Tadeusz Zieliński (filolog)

Z Wikipedii

Tadeusz Stefan Zieliński, pseud. Eheu (ur. 14 września 1859 w Skrzypczyńcach koło Humania, zm. 8 maja 1944 w Schöndorf, Górna Bawaria), polski historyk kultury, filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu w Petersburgu i Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Był synem Franciszka (ziemianina, urzędnika kontroli państwowej) i Ludwiki Grudzińskiej. W latach 1869-1876 uczęszczał do Niemieckiego Gimnazjum Św. Anny w Petersburgu, następnie studiował na uniwersytetach w Lipsku, Monachium i Wiedniu (1876-1881). W 1880 obronił doktorat na uniwersytecie w Lipsku, w 1884 habilitował się na uniwersytecie w Petersburgu i został docentem w Katedrze Języka Greckiego tej uczelni; w 1887 wraz z nominacją na profesora nadzwyczajnego objął kierownictwo tej Katedry. W tym samym roku uzyskał też doktorat filologii na uniwersytecie w Dorpacie (na podstawie rozprawy Die Gliederung der altattischen Komodie). W 1890 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, w latach 1906-1908 pełnił funkcję dziekana Wydziału Historyczno-Filozoficznego uniwersytetu petersburskiego; wykładał ponadto życie i twórczość Adama Mickiewicza na Wyższych Kursach Żeńskich w Petersburgu, a w latach 1914-1916 przewodniczył Polskiej Radzie Szkolnej także w Petersburgu.

W 1920 przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie objął II Katedrę Filologii Klasycznej; w 1935 został mianowany profesorem honorowym tej uczelni (kierowanie Katedrą przejął Aleksander Turyn), ale wykłady z filologii klasycznej, kultury starożytnej i religioznawstwa kontynuował do wybuchu II wojny światowej. Prowadził badania naukowe - archeologiczne i filologiczne - m.in. we Włoszech, Grecji, Hiszpanii i Afryce północnej, w 1922 kierował wieloosobową wyprawą naukową do Włoch.

W 1907 został powołany na członka czynnego Akademii Umiejętności w Krakowie (późniejszej Polskiej Akademii Umiejętności). W 1933 został wybrany do Polskiej Akademii Literatury. Należał również m.in. do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1929 członek zwyczajny), Petersburskiej Akademii Nauk (1912 członek honorowy), Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1920 członek czynny), Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1923 członek honorowy), Polskiego Towarzystwa Filologicznego, Pruskiej Akademii Nauk, Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w Rzymie, Instytutu Studiów Etruskich we Florencji, Bawarskiej Akademii Nauk, Greckiej Akademii Nauk, Rosyjskiej Akademii Nauk, Brytyjskiej Akademii Nauk, Czeskiej Akademii Nauk, Akademii Śródziemnomorskiej w Monaco. W 1922 należał do założycieli Towarzystwa Umiędzynarodowienia Łaciny i pełnił funkcję jego pierwszego prezesa (do 1939). . Doktoraty honoris causa nadało mu wiele uczelni, m.in. Uniwersytet Jagielloński, Warszawski, Poznański i Wileński, a z zagranicznych uniwersytety w Atenach, Brnie, Brukseli, Paryżu, Groningen i Oksfordzie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta oraz greckim Orderem Feniksa II klasy.

Był jednym z najwybitniejszych i najwszechstronniejszych badaczy świata antycznego. W latach 20. kilkakrotnie zgłaszano jego kandydaturę do Literackiej Nagrody Nobla; w tym okresie zdarzały się wyróżnienia tą nagrodą nie tylko pisarzy, ale również filozofów (Rudolf Eucken, Bertrand Russell), historyków (Theodor Mommsen) czy mówców (Winston Churchill), sam Zieliński jednak noblistą nie został. W swoich badaniach specjalizował się w historii kultury antycznej, dziejach teatru greckiego, religioznawstwie, latynistyce. Opracował ważną monografię twórczości Sofoklesa (Sofokles i jego twórczość tragiczna, 1928). Z autorów rzymskich badał m.in. Plauta, Akcjusza, Wergiliusza, Horacego, Cycerona; temu ostatniemu poświęcił wysoko cenioną oraz wielokrotnie wznawianą i tłumaczoną monografię Cicero im Wandel der Jahrhunderte (1897). Efekt wieloletnich badań nad religiami świata antycznego przekazał w czterotomej pracy Religie świata antycznego (1921-1934), nad którą pracował niemal do końca życia, także podczas tułaczki wojennej (ostatnie lata życia spędził u rodziny w Bawarii); tej tematyce poświęcił także dzieło Hellenizm i judaizm (1928). W pracy Literatura starożytnej Grecji (1928) obok omówienia twórczości autorów helleńskich przedstawił wybór ich dzieł w tłumaczeniu własnym i Stefana Srebrnego; autorów starożytnych tłumaczył również na język rosyjski. Historię starożytnej Grecji i Rzymu przedstawił w cyklu Świat antyczny (Starożytność bajeczna, 1930; Grecja niepodległa, 1933; Rzeczpospolita rzymska, 1935; Cesarstwo rzymskie, 1938).

Prowadził badania porównawcze nad rozwojem eposu europejskiego; porównywał wątki w twórczosci takich autorów jak Owidiusz, Szekspir i Puszkin, antyczne wątki wyszukiwał też u Mickiewicza i Nietzschego, a także poszukiwał antycznych pierwowzorów bohaterów Sienkiewicza i Reymonta. Był rzecznikiem kształcenia klasycznego; poświęcił temu m.in. rozprawę Starożytność antyczna a wykształcenie klasyczne (1920) oraz broszurę Świat antyczny a my (1922, wydanie pierwotne w języku niemieckim Die Antike und wir, 1905). Wśród jego studentów byli m.in. Jerzy Manteuffel, Stefan Srebrny, Władysław Strzelecki, Aleksander Turyn, Lidia Winniczuk; Zieliński utrzymywał kontakt również z innymi młodymi filologami (m.in. Janem Parandowskim).

Z innych prac Tadeusza Zielińskiego (łącznie ogłosił ich ponad 900) można wymienić:

• Die Marchenkomoedie in Athen (1885)
• Quaestiones comcae (1886)
• Idea usprawiedliwienia, jej geneza i rozwój (1899)
• Die Behandlung gleichzeitiger Ereignisse im antiken Epos (1901)
• Das Clauselgesetz in Ciceros Reden (1914)
• Das Ausleben des Clauselgesetzes in der roemischen Kunstprosa (1906)
• Der constructive Rhytmus in Ciceros Reden (1914)
• Hermes Trismegistos (1920)
• Rzym i jego religia (1920)
• Chrześcijaństwo starożytne a filozofia rzymska (1921)
• Grecja. Budownictwo, plastyka, krajobraz (1923)
• L'evolution religieuse d'Euripide (1923)
• Literatura starożytnej Grecji epoki niepodległości (1923)
• Reflets de l'historie politique dans le tragedie grecque (1923)
• Tragodumenon. Libri tres (1925)
• De Auge Euripidea (1927)
• Rozwój moralności w świecie starożytnym od Homera do czasów Chrystusa (1927)
• Filheleńskie poematy Byrona (1928)
• Kleopatra (1929)
• Legenda o złotym runie (1972)

[edytuj] Źródła

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P-Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985
• Mała encyklopedia kultury antycznej (pod redakcją Kazimierza Kumanieckiego, Kazimierza Michałowskiego i Lidii Winniczuk), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 (wydanie VII)