Schönberg (Ebringen)

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe)

Dr Schimberg am südliche Stadtrand vu Friburg im Brisgau isch dr 644 Meter hoch Husberg vu dr Gmei Ebringe. Er isch als e Vorberg vum Schwarzwald die höchst Erhebig im Oberrhigrabe.

Inhaltsverzeichnis 1 Gmeizueghörigkeit 2 Geologi 2.1 Bergbau 3 Besidlig 4 historischi Ereigniss 5 Flora 6 Etymologi 7 Webgleicher 8 Literatur

[ändere] Gmeizueghörigkeit

Usser Ebringe, zue dem dr Gipfel ghört, lit dr Berg au uf dr Gmarkige vu Schallsched, Friburg im Brisgau, Merzhuse, Au, Wittnau un Sailede.
Am Hohfirst, wo dr südlich Näbegipfel vum Massiv bildet, lige Schallsched, Ebringe, Sailede, Bollschwil, Ehrechilche un Pfaffewiler.

[ändere] Geologi

Zämme mitem 496 Meter hoche Hohfirst im Süde bildet dr Berg s'Schimbergmassiv, e Vorbirg vum Schwarzwald, wo scho in dr Bruchzone vum Oberrhigrabe lit. Die geologische Oberflächeformatione umfasse ufgrund vu zahlriiche Verwerfige un Grabebrüch alli Periode vum Erdmiddelalder sowie tertiäre Vulkanismus.

Vulkanisch sin e chleine Tuffschlot am Südhang bi dr Berghuser Chapelle un e grössere Schlot am Nordhang bim Undere Schimberger Hof. Entlang vum Südosthang westlich vu dr ehemolige Tongruebe befindet sich e yber 100 Meter lange Basaltgang.

Die undere Lage am Westhang sin usserdem vu mächtige Leessschichte bedeckt.

Dr Osthang vum Schimberg fallt steil zum Hexedal ab. Am Fuess vum Osthang zügt u.a. dr Wittnauer Chapuzinerbuck vu grosse Hangrutschige.

[ändere] Bergbau

Uffgrund vum ab 1937 im Zug vum Autarkistreebe vum Dritte Riich durgfüehrte Iiseerzabbau am Schimberg sin au dieferi Schichte vum Berg dur zahlriichi Bohrige guet erforscht

Dr Bergbau isch im Wesetlichè us zwei Felder erfolgt; ussem Friburger Stadtdeil St.Järge us abbaute Nordfeld un in gringerem Mass ussem uf Ebringer Gmarkig ligende Südfeld. D'Erze vum Südfeld sin mit ere Seilbahn zue dr Verladestell in St. Järge transportiert worre. Denäbe het no e chleis Abbaufeld am Steiberg bi Bollschwil (Kuckuckspfad) existiert, wo dr Abbau aber scho 1939 igstellt worre isch. S'Iiseerz isch mit gradmol 20% Iiseghalt alles ander als förderigswürdig gsi, so dass dr Bergbau 1942, wo die wesentli iisehaltigere Erze us Frankriich un Schwede zuer Verfüegig gstande hän, scho wiider igstellt worre isch.

[ändere] Besidlig

Uffem Gipfelplateau vum Schimberg het sich e jungsteizittlichi Sidlig befunde. Umiddelbar südwestlich underhalb vum Gipfelplateau befindet sich dr Ober Schimberger Hof, wo Viihwirtschaft betribt. Dr Under Schimberger Hof am Nordhang underhalb vum Saddel zum westliche Näbegipfel isch e beliebti Usflugswirtschaft mit Blick uf Friburg. Ufem westliche Näbegipfel vum Berg bfindet sich d'Ruine Schneeburg.

[ändere] historischi Ereigniss

Am 03. August 1644 isch dr Westhang vum Schimberg (Gwann Bohl) Schauplatz vum erste Dag vu dr Schlacht bi Friburg im Drissgjährige Chrieg zwische dr Bayre un dr Franzose gsi, wo am 05. un 09. August am Lorettoberg (domols Schlierberg gheisse) gegenyber vum Osthang vum Schimberg ihr Fortsetzig gfunde het. Frankriich het dodebi versuecht, Friburg zruckzerobere, wo vo Weimar (Verbündeti vo Frankriich) nooch mehmunätiger Belagerig am 27. Juli an kaiserlich-bayrischi Truppe gfalle isch. Zwar hänn d'Franzose am 03. August s'Bohl am westliche Schimberg under grosse eigene Verluste inämme chänne, doch hän sich d'Bayre yber dr Schimberg relativ ubemerkt in Uffangstellige am Lorettoberg zruckziege chänne un hän säller Berg (un dodemit au Friburg) erfolgriich gege d'Franzose behauptet.

D'Schlacht bi Friburg isch die verlustriichst Schlacht vum ganze Drissgjährige Chrieg gsi.

Uffem Schimberg oberhalb vu Lidischberg un Ebringe erinneret s'Schlachtechrüz an d'Schlacht am 03. August. S'stoht an dr Stell vum Beihus, wo mer erst 30 Johr noch dr Schlacht die uffem ganze Berg verstrait ligende Beiner vu dr Gfallene bestattet het. S'Massegrab het sich - nit zue dr Fraid vu dr Chilche - zueme Wallfahrtsort vu dr katholische Bevölchrig us dr Region entwicklet un es sin offebar au immer wiider Chnoche als Reliquie entwendet worre. Wil d'Chilche d'Wallfahrte nit het underbinde chänne, het mer die noch verbliibene Beiner vu dr Gfallene uf Veralossig vum Ildefons von Arx schliessli 1791 abtransportiert, wodur in dr folgende Johrzehnte d'"Verehrig" langsam zum Erliige chu isch.

[ändere] Flora

Uffem Schimberg chumme circa 80% vu allene in Dytschland heimische Orchideearte vor, besunders im Beriich vum Naturschutzbiit Jennidal nördlich vu Ebringe underhalb vum Bohl. Am West- un Nordwesthang befinde sich grösseri Räbberg, uf dr Hexedalsite bloss no chleineri Räbstückli. Im Hexedal isch dr Wibau starch rucklaifig.

E Grossdeil vum Schimberg isch bewaldet (in dr Regel Laubmischwald) un bedütendi Flächene vu dr Ebringer Gmarkig stehn under Naturschutz, so fast die ganz Bergmatte am Südhang vum Schimberg, wo d'Gmeiverbindigsstross Ebringe-Wittnau durlauft. Uf dr Bergmatte het's bsunders vili Chriesbaim.

[ändere] Etymologi

Dr Namme vum Berg - "Schimberg" - leitet sich wohl vu alemannisch schine ab, wil er vu dr Rhiebeni us agluegt us dr Landschaft schint. Eventuell au vu mittelzitalemannisch schina fer flach noch dr Chuppe vum Berg. Die hochdytsch Transkription Schönberg isch also etymologisch falsch.
Wie in viili Sproche wohl dur dr menschlich Stimmapparat bedingt, isch d'Kombination "nb" vu "Schinberg" durch Assimilation zu eme "mb" verschliffe worre, also zue "Schimberg".
Im Ebringer Alemannisch isch usserdem d'Ussproch vum Namme no mol stärcher zue "Schimmbagg" abgschliffe, d.h. e churzes ɪ und s"er" vu "berg" isch e churze chehlige Schwa vum "a"-Typ.

Quelle: Ebringen, Herrschaft und Gemeinde, Band 1 - Claus-Dieter Schott und Edmund Weeger (Hrsg.), Rombach-Verlag Freiburg, ISBN 3-9802758-0-9 - Syte 364

[ändere] Webgleicher

• Iseerzbergbau am Schimberg 1937-1942

[ändere] Literatur

• Helge Körner (2006): Der Schönberg – Natur- und Kulturgeschichte eines Schwarzwald-Vorberges. 472 S., 48 Farbtafeln und 200 sw-Abb. Lavori-Verlag, Freiburg. ISBN 3-93573-753-X.

Koordinaten: 47° 57′ 17" N, 07° 48′ 20" O