego planowały w przyszłości, w korzystnej militarnie i geopolitycznie sytuacji^[10]. W związku z niepowodzeniem tego planu PPR zajmowała się m.in. rozbudową swoich oddziałów zbrojnych oraz działaniami propagandowymi, fałszywie utrzymując, iż GL (a później AL) jest główną zakonspirowaną siłą zbrojną aktywnie walczącą z niemieckim okupantem.

Wkrótce uwidocznił się inny kierunek działalności PPR, w 1942 specjalna komórka aktywistów PPR zajmowała się także inwigilacją działaczy podziemia niepodległościowego i żołnierzy AK oraz innych organizacji konspiracyjnych, gromadząc informacje i dane które następnie przekazywano niemieckiej tajnej policji Gestapo^{[11][12][13][14]} za pomocą działających w niej agentów NKWD lub przesyłając je pocztą. Celem tych akcji było rozbicie niekomunistycznych organizacji konspiracyjnych, w szczególności Armii Krajowej. PPR otrzymywała znaczne kwoty pieniędzy na bieżącą działalność z Moskwy^[15] a także poprzez ekspriopriacje – zbrojne napady na sklepy, urzędy niemieckie oraz rozprowadzanie obligacji Daru Narodowego. Inni badacze twierdzą iż PPR nie był finansowany przez Moskwę, wskazując iż nie nadmieniają o tym np. depesze radiowe a także listy Władysława Gomułki do władz ZSRR.

W łonie samej PPR trwały w 1942 roku walki o władzę, wiele wskazuje na to iż węwnątrzpartyjny konflikt skrywano przed mocodawcami w Moskwie. Jesienią 1942 doszło do serii zabójstw działaczy PPR. Po zabójstwie Marcelego Nowotki przeprowadzono wewnętrzne śledztwo (komisja Duracza). Wiele poszlak wskazywało na Bolesława Mołojca, który po śmierci Nowotki samowolnie przejął władzę i sprawował ją w sposób "stalinowski" w związku z czym wszedł w konflikt z Fornalską, Finderem, Jóźwiakiem i Gomułką. Mieczysław Hejman i Jan Krasicki 31 grudnia 1942 roku wykonali wyrok na Mołojcu. W środowiskach PPR rozpuszczono wieść, że Mołojec zaginął, a Moskwę zawiadomiono 9 stycznia 1943 roku.

Na początku 1943 roku PPR wycofała hasło powstania powszechnego propagując wzmożoną walkę partyzancką, jednak nie miała wówczas wystarczającej militarnej siły aby zdominować ruch partyzancki i wcielić swoje apele w życie – w istocie większość operacji partyzanckich prowadziła na ziemiach polskich w latach II wojny światowej z powodzeniem Armia Krajowa i jej poprzednik Związek Walki Zbrojnej (formacje te przeprowadziły ogółem w okresie grudnia 1939 do lipca 1944 ponad 730 000^[16] akcji dywersyjnych i sabotażowych, podczas których wykolejono 700 transportów a 400 podpalono, uszkodzono 19 000 wagonów kolejowych, 7 000 parowozów, 4 000 samochodów, wysadzono 38 mostów, 100 cystern i zniszczono 4500 ton benzyny, spalono 100 magazynów wojskowych i uszkodzono 2800 maszyn przemysłowych itp.^[17]). Cały wysiłek sabotażowo-dywersyjny ZWZ i AK stanowił dla ZSRR sporą pomoc, w sytuacji rozpoczętej w 1941 agresji Niemiec na ZSRR stanowił istotne wsparcie dla Armii Czerwonej. Według danych niemieckiego Wehrmachtu okresie lipiec 1942 do lipiec 1944 liczba akcji dywersyjnych w samym Generalnym Gubernatorstwie, przeprowadzonych przez wszystkie organizacje konspiracyjne działające na tym terenie osiągnęła 110 000 akcji, w tym 1 500 na transporty kolejowe i tyle samo na sieć łączności, zniszczono 135 mostów drogowych oraz przeprowadzono 4 500 akcji wymierzonych w żołnierzy niemieckich i funkcjonariuszy służb policyjnych^[18] – biorąc pod uwagę fakt iż przez większość tego okresu siły AK i BCH stanowiły zdecydowaną większość (pod koniec 1943 aktywnych było ok. 350 000 żołnierzy AK, 80-100 000 żołnierzy BCH w porównaniu do zaledwie 6-7 000 żołnierzy GL), PPR nie mogła mieć istotnego wkładu w działania o charakterze dywersyjno-sabotażowym. Delegatura Rządu i KG AK potraktowały zatem zmianę strategii PPR jako próbę przejęcia jej zasobów ludzkich i zdyskontowania dotychczasowych sukcesów w walce z Niemcami.

W listopadzie 1943 roku na czele PPR stanął Władysław Gomułka. Program szczegółowy przedstawiono w XI 1943 w znanej broszurze autorstwa Gomułki pt. "O co walczymy". Zapowiedziano w nim: sojusz z ZSRR, granicę zachodnią Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, zaś wschodnią na Bugu, reformę rolną (realizowaną drogą wywłaszczenia, bez wypłacania odszkodowania, majątków ziemskich o powierzchni powyżej 50 ha., które propaganda PPR określała jako "obszarnicze"), nacjonalizację wielkiego przemysłu, banków i transportu, likwidację bezrobocia i wprowadzenie pełnego zatrudnienia, wprowadzenie bezpłatnego kształcenia oraz wprowadzenie do gospodarki elementów planowania i uprzemysłowienie kraju, utworzenie Milicji Obywatelskiej. Zapowiedziano utworzenie w kraju Rządu Tymczasowego po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej.

PPR była głównym inicjatorem utworzenia 1 stycznia 1944 w Warszawie (na trzy dni przed wkroczeniem Armii Czerwonej w przedwojenne granice Polski), Krajowej Rady Narodowej – która obwołała się samozwańczo podziemnym polskim parlamentem. W dokumencie założycielskim KRN odmówiono polskiemu rządowi w Londynie reprezentowania narodu polskiego i zrzeknięto się także wszystkich praw do wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, zagrabionych przez ZSRR w 1939 na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow, propagując oparcie granicy wschodniej na zasadzie etnicznej – po 1939 ZSRR dążył do zmiany stosunków etnicznych na okupowanych terenach wschodnich Rzeczypospolitej na swoją korzyść, NKWD w ramach represji wobec ludności polskiej wysiedliło wielu obywateli polskich (według różnych szacunków od 550 – 1 500 000 ludzi), nadało im przymusowo obywatelstwo ZSRR bądź wcieliło siłą do Armii Czerwonej. Na II konferencji plenarnej KRN 20-23 stycznia jako podstawę nowej granicy wschodniej Polski przyjęto Linię Curzona. Ustalenia odnośnie nowej polskiej granicy wschodniej zostały wstępnie uzgodnione przez Wielką Trójkę na konferencji teherańskiej w 1943 roku, jednak nigdy nie uznał ich oficjalnie rząd polski w Londynie, jako sprzeczne z polską racją stanu – przedstawiciel polskiego rządu w Londynie nie został dopuszczony do rozmów w Teheranie.

W styczniu 1944, 23 stronnictwa i organizacje polityczne oraz społeczne w specjalnej odeźwie napiętnowały PPR jako "agenturę, oddającą Moskwie polskie ziemie wschodnie i godzącą w najżywotniejsze interesy państwa i narodu polskiego"^[19], jeden z fragmentów odezwy stwierdzał;

"Według dyrektyw zewnętrznych i niepolskiego ośrodka decyzyjnego, maskując swoje istotne cele i poruczone przez swych mocodawców zadania, obłudnie nadużywając haseł patriotycznych i narodowych, komunistyczna PPR i jej ekspozytura w rodzaju rzekomo "polskiej Armii Ludowej", deklarują gotowość oddania ziem wschodnich Rzeczypospolitej Rosji [...] zwalczają rząd i armię polską i ich odpowiedniki w kraju, w dążeniu zaś do osłabienia i rozbicia sił narodowych, powołują Krajową Radę Narodową [...] należy akcję ich napiętnować jako zdradę Narodu i Państwa Polskiego [...] o sprawach politycznych decyduje naród a nie obca agentura"^[20]

Obok ożywionej kampanii propagandowej Delegatura Rządu na Kraj w odpowiedzi na powołanie KRN w styczniu 1944 roku ogłosiła w tym samym miesiącu (oficjalnie 15 marca 1944) na mocy specjalnego dekretu utworzenie Rady Jedności Narodowej, zaś w odpowiedzi na obietnice socjalne i projekty reform społecznych zawarte w deklaracji PPR "O co walczymy" – deklarację RJN "O co walczy naród polski". Swoje przewidywania polityczne i wojskowe co do dalszego rozwoju sytuacji Delegatura Rządu przedstawiła w ulotce "Na co liczymy" – nie akceptowały one sprzecznych i podjętych wbrew interesom Polski ustaleń konferencji teherańskiej z grudnia 1943, oraz ignorowania argumentów rządu polskiego w Londynie w rozmowach aliantów ze Stalinem. Przewidywania wojskowe od początku 1943 liczyły się z możliwością iż do Polski siły Anglosasów i oddziały PSZ na Zachodzie nie wkroczą szybciej^[21] niż wojska Armii Czerwonej – wskazywały na to znaczne zwycięstwa ZSRR nad wojskami niemieckimi na froncie wschodnim. W związku z tym Delegatura Rządu i KG AK w 1943 dokonała zrewidowania swojej dotychczasowej strategii ogólnonarodowego powstania, która przybrała ostateczny kształt jesienią 1943 roku w formie planu Burza, przewidywał on możliwość braku realnego wsparcia materialnego ze strony sojuszników anglosaskich^[22] choć aż do lata 1944 roku Komenda Główna AK liczyła na masowe zrzuty i przybycie 1 SBS. Nieprzejednane stanowisko w kwestii Linii Curzona (związane z obawami polskiego rządu w Londynie iż Stalin zechce wykorzystać zagarnięcie wschodnich terenów Rzeczypospolitej do całkowitego pozbawienia Polskę suwerenności), brak stosunków dyplomatycznych z ZSRR, rola jaką wyznaczyli AK Anglosasi (organizacji dywersyjnej a nie armii uzbrajanej do działań powstańczych), położenie Polski na granicy zasięgu brytyjskich samolotów – przyniosło w konsekwencji ograniczenie pomocy alianckiej dla AK, jednak w wyniku intensywnych zabiegów rządu polskiego w Londynie, od końca 1943 do lipca 1944, uzyskano pewne zwiększenie liczby lotów nad Polskę ze zrzutami uzbrojenia^[23]. AK odebrało niespełna 500 – 1000 ton zaopatrzenia ^{(potrzebne źródła i informacje)} (ogółem wykonano 200 lotów, zrzucając 6500 pistoletów, 7500 pistoletów maszynowych, 40 000 granatów i innego rodzaju broni^[24]) podczas gdy np. greckie podziemie – 10 000 ton ^{(potrzebne źródła i informacje)}.

Winston Churchill, mimo iż jeszcze 18-20 października 1943 w Moskwie, podczas specjalnej konferencji przygotowującej do obrad w Teheranie, skłonny był zabiegać o inny kształt polityczno-terytorialny powojennej Polski, pod naciskiem Roosevelta, chcącego za cenę ustępstw w Europie środkowo-wschodniej uzyskać udział ZSRR w toczonej przez USA wojnie z Japonią, zmienił zdanie i już 22 lutego 1944 w Izbie Gmin zaprzeczył, iż kiedykolwiek Wielka Brytania gwarantowała Polsce jakiekolwiek granice (zaprzeczało to postanowieniom Karty Atlantyckiej z 14 sierpnia 1941, która mówiła m.in. o nienaruszalności przedwojennych granic oraz zobowiązywała sygnatariuszy, w tym ZSRR, do m.in. "wyrzeczenia się podbojów obcych terytoriów oraz prawa każdego narodu do suwerenności i wyboru odpowiadającej mu formy rządów".), oraz przedstawił stanowisko państw zachodnich w sprawie nowej granicy wschodniej Polski. Dowództwo sił sprzymierzonych (SHAEF) zaakceptowało przyporządkowanie Polski w międzyalianckicm amerykańsko-brytyjsko-radzieckim podziale Europy na strefy operacyjne do strefy operacyjnej Armii Czerwonej – ustalenia te, potwierdzone politycznie na konferencji jałtańskiej, 4 lutego 1945, oznaczały faktycznie danie Stalinowi "wolnej ręki" w polityce dotyczącej zdobytych terytoriów, koniec suwerenności Polski a także Bułgarii, Rumunii i Węgier oraz utratę niepodległości poprzez inne kraje regionu: Litwę, Łotwę, Estonię, anektowane w czerwcu 1940 przez ZSRR.

Zbrojnym ramieniem PPR była Gwardia Ludowa (od 1944 jako Armia Ludowa).

Organami prasowymi były m.in. "Trybuna Wolności" i "Trybuna Chłopska".

W styczniu 1943 roku utworzono organizację młodzieżową Związek Walki Młodych.

W V 1944 roku zwierzchnictwo KRN uznała Armia Polska w ZSRR i ZPP.

Latem 1944 zawarto porozumienia o współpracy z Korpusem Bezpieczeństwa i Polską Armią Ludową oraz Robotniczą Partią Polskich Socjalistów, nawiązano kontakty z tzw. grupą Zrywu (rozłamową frakcją Stronnictwa Pracy), niektórymi organizacjami lokalnymi SL i BCH.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski, PPR rozpoczęła tworzenie administracji państwowej (zob. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego). Poparcie ZSRR utrudniło pracę opozycji – PPR m.in. terroryzowało Polskie Stronnictwo Ludowe i inne partie polityczne, zwalczało żołnierzy podziemia niepodległościowego za pomocą instytucji posługujących się środkami zorganizowanej przemocy, takimi jak Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego oraz NKWD i inne organizacje bezpieczeństwa ZSRR.

Wkrótce po sfałszowanym przez komunistów referendum ludowym, przeprowadzonym 30 czerwca 1946 (którego rzeczywiste wyniki wskazywały poparcie dla PPR zaledwie 30% społeczeństwa polskiego) i likwidacji opozycji – PPR zapewniła sobie pełnię władzy stając się w latach 1947-1948 partią rządzącą i rozpoczęła przemiany na wzór sowiecki. Latem 1948 w związku ze sprawą tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego niepodzielną władzę w partii przejęło jednoznacznie stalinowskie skrzydło z Bolesławem Bierutem na czele, składające się głównie z komunistów którzy wojnę spędzili w ZSRR. W grudniu 1948 doszło do połączenia liczącej już milion osób PPR ze skupiającą przeszło 500 tysięcy członków PPS w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.

Głównymi działaczami PPR byli: Marceli Nowotko, Bolesław Mołojec, Paweł Finder, Bolesław Bierut, Władysław Gomułka.

Spis treści 1 I sekretarze PPR 2 Przypisy 3 Bibliografia 4 Zobacz też 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] I sekretarze PPR

• I-XI 1942 – Marceli Nowotko
• XII 1942 – Bolesław Mołojec
• I-XI -1943 – Paweł Finder
• XI 1943-1948 – Władysław Gomułka
• 1948 – Bolesław Bierut

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Marek J. Chodakiewicz, Piotr Gontarczyk, Leszek Żebrowski "Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty" Burchard Edition, Warszawa, 1999, ISBN 83-9044-466-6, tom 1, 2, 3
• Piotr Gontarczyk "Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy (1941-1944)" Wydawnictwo Fronda, Warszawa, 2006, ISBN 83-6033-575-3

[edytuj] Zobacz też

• Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
• Gwardia Ludowa
• Armia Ludowa
• PSL
• PPS

[edytuj] Linki zewnętrzne

• "Spod czerwonej gwiazdy. O podziemiu komunistycznym" - rozmowa z historykami Instytutu Pamięci Narodowej z 2006