Wielka Brytania w XVIII wieku
Z Wikipedii
Wielka Brytania (Królestwo Wielkiej Brytanii) powstała jako nowe państow w wyniku unii realnej ze Szkocją w roku 1707. Dotychczasowa unia personalna łącząca Anglię ze Szkocją została przekształcona w unię realną. Wiek XVIII był wielkim okresem w historii tego kraju. Brytyjczycy doznawali dobrodziejstw nie znanej wczesniej prosperity. Rodzące się oświecenie było inspirowane inspirowane angielskimi rozwiązaniami ustrojowymi.
Spis treści |
[edytuj] Dzieje polityczne
[edytuj] 1700-1714
Od 1689 roku (Chwalebna Rewolucja) władzę sprawował Wilhelm III Orański, osobisty wróg króla Francji Ludwika XIV . Wielka Brytania została uwikłana w Wojnę o hiszpańską sukcesję (1702-1713) po stronie Cesarza i Zjednoczonych Prowincji (Holandia) , przeciw Francji i Hiszpanii. Wilhelm zmarł jeszcze w 1702 roku wskutek upadku z konia. Wojne kontynuowała Anna Stuart (panowała 1702-1714) i mający głos decydujący John Churchill, 1. książę Marlborough . Jego małżonaka Sarah Churchill z domu Jennings zdobyła ogramny wpływ na królową. Szef skarbu Sidney Godolphin popierał Churchilla. W 1702 roku zwycieska dla Anglii Bitwa morska w zatoce Vigo uniemozliwiła wrogowi planowany desant na wyspy brytyjskie. W 1704 roku niemieccy najemnicy z Hesji zdobyli dla Brytyjczyków Gibraltar. W 1706 roku zdobyta została również na hiszpanach Minorka. W Ameryce zaś Brytyjczycy zdobyli na Francuzach ich kolonię-bazę Akadię i Nową Fundlandię . Minorka i Gibraltar zostały przyzane Wielkiej brytanii na mocy trakatatu pokojowego w Utrecht w 1713 roku. Pokój ten był separatystyczny; podpisałi go brytyjczycy i Holendrzy. Austria kontynuowała wojnę w osamotnieniu do roku 1714. Kolonie francuskie Brytyjczycy zwrócili ich włascicielom. Odsunieci od władzy w 1710 roku Wigowie krytykowali zbyt małe, ich zdaniem, zdobycze uzyskane na konferencji pokojowej, gdzie z Francuzami negocjował Torys Matthew Prior. Do 1714 roku gabinetem kierowali dwaj Torysi Robert Harley, 1. hrabia Oxford i Mortimer i Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke.
[edytuj] 1714-1727
W 1714 na jego tronie zasiedli władcy z dynastii hanowerskiej. Pierwszym ich przedstawicielem był surowy i niepopularny, nieznający języka angielskiego Jerzy I Hanowerski , który panował aż do 1727 roku. Mała znajomość realiów brytyjskich przez Jerzego I była jednym z powodów ukształtowania sie w kraju gabinetowo-parlamentarnej formy rządów. Te zmiany ustrojowe ugruntowane zostały podczas dwudziestoleca (1721-1742) rządów bardzo zdolnego polityka wigowskiego jakim był Robert Walpole , który kierował parlamentem wyjątkowo długo dzięki stosowaniu korupcji pieniężnej i kuszeniu lukratywnymi posadami opłacanymi z królewskiej listy płatnych urzędników Korony (Civil List) . Walpole doszedł do władzy w momencie gdy większość innych czołowych Wigów, jak nawet brytyjski bohater narodowy, który w 1718 zawiazał korzystny dla Londynu Quadruple Alliance James Stanhope, 1. hrabia Stanhope , była skompromitowana krachem ekonomicznym zwanym South Sea Bubble. Krach ten wywołany był przez spekulacje giełdowe na obligacjach Kompanii mórz południowych (South Sea Company) założonej przez nowatorskiego finansistę Johna Lawa . Walka miedzy tak zwanymi "młodymi Wigami" (Robert Walpole i jego szwagier Charles Townshend) a "starymi Wigami" (Stanhope) trwała już jednak od 1717 roku. Opozycje "młodych Wigów' wspierał książę Walii i następca tronu Jerzy (przyszły król Jerzy II Hanowerski) skłócony z ojcem. Śmierć Stanhope'a (1721) i jego stronnika Earla Sunderlandu (1722) otworzyła drogę "młodym Wigom". W roku 1715 Jakobici na których czele stał tzw. :Stary Pretendent" Jakub Franciszek Edward Stuart zorganizowali nieudane powstanie w Szkocji, które miało obalić dynastie Hanowerską. Powstaniu udzielał wsparcia finansowego hiszpański mąż stanu Giulio Alberoni. Od 1717 roku Wielka Brytania była bowiem w koalicji antyhiszpańskiej, jako że Hiszpania próbowała podważyć statu quo po traktacie w Utrechcie.
[edytuj] 1727-1740
W 1727 roku władzę przejał syn Jerzego I, Jerzy II Hanowerski, który interesował się przede wszystkim swym hanowerskim elektoratem niewiele uwagi poswiecając sprawom brytyjskim. Jako lojalny elektor Rzeszy Niemieckiej opowiadał sie za scisłą współpracą z Austrią i cesarzem Karolem VI. Jego żona Karolina z Ansbachu była oddaną przyjaciółką Roberta Walpole'a.
W 1733 roku wybuchła wojna o sukcesję polską, Walpole utrzymał jednak kraj z dala od niej. W 1739 roku grupa tzw: Patriot Boys doprowadziła do wybuchu wojny z Hiszpania, która przyniosła Brytyjczykom same tylko straty, jeśli nie liczyć zdobycia w 1740 roku Porto Bello.
[edytuj] 1740-1763
Od 1741 roku, kiedy to wybuchła wojna o sukcesję austriacką , która trwała do roku 1748) i zakończyła się traktatem w Akwizgranie. Wojna ta nie przyniosła żadnych zysków. Dazył do niej przede wszystkim Jerzy II Hanowerski, który chciał wspomóc Austrię przeciw Francji i Prusom i jego ulubieniec polityk John Carteret. W roku 1745 Jakobici na których czele stał tzw. :Młodszy Pretendent" Karol Edward Stuart zorganizowali kolejne nieudane powstanie w Szkocji, które miało obalić dynastie Hanowerską. W latach 1756-1763 toczyła się Wojna siedmioletnia. Wielka Brytania znów podejmowała walkę z Francją o dominację morską i kolonialną zdobywając zbrojnie w roku 1760 Kanadę, Luizjanę , a potem Florydę hiszpańską. Traktat pokojowy zawarty w Paryżu w 1763 roku przyznał jej wszystkie te zdobycze. Jeffrey Amherst został pierwszym brytyjskim gubernatorem generalnym Kanady. "Bronią kontynentalną" Wielkiej Brytanii były Prusy i ich władca Fryderyk Wielki. Zwycięstwo w tej wojnie było przede wszystkim zasługą Williama Pitta Starszego, który był sekretarzem stanu w gabinecie księcia Newcastle. Gabinet ten upadł w 1762 roku, gdy nowy władca Jerzy III Hanowerski (1760-1820) próbował kierując sie politycznymi koncepcjami próbował zwiększyć swój wpływ na rządy krajem. Pomagał mu w tym były wychowawca królewski John Stuart, 3. hrabia Bute (premier 1762-1763), szybko jednak król musiał go odwołać ponieważ Bute nie miał poparcia w Izbie Gmin.
[edytuj] 1763-1782
Okres od roku 1763 do 1782 to okres najwiekszej prosperity w Wielkiej brytanii i konsumowania owoców wojennych zwycięstw. W 1765 roku wybuchły pierwsze zatargi z kolonistami w Ameryce. W wyniku amerykańskiej walki o niepodległość 1775-1783 Wielka Brytania musiała uznać niepodległość swoich 13 kolonii. Pierwszym ich prezydentem został George Washington. W latach 1779-1780 Irlandczycy Henry Grattan i Henry Flood próbowali wywalczyc dla swego kraju wiekszą autonomie, lecz efekty tego dały sie zauważyć dopiero w 1800 roku, kiedy powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. Premierem był od roku 1770 do 1782 Frederick North, lord North, który stosował te same sposoby rzadzenia jak przed nim Robert Walpole.
[edytuj] 1783-1800
W 1793 Wielka Brytania przystąpiła do wojny przeciwko rewolucyjnej i napoleońskiej Francji. Doradzał takie rozwiązanie przerażony tendencjami rewolucji brytyjski polityk Edmund Burke. Choć nie brakował równiez zwolenników rewolucji francuskiej takich jak Joseph Priestley czy ateistyczny mysliciel polityczny Thomas Paine. W roku 1798 admirał Horatio Nelson zadał pierwszy poważny cios Napoleonowi zwycieżając jego flotę w bitwie pod Abukirem.
[edytuj] Historia społeczna
[edytuj] demografia i bezpieczeństwo
Wielka Brytania XVIII wieku była krajem bogatym, prawdopodobnie najbogatszym na świecie. Handel prosperował. Rozwijały się portowe miasta kupieckie jak Bristol, Liverpool i zwane "rajem dla przemytników" Dover. Pod koniec wieku Leeds, Liverpool i Manchester rozwinęły sie w prężne ośrodki przemysłowe. Nad pozostałymi miastami dominował ogromny Londyn. Na początku XVIII wieku liczył od 600.000 mieszkańców. Żadne z kolejnych wówczas co do wielkości miast nie przekraczało 50.000 mieszkańców. W 1700 roku najbliższym osiągnięcia tej liczby był Dublin. Pod koniec wieku Leeds, Liverpool i Manchester miały niemal 100.000 mieszkańców każde. Londyn zaś liczył w tym okresie niemal milion mieszkańców. Liczbe tą stolica Anglii osiągnęła w 1801 roku.
Liczba mieszkańców całej Wielkiej Brytanii szacuje sie na 9 milionów mieszkańców w 1700 roku. Pierwszy spis powszechny zorganizowano w 1800 roku. Brytyjczyków przybyło przez te 100 lat około 4 milionów.
Londyn nie był bezpiecznym miastem. Grasowali w nim bandyci tacy jak paser i szef gangu Jonathan Wild. Pisarz Henry Fielding starał sie jako szef policji Westminsteru walczyc z bandytyzmem. Niebezpieczne były tez porty gdzie napadano na celników. Sam przemyt nie był widziany jako coś złego. Niektóre jednak gangi przemytnicze liczyły nawet kilkaset osób. Do ich zwalczania używano niekiedy wojska. W roku 1780 w Londynie wybuchły wymierzone przeciw katolikom Rozruchy Gordona. Do ich stłumienia również trzeba było użyć armii.
[edytuj] bogactwo i edukacja
Najbogatszymi ludźmi XVIII - wiecznej Brytanii byli jak przed wiekami właściciele ziemscy i arystokraci tacy jak Sarah Churchill, ksiażęta Devonshire (ród Cavendish, do którego miedzy innymi należał premier rzadzący w latach 1756-1757 William Cavendish, 4. książę Devonshire) czy Thomas Pelham-Holles, 1. książę Newcastle. Dopiero pod koniec wieku miliony zarabiali także fabrykanci tacy jak Matthew Boulton i kupcy powiazani z Brytyjską Kompanią Wschodnioindyjską jak Warren Hastings. Już od XVII wieku w Anglii istniała liczna zamożna klasa średnia a w Szkocji utworzyła sie ona w po unii 1707 roku. Wielu ludzi zyło na kredyt, a wiezienia pełne były dłużników. Klasa ta był swietnie wykształcona, zwłaszcza szkocka. Uwiwersytet w Edynburgu iszkoły dysydenckie osiagały bardzo wysoki pułap nauczania, poczas gdy uczelnie w Oxford i Cambridge niestety podupadały.
[edytuj] religia
Około 70 - 80 % społeczeństwa stanowili anglikanie. Resztę stanowieli protestanci nieanglikańscy (disenters) i katolicy, najliczniejsi w Irlandii.
[edytuj] armia
Żołnierze brytyjscy nosili w XVIII wieku słynne czerwone kurtki (red coats) i tak też potocznie byli nazywani. Nigdy nie było ich tak wielu pod bronią jak na przykład żołnierzy austriackich. Na początku XVIII wieku stała armia liczyła około 26.000 żołnierzy. W czasie wojny zaciągało sie nowych. W czasie wojny o sukcesje hiszpańską ich liczba sięgała 55.000. W czasie wojny siedmioletniej było ich przeciętnie około 65.000. Zdolności mobilizacyjne były duże, o czym może świadczyć fakt, że przez szeregi armii brytyjskiej walczącej z buntownikami amerykańskimi przeszło około 160.000 żołnierzy. Często rekrutowano wśród pijaków czy nawet przestępców wiec armia mimo swego ogromnego męstwa nie cieszyła sie (poza kadrą oficerska) wielkim mirem wśród społeczeństwa. W czasie amerykańskiej wojny o niepodległość Brytyjczycy wygrali 70 % bitew, a i wcześniej zwykle triumfowali nad przeciwnikiem nawet silniejszym liczebnie. Ciągle brakowało jednak należytej infrastruktury armijnej. Pod koniec wieku Henry Shrapnel wymyślił granat odłamkowy nazwany do dziś na jego cześć szrapnelem.
[edytuj] flota
Flota cieszyła się tradycyjnie wielką sympatią wśród Brytyjczyków. Panowała w niej żelazna dyscyplina. Przynajmniej od połowy wieku dążono do tego by była ona tak liczna jak dwie nastepne floty Europy: francuska i hiszpańska. Bitwa morska w zatoce Vigo w 1702 roku i bitwa pod Abukirem w 1798 wyraźnie pokazują wyższosć floty brytyjskiej nad pozostałymi w trakcie całego wieku XVIII.
[edytuj] czas wolny i sport
W osiemnastowiecznej Brytanii bardzo popularny był boks, rugby i szermierka. W wyższych warstwach modne były spacery, przejaźdźki, wyścigi konne i koncerty muzyczne na wolnym powietrzu. Modne były wakacje w kurortach Tunbridge Wells i Bath , gdzie od 1702 działał brytyjski arbiter elegantiarum Richard Beau Nash. Wszyscy zaś uwielbiali walki kogutów , które pojono alkoholem by były bardziej agresywne
[edytuj] polonica
Brytyjczycy XVIII wieczni byli w przeciwieństwie do swych odpowiedników XIX - wiecznych przychylnie usposobieni do Polaków a wrogo do rozbiorów. Niewiele mogli jednak w tej sprawie uczynić. Stanisław August Poniatowski znany był z tego, ze recept na uzdrowienie polskiego ustroju szukał w Wielkiej Brytanii. jednym z jego przyjaciół był brytyjski dyplomata Sir Charles Hanbury Williams.
[edytuj] gallica
Gdy Ludwik XIV odwołał Edykt nantejski w roku 1685 rozpoczął się stały napływ francuskich hugenotów. Nie cieszyli się oni specjalną sympatią rdzennych mieszkańców lecz arystokraci zatrudnili ich chętnie jako guwernerów i nauczycieli języka francuskiego.
[edytuj] germanica
Kiedy trwała Wojna o sukcesję hiszpańską pojawiło się w Londynie wielu zrujnowanych przez jej postępy Niemców. Niemcy - protestanci ze Szwabii i Badenii byli mile widziani w brytyjskiej stolicy. Katolicy - głównie Bawarczycy byli odsyłani do Irlandii i Ameryki. Rząd wziął na siebie samarytański obowiązek opieki nad kilkunastoma tysiącami Niemców, co nie było łatwą sprawą, ponieważ państwo miało budżet nadszarpnięty wojną.
[edytuj] Kultura
[edytuj] Literatura
XVIII wiek to złoty okres dla brytyjskiej literatury. Tworzyli wówczas powieściopisarze: Daniel Defoe, Samuel Richardson - mistrz powieści epistolarnej , Samuel Johnson - słynny leksykograf, Henry Fielding - dramaturg i powieściopisarz, a także autor nieśmiertelnego Toma Jonesa , pastor Laurence Sterne , niechętni cudzoziemcom Tobias Smollett i Oliver Goldsmith i profrancuski Horace Walpole . Nieśmiertelne są Podróże Guliwera napisane i wydane przez Johnatana Swifta w 1726 roku. Przyjacielem Swifta był szkocki pisarz John Arbuthnot, autor postaci stereotypowego porywczego Anglika : Johna Bulla. Najwybitniejszym poetą początku XVIII wieku był Alexander Pope. Bardzo zdolnymi poetami byli też Colley Cibber i John Gay, który był także udanym dramaturgiem i autorem bajek. Słynna stała sie podróbka dzieła na wpół legendarnego szkockiego barda Osjana, która spreparował szkocki poeta James Macpherson . Inny Szkot James Thomson wsławił sie napisaną przez siebie pieśnią w 1740 roku Rule Britannia, która stała się drugim (choć nieformalnym) obok God Save the Queen hymnem brytyjskim. Muzykę do Rule Britannia skomponował Thomas Augustine Arne. Wiek osiemnasty to także okres znakomitych pisarek brytyjskich. Tworzyły wówczas Frances Burney, Sarah Fielding i Jane Austen.
[edytuj] Oświecenie: filozofia i literatura polityczna
Grunt pod angielskie oświecenie przygotował jeszcze pod koniec XVII wieku John Locke, a na samym początku wieku XVIII dziennikarze Joseph Addison i Richard Steele Z myślicieli antyidealistycznych trzeba wymienić Bernarda de Mandeville, autora słynnej Bajki o Pszczołach. Zmarły w roku 1751 polityk Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke był równiez historykiem i filozofem, który m. in. wywarł znaczący wpływ na Woltera, będącego przez jakiś czas protegowanym angielskiego magnata.
Od lat pięćdziesiątych ton londyńskiej myśli politycznej nadawał Dr. Samuel Johnson, choć generalnie druga połowa XVIII wieku należała do Szkotów takich jak Adam Smith i David Hume i Irlandczyka Edmunda Burke'a. Na początku wieku krytycznie do nowych prądów umysłowych odnosili się duchowni irlandzcy: torys Jonathan Swift i idealista George Berkeley. Obok takich pisarzy radykalnych jak Joseph Priestley i Thomas Paine wyłoniła sie pisarka polityczna Mary Wollstonecraft. Wykształcone kobiety interesujace sie polityką zwano wówczas w Londynie Bluestockings.
[edytuj] Nauki ekonomiczne
Wyzszość wolnego handlu nad merkantylizmem wykazał już w XVII wieku Nicolas Barbon. W XVIII wieku do jego badań nawiązywali Szkoci David Hume i Adam Smith. Oryginalną koncepcję ekonomii rozwinął John Law. Merkantylizm maił nadal swoich zwolenników jak James Steuart (1712-1790). Ważnymi ekonomistami okresu byli też : Thomas Pitt, Isaac Gervaise, Nathaniel William Wraxall, Jeremy Bentham i James Mill.
[edytuj] Sztuka aktorska
Na początku wieku święcił triumfy Colley Cibber, będący również autorem sztuk. W 1710 roku zmarł przedsiebiorca teatralny i aktor Thomas Betterton. Aktorstwo zrewolucjonizował znakomity David Garrick czynny w Londynie od lat czterdziestych XVIII wieku. Słynna była również aktorka Mary Robinson, z domu: Darby (1757-1800), używająca pseudonimu Perdita i nieco wcześniejsza od niej Anne Bracegirdle .
[edytuj] Historiografia
prócz Henry'ego St. Johna historyczne dzieła pisał także David Hume . Pod koniec wieku Edward Gibbon wydał swe epokowe dzieło o upadku imperium rzymskiego. Charles Burney zajmował sie historia muzyki. William Coxe mógłby uchodzić za ojca wszystkich gruntownie wykształconych źródłoznawców. Wyróżnił się na tym polu także szkocki duchowny William Robertson
[edytuj] Prasa
Wspaniale rozwinęła się prasa krytyczna. Od roku 1702 wychodziła pierwsza brytyjska gazeta codzienna Daily Courant. Szczegówlne osiągniecia mieli założyciele pisama The Spectator ( wychodziło w latach 1711-1714) Joseph Addison i Richard Steele, a także założyciel pierwszego na świecie magazynu prasowego z prawdziwego zdarzenia Gentleman's Magazine , Edward Cave. Od 1772 roku wychodziła pierwsza gazeta poranna Morning Post W 1785 roku powstał słynny The Times. Od roku 1758 wydawany był The Annual Register, coroczny rejestr brytyjskich, europejskich i światowych wydarzeń obserwowanych z brytyjskiej perspektywy. Prasa rozwijała sie równiez na prowincji. W Glasgow od 1783 roku pojawiał się The Herald.
[edytuj] Malarstwo
W malarstwie celowali przybysz z Holandii Godfrey Kneller i wzorujacy się na nim twórcy rodzimi jak na pzrykład William Hogarth i Joshua Reynolds. Reynolds był pierwszym przewodniczącym powstałej w 1768 roku w Londynie Royal Academy of Arts. Nieco inne poglady na malarstwo niż Reynolds miał Thomas Gainsborough, którego przepiękne pejzaże zwiastowały nadejście Johna Constable'a. W Anglii od 1746 do 1756 przebywał Wenecjanin Giovanni Antonio Canal. Pod koniec wieku w Londynie miaeskał amerykański malarz Benjamin West. Prawdziwym malarskim outsiderem był pod koniec wieku trudniacy się również pisaniem poezji i pisaniem mistycznych powieści William Blake. Do wielu obrazów pozowała piekna Emma Hamilton.
[edytuj] Architektura
W wieku XVIII zmarł słynny brytyjski architekt Christopher Wren. Miał jednak licznych naśladowców, do których należał miedzy innymi Szkot Robert Adam.
[edytuj] Muzyka
Muzykę brytyjską osłabioną po śmierci Purcella zasilili emigranci niemieccy w tym genialny Georg Friedrich Händel, który został naturalizowany jako poddany brytyjski George Frideric Handel,twóraca wspaniałych oper jak Giulio Cesare in Egitto z 1724 roku i oratoriów takich jak Mesjasz z 1749 roku; Johann Christoph Pepusch inaczej: John Christopher Pepusch, jeden z pierwszych znawców dawnej muzyki renesansu- współtwórca Academy of Ancient Music i kompozytor słynnej Beggar's Opera z 1729 roku i włoscy goście tacy jak wirtuoz skrzypiec i przyjaciel Händla Francesco Geminiani, kompozytorzy operowi Giovanni Battista Bononcini i Nicola Porpora . Nie brakło jednak twórców rodzimych takich jak Thomas Augustine Arne , John Stanley,William Croft, Jeremiah Clarke, Maurice Greene, Thomas Linley, James Gibbes,John Hebden, William Babell, Charles Avison, John Christopher Smith czy William Boyce. Wiekszosc wymienionych twórców to przedstawiciele późnego baroku. Charles Avison i Linley reprezentowali już czasy klasycyzmu. Na muzyce Händla i Pepuscha uczył sie "ojciec muzyki szwedzkiej" Johan Helmich Roman. W Wielkiej Brytanii tworzył też holenderski kompozytor Willem de Fesch. W latach dziewiećdziesiątych kraj odwiedził na kilka lat Joseph Haydn. Za ostatniego irlandzkiego barda uważany jest Turlough O'Carolan.
[edytuj] Nauka
Nauki fizyczne i fliozofia korzystały ze scieżek jakie wytyczył Isaac Newton. Z Niemiec przybył do Anglii znakomity niemiecki astronom William Herschel . Radykalny polityk Joseph Priestley był przede wszystkim cenionym chemikiem.
Wiek XVIII to także okres nowych odkryć geograficznych. Wielu z nich dokonali brytyjczycy; angielski żeglarz James Cook i Mungo Park (1771 - 1806) - szkocki badacz kontynentu afrykańskiego.
[edytuj] Rewolucja w rolnictwie i Rewolucja przemysłowa
Pod koniec wieku doszło do przemiany Wielkiej Brytanii w pierwszy na świecie kraj industrialny. Nie byłoby jej jednak gdyby wczesniej tacy jak agronom Jethro Tull nie opracowali wydajniejszych metod sadzenia nasion. Korzystano też z XVII wiecznych wzorców holenderskich. Metodami holenderskimi interesował sie min. Charles Townshend.
Samą zaś rewolucje przemysłową umożliwiły wynalazki jakich w przeciągu całego wieku dokonali Thomas Newcomen , James Watt,James Hargreaves, Richard Arkwright,Samuel Crompton, Abraham Darby I,II i III (ojciec syn i wnuk) i Edmund Cartwright zwiazane z napedem parowym, wrsztatem tkackim i metodami wykorzystania węgla. W 1801 roku Richard Trevithick zbudował w Camborne skonstruował pierwszy parowy silnik wysokoprężny, który zastosował w samobieżnym powozie parowym. Henry Mill (ok. 1683-1771), mechanik angielski opatentował pierwowzór maszyny do pisania w 1714 roku. George Graham i John Harrison konstruowali znakomite zegary okretowe.
[edytuj] Linki
- http://janeden.org/6438 (Britische Geschichte im 17. und 18. Jahrhundert)
- http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/Britain_1689-1815
[edytuj] Źródła
- Dorothy Marschall, England in Eighteenth Century
- Basill Williams, The Whig Supremacy
