Czuchów (dzielnica Czerwionki-Leszczyn)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł wymaga dopracowania.
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.

Współrzędne: 50°10'04" N 018°39'16" E

Czuchów

Herb Czuchowa

Założono

XIII wiek

Prawa miejskie

1955 (dzielnica)

Alojzy Stawinoga

Położenie

50° 10'04'' N
18° 39'16'' E

Liczba mieszkańców (marzec 2005)
- liczba ludności

3785

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

44-230

Tablice rejestracyjne

SRB

Położenie na mapie Polski

Czuchów

Czuchów (niem. Czuchow) – miejscowość w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie rybnickim.

Obecnie Czuchów jest jedną z czterech dzielnic miasta Czerwionka-Leszczyny. Według danych z marca 2005 r. liczył on 3785 mieszkańców.

[edytuj] Położenie

Czuchów położony jest nad rzeką Bierawką – prawym dopływem Odry, który uchodzi do niej w jej 82,3 km w pobliżu wsi Bierawa.

[edytuj] Tranzyt

Przez Czuchów przebiega 924 Droga wojewódzka nr 924.

[edytuj] Edukacja

Na terenie miejscowości znajdują się następujące placówki edukacyjne:

Przedszkole nr 7 w w Czerwionce-Leszczynach
Szkoła Podstawowa nr 6 im. Stanisława Moniuszko w Czerwionce-Leszczynach
Gimnazjum nr 5 w Czerwionce-Leszczynach.

W Czuchowie znajduje się również Filia nr 9 Biblioteki Publicznej w Czerwionce-Leszczynach.

[edytuj] Historia

[edytuj] Średniowiecze

Początki Czuchowa sięgają XIII wieku, kiedy to po raz pierwszy jego nazwa - SCHUKAW pojawiła się w dokumencie kolegiaty św. Krzyża w Opolu w którym spisano obciążenia względem Kościoła. Czuchów był wsią rycerską należącą do rodu rycerskiego Raszczyc, spokrewnionego z nim rodu Holly oraz Welczek.

Dokumenty te spłonęły w pożarze kolegiaty i dlatego sporządzono kopie i ponownie je potwierdzono. W 1531 roku biskup wrocławski Jakub de Salza (1520-1539) oraz książę opolsko-raciborski Jan II Dobry nałożyli dodatkową dziesięcinę snopową na rzecz kościoła kolegialnego. Dokument biskupa wrocławskiego, który zawiera wykaz około 60 miejscowości potwierdzał także wszelkie przywileje i dziesięciny posiadane na podstawie wcześniejszych nadań przez kolegiatę św. Krzyża w Opolu.

Kolegiata opolska powstała z fundacji biskupa wrocławskiego Tomasza I (1232-1268) w latach 1232-1239 pobierała już wcześniej dziesięciny w pasie od Olzy po Bełk i Bujaków. Na tej podstawie można wnioskować, że Czuchów musiał być wsią powstałą przed II poł. XIII wieku oraz, że mógł zostać przeniesiony na prawo niemieckie po najeździe tatarskim w 1241 roku, który spustoszył Śląsk i przyczynił się do nowych lokacji. Niewykluczony jest także starszy charakter osady, jednak dotychczas nie ma dowodów na poparcie tej hipotezy.

[edytuj] XVII-XVIII Wiek

Zamek w Czuchowie – fotografia z początku XX w.

Czuchów przez długie wieki należał do pochodzącego z Wielkopolski rodu Holly (od I poł. XV wieku do ok 1685 r.), który osiedlił się na Śląsku na początku XV wieku. W dokumentach z tamtego okresu figuruje Mikołaj Holly, który pełnił urząd marszałka i radcy księżnej Małgorzaty. Stopniowo nabywał on dobra - żona Zofia zapisała mu wieś Ponięcice, nabył Sławików, posiadał także Pilchowice i liczne inne dobra ziemskie.

Jego syn - Jan Holly na Pilchowicach wymieniany jest w dokumencie z 1478 r. jako rotmistrz wojska polskiego. W 1486 r. zaś jako pełniący urząd marszałka księstwa raciborskiego, a w 1494 r. występuje jako opiekun dzieci księcia Jana Opawskiego. Był właścicielem Wilczej, gdyż w 1486 r. ustanowił na niej roczny czynsz w wysokości 7 ½ ciężkiej marki z kapitału 75 marek na utrzymanie altarzystów gliwickich .

Z jego potomkowie posiadali Czuchówi w kolejnych wiekach: Mikołaj Holly - pocz. XVI w., Jerzy Holly do śmierci przed 1604 r., Balzer Holly - I poł. XVII w., Jan Holly alias Czuchowski do śmierci ok 1685 roku.

Podczas wojny trzydziestoletniej Śląsk został bardzo zniszczony i poniósł ogromne straty. Pobite wojska luterańskie pod wodzą Ernsta Mansfelda i wojska duńskie pod wodzą księcia weimarskiego Jana Ernesta udały się z Frankfurtu nad Odrą w kierunku Namysłowa i dalej w sierpniu 1626 roku przez Górny Śląsk na Węgry. Z Węgier wojska te powróciły w lutym 1627 r. na Śląsk zdobywając Bytom, Koźle, Pszczynę, Rybnik oraz Żory. Wojska zniszczyły także klasztor cysterski w Rudach. Do dnia dzisiejszego w Bujakowie znajduje się mogiła żołnierska ok. 200 żołnierzy. Dowodzi to, że w regionie miały miejsce bitwy. Tradycja przekazuje, że podobne mogiły znajdują się także na terenie Bełku.

Według dokumentu "Taxa und Aestimation Beider Herzogthumer Opplen und Ratibor" sporządzonego przez Jana Putzen von Adlerthurm na polecenie cesarza Ferdynanda III w 1644 roku właścicielem zamku w Czuchowie był Baltazar Holly.Ród Holly dość w 1644 r. miał co najmniej 11 wsi, m.in. Dębieńsko Stare (Henryk Holly), Pilchowice (Jerzy Holly), Szczygłowice, Bełk (Jan Holly), Rachowice.

Po śmieci Jana Holly miejscowość przeszła w ręce rodu Rogojskich z Rogoźnika - posiadali ją Jerzy Rogojski, a ponim Piotr Antoni Rogojski, który sprzedał ją Janowi Bujakowskiemu - dzidzicznemu panu na Paniowach. Następnym właścicielem Czuchowa był Jan Józef Bujakowski wymieniany w 1730 r. Od 1750 roku dobra ziemskie Czuchów wraz ze Szczygłowicami należały do Jana von Kalinowski, który posiadał je z pewnością jeszcze w 1784 roku, gdyż jest wymieniany w tymże roku jako właściciel przez Zimmermanna.

Czuchów zamieszkiwało w 1784 roku 139 osób, a już w 1818 r. 311 mieszkańców. Jego właścicielem łącznie z folwarkiem w 1784 r. był Jan von Kalinowski. Miejscowość posiadała 2 młyny znajdujące się nad rzeką Bierawką.

Następnie miejscowość przeszła w ręce rodu baronów Welczek, do których należała do końca XIX wieku.

[edytuj] XIX Wiek

Herb rodu Welczek.

W okresie od 1784 roku do 1818 roku zaszły spore zmiany w strukturze ludności Czuchowa. Liczba kmieci, czyli bogatych mieszkańców wsi, którzy uprawiali przynajmniej jeden łan ziemi zarówno w 1784 roku, jak i 1818 r. pozostała ta sama i wynosiła 10. Natomiast liczba zagrodników – chłopów posiadających niewielką część ziemi spadła z 24 (1784) do 11 (1818). W 1818 roku Czuchów zamieszkiwało również 16 chałupników.

Miejscowość posiadali kolejno: Karon Antoni baron Welczek, Jan Nepomucen Ignacy Franciszek Józef baron Welczek, Józef Bernard Walerian Kajetan Wawrzyniec baron Welczek, Karol Boromeusz Robert Ernst Jan August baron Welczek, Klara baronowa Welczek, a po jej śmierci jej mąż - porucznik Lindor von Görz – Astein.

Około 1835 roku w Czuchowie powstała fryszerka występująca pod nazwą huta Henrietta, której właścicielami byli Adler i Panowski. Urządzenie to po pożarze około 1840 r. nie zostało już odbudowane. W zespole rzecznym Bierawki, tak jak i na rzece Rudzie zmierzającej do Odry istniały kuźnice: w Ciosku, Czerwionce, Czuchowie, Szczygłowicach i Nieborowicach. Produkty hut, takie jak: piły, żelazo prętowe, kosy, sierpy, młotki, gwoździe i inne wyroby sprzedawano na targach w pobliskich miastach, m.in. w Raciborzu, Rybniku, Żorach.

J. G. Knie w wydanym we Wrocławiu w 1845 roku "Alfabetyczno-statystyczno-topograficznym przeglądzie wsi, miasteczek i miast..." podaje również, miejscowość położona jest 1 i 5/8 mili na północny wschód od Rybnika, najbliższa poczta znajduje się w mieście powiatowym, dziedziczny sąd nad wsią sprawuje Karol baron von Welczek oraz sędzia Scuta z Rud Wielkich. W Czuchowie znajduje się 71 domów, zamek pański, jeden folwark we wsi i jeden poza nią. Wieś zamieszkuje 606 mieszkańców z czego pięciu to ewangelicy. Najbliższy kościół katolicki znajduje się w Dębieńsku, szkoła katolicka jest dla obu wsi – Czuchowa i Dębieńska i uczy w niej jeden nauczyciel. W Czuchowie wg Knie w 1845 roku znajdował się także młyn wodny, tartak oraz cegielnia, a także pozostałości świeżarki pańskiej, która po pożarze nie została odbudowana. Wymienia także folwarki należące do Czuchowa: blisko na północy folwark Czuchowa, na południowym zachodzie folwark Pluschkowitz (Pluskowice) oraz folwark Czuchowina.

Drugim równie cennym opisem Czuchowa jest opis Felixa Triesta zawarty w "Topograficznym kompendium Górnego Śląska" (Topographisches Handbuch von Oberschlesien) wydanym we Wrocławiu w 1865 roku. Wg Treista Czuchów w 1865 roku położony był 1 2/3 mili na północny wschód od Rybnika. Do dóbr Pana Heczko należało 2412 morgów, pól wiejskich 1287 morgów. W Czuchowie uprawiano głównie żyto, owies oraz ziemniaki. Wieś leżała porozrzucana w grupach. Przy dominium znajdowała się nie działająca huta (świeżarka) i tartak.

Stara szkoła z lat 40. XIX w.

Przez stulecia dzieci mieszkańców Czuchowa uczęszczały do szkoły w Dębieńsku, której początki sięgają założenia parafii, była to bowiem szkoła przyparafialna. Parafia wielkodębieńska została założona w XIII wieku, natomiast pierwsze pisane wzmianki o niej pochodzą z XIV wieku.

Wieś posiadała przygotowaną około roku 1800, a w 1852 nowowybudowaną szkołę do której uczęszczało 125 dzieci mówiących po polsku. Na terenie Czuchowa (bez folwarków i kolonii przynależnych do wsi) znajdowało się wówczas 150 zabudowań mieszkalnych z 765 mówiącymi po polsku mieszkańcami. We wsi było 37 koni, 118 sztuk bydła wołowego, 300 owiec, 21 świń oraz 5 kóz. Do Czuchowa przynależał folwark Blaschkowitz złożony z 5 gospodarstw, w których mieszkały 23 osoby mówiące po polsku oraz folwark Czuchów Środkowy (Mittel Czuchow) złożony z 7 gospodarstw, w których mieszkało 41 osób mówiących tylko po polsku. Do dóbr należała także wyszczególniona Huta Henrietta (Henriettenhütte) z dwoma gospodarstwami, bez bydła. Dochody z tytułu podatków ze wsi Czuchów przedstawiały się następująco: podatki gruntowe – 96 talarów, podatki od domów 13 talarów, podatki od roli 215 talarów oraz 20 talarów podatku przemysłowego.

W latach 1845-1880 liczba mieszkańców Czuchowa z 606 (Knie) wzrosła do 849, z czego 752 było mieszkańcami gminy, a 97 dworu (dane spisu ludności z 1 grudnia 1880 r.).

[edytuj] Wiek XX

Zamek w Czuchowie. 2006

7 czerwca 1902 roku skarb państwa pruskiego odkupił Knurów wraz z Czuchowem od kupca katowickiego Gwidona Frenzel, który nabył te miejscowości za 500 tysięcy marek, płacąc za nie 1 mln 730 tys. marek. Powodem dla którego państwo pruskie zapłaciło tak dużo był fakt odkrycia na tym terenie bogatych złóż węgla kamiennego. Na początku XX wieku wykonano na terenie Czuchowa kilka otworów wiertniczych, które miały służyć zbadaniu zalegających tutaj pokładów węgla. Otwór badawczy, nazywany w księgach górniczych Czuchów II, drążony był od 10 listopada 1906 r. do 26 lutego 1909 r. Jego głębokość osiągnęła 2240 m. Podczas głębienia otworu przewiercono 118 pokładów węgla kamiennego. W latach międzywojennych był to najgłębszy otwór wiertniczy na świecie.

Od 1908 roku dawnym zamku funkcjonował szpital Spółki Brackiej, działał on do momentu wybudowania Szpitala Brackiego w Knurowie w 1912 roku. Fundusze na budowę pochodziły ze składek zatrudnionych robotników w tzw. zakładach brackich oraz składek zakładów pracy i nadwyżek budżetowych. Szpital w Czuchowie posiadał przeznaczony był do leczenia około 50 osób.

Kolejnym źródłem informacji o Czuchowie jest "Kompendium posiadłości ziemskich w Rzeszy Niemieckiej" (Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche) wydane w Mikołowie w 1922 roku, a opracowane na podstawie spisu z 1 grudnia 1916 roku. Nadzór nad dominium sprawował Państwowy Zarząd Górniczy (Staatlische Bergwergdirektion) z siedzibą w Zabrzu, osobą odpowiedzialną był von Velsen oraz Wyższa Rada Górnicza (Oberbergrat) z siedzibą w Knurowie, a administratorem był Ganse. Zanotowano również stan posiadania dominium: 57 koni, 170 sztuk bydła z czego 72 stanowiły krowy mleczne oraz 125 świń. W 1916 roku nie hodowano w Czuchowie owiec w przeciwieństwie do danych z 1845 roku (Knie) gdzie wyszczególniono liczbę 300 sztuk.

[edytuj] Okres II Rzeczypospolitej

Członkowie Związku Powstańców Śląskich w Czuchowie. Lata 30.

Mieszkańcy Czuchowa wykazali dużą aktywność w okresie międzywojennym. W 1919 r. utworzono w Czuchowie Towarzystwo Polek, a następnie Towarzystwo Młodych Polek. Członkinie tych organizacji wyróżniały się tym, że nosiły duże czerwone chusty. 18 lutego 1919 r. ukonstytuował się miejscowy chór im. Jana Kochanowskiego, który 21 maja 1919 r. został przyjęty do Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. Liczył on początkowo 64 członków. Od 1930 r. obok chóru im. J. Kochanowskiego w Czuchowie rozpoczął działalność zespół śpiewaczy Moniuszko. W okresie późniejszym chór im. Kochanowskiego zawiesił swoją działalność, którą wznowił dopiero w 1958 r. zmieniając równocześnie nazwę na Echo. Do dawnej nazwy członkowie chóru powrócili w 1962 r. i odtąd prowadził on działalność aż do 1981 r. Organizacje te spełniały szczególnie ważne funkcje, zwłaszcza w okresie plebiscytu w 1921 roku.

Do udziału w plebiscycie w Czuchowie upoważnionych było 985 osób, z czego 898 było mieszkańcami Czuchowa, 30 było mieszkańcami, którzy nie urodzili się w Czuchowie, a 57 w Czuchowie nie mieszkało. Łącznie oddano 959 głosów, z czego dwa głosy zostały uznane za nieważne. Za Polską głosowały 662 osoby – ponad 68 %, a za Niemcami 305 – ponad 31 % uprawnionych.

W pierwszych latach przynależności do Państwa Polskiego właścicielem Czuchowa stał się koncern "Skarboferm". Słaby rząd polski starał się uzyskać poparcie mocarstw Ententy w sprawie śląskiej za cenę daleko idących koncesji gospodarczych. W tym celu w listopadzie 1920 roku do Paryża udał się delegat rządu docent Artur Benis z upoważnieniem, aby Entencie (względnie poszczególnym jej członkom, a przede wszystkim Francji) "ofiarować w razie potrzeby na własność wszystkie dobra skarbowe na Górnym Śląsku (kopalnie, huty i pola węglowe), eksploatację mającego się w Polsce monopolu węglowego, a nawet rządowe kopalnie i tereny w Brzeszczach i Spytkowicach oraz inne koncesje.

Jednak obawa francuskich kapitalistów przed zbytnim angażowaniem się na niepewnym jeszcze polskim gruncie sprawiła, że nie wszystkie proponowane transakcje doszły do skutku. Zrealizowano jednak wydzierżawienie francusko-polskim spółkom akcyjnym "Skarboferme" i "Tarnoferme" państwowych kopalń węgla na Górnym Śląsku, które miały przypaść Polsce, oraz kopalni i huty ołowiu i srebra w Strzybnicy.

Spółka pod nazwą "Polskie Kopalnie Skarbowe na Górnym Śląsku, Spółka Dzierżawna, Spółka Akcyjna w Katowicach", zwana w skrócie "Skarboferme", później "Skarboferm" powołana na mocy umów podpisanych przez Benisa z przedstawicielami rządu francuskiego, została założona formalnie 25 lutego 1922 roku. 9 września 1922 roku została podpisana umowa pomiędzy rządem polskim a "Skarbofermem" w sprawie wydzierżawienia przez Spółkę na okres 36 lat (ściśle do 31 grudnia 1958 roku) przejętych przez Polskę kopalń "Król", "Bielszowice", i "Knurów" wraz z przynależnymi do nich zakładami pomocniczymi oraz majątkami ziemskimi.

Pocztówka z Czuchowa z lat 30.

Po zajęciu przez wojska niemieckie we wrześniu 1939 roku Górnego Śląska majątek dzierżawiony przez "Skarboferm" został wzięty pod zarząd "Haupttreuhandstelle Ost". Od tego czasu spółka "Skarboferm" istniała tylko w rejestrach handlowych.

W okresie od plebiscytu do II wojny światowej Czuchów był wsią i gminą. Jej długoletnim naczelnikiem był Teofil Biela. W 1929 roku Czuchów liczył już 2740 mieszkańców (Polish Business Directory Project, wyd. 1929). Na jego terenie były następujące działalności gospodarcze i przemysłowe: przedsiębiorstwo budowlane J. Piperka, cegielnia H. Neumana, kowale: J. Chwołka oraz W. Kulik, krawcy: J. Buchcik, W. Olesz, młyn Pikaszewskiego, piekarnia P. Wentlandta, sklepy z różnymi towarami: E. Kostki, B. Kunce, Mülera, A. Opiołka, F. Sommera oraz J. Zielonki. Z innych obiektów należy wymienić: rzeźników: F. Doleżyk, Kuncel, J. Stefan, szewca J. Buczyńskiego, sprzedawcę wyrobów tytoniowych – T. Beckera oraz zajazdy Wilhemla Pluty oraz R. Sosny.

[edytuj] Okres II wojny światowej

Podczas II wojny światowej wielu mieszkańców złożyło najwyższą ofiarę – swoje życie – przykładem takiego bohaterskiego postępowanie niewątpliwie jest dawny dyrektor szkoły w Czuchowie – Stanisław Mazanek.

Po zakończeniu działał wojennych wielu mieszkańców Czuchowa zostało wywiezionych do Związku Radzieckiego, gdzie musieli pracować w urągających godności ludzkiej warunkach. Wielu z nich nie powróciło już ze Związku Radzieckiego, a znaczna liczba musiała pracować w łagrach nawet do 15 lat po zakończeniu II wojny światowej.

W 1955 roku wieś Czuchów stała się dzielnicą osiedla Leszczyny, a później miasta Czerwionka.

[edytuj] Ludność Czuchowa na przestrzeni wieków

Rok	Liczba mieszkańców
1784	139
1818	311
1845	606
1855	688
1861	844
1880	849
1910	1683
1929	2740
1936	2905
2001	3828
III 2005	3785

[edytuj] Herb i pieczęć Czuchowa

Herb Czuchowa powstał prawdopodobnie w XIX wieku. Przedstawia on konia stojącego przy kopie siana i świadczy o rolniczym charakterze wsi. Czuchów posiadał również swoją pieczęć z czasów niemieckiech, jak również pieczęć polską wykonaną po plebiscycie. Obie te pieczęcie zawierają opisany wyżej herb. Pieczęć polska wykonana po plebiscycie w 1922 roku, a używana do 1939 roku ma 39 milimetrów średnicy oraz napis wokół godła: "Gmina Czuchów, powiat Rybnicki". Herb oddany w barwach powinien mieć zieloną kopę siana, zieloną murawę oraz czerwonego konia na białym tle.

[edytuj] Zabytki

Zamek w Czuchowie

Zabytkowa kapliczka dworska.

Kaplica dworska - w parku dworskim znajduje się zabytkowa kapliczka dworska św. Nepomucena pochodząca prawdopodobnie z pierwszej połowy XIX wieku. Przy niej zostało 14 sierpnia 1853 roku zawarte małżeństwo córki Karola Boromeusza barona von Welczek z Dębieńska Wielkiego, Pana na Czuchowie i Ujeździe – Łucji Laurencji baronowej von Welczek z Ferdynandem Henrykiem Franciszkiem von Schönberg, porucznikiem saksońskiej królewskiej Leibbrigade. W jej wnętrzu umieszczone są figury z pierwszego wystroju kościoła parafialnego: figura Matki Boskiej z Gwadelupe oraz świętej Teresy od Dzieciątka Jezus, której był poświęcony lewy boczny ołtarz w pierwotnym wystroju kościoła parafialnego poświęconego w 1933 roku.