Demografia

Z Wikipedii

Demografia (od gr. δῆμος demos – "lud" i γράφω grapho – "piszę") jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową, narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne.

Spis treści 1 Historia 2 Obiekt badań 3 Metodyka 4 Rozwój demograficzny 4.1 Modele transformacji demograficznej 4.1.1 Model 4-fazowy 4.1.2 Model 5-fazowy 4.1.3 Zmienny model transformacji demograficznej 4.2 Regiony 4.2.1 Polska 4.2.1.1 Statystyki demograficzne 2005 4.2.2 Europa 4.2.3 Świat 4.3 Dane statystyczne i prognozy 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Początki demografii to XVII w., kiedy to w r. 1662 pojawiło się opracowanie Johna Graunta „Natural and Political Observations ... upon the Bills of Mortality“ utrzymane w formie prymitywnych, matematycznych tabeli, podobnych do tych, które później tworzył Edmond Halley, jako podstawę obliczeń prawdopodobieństw dla tworzonych właśnie ubezpieczeń na życie. Pod koniec XVIII wieku Thomas Malthus twierdził, że niekontrolowany przyrost naturalny prowadzić będzie do expotencjalnego wzrostu liczby ludności i związanej z tym klęski głodu, spowodowanej dyskrepancją pomiędzy wzrostem populacji a przyrostem produkcji żywności. (zobacz katastrofa malthusiańska). Thomas Malthus jest uważany za ojca teorii przeludnienia, która była rozwijana i urealistyczniana w późniejszych opracowaniach (np. Gompertza i Verhulsta).

[edytuj] Obiekt badań

Obiektem badań demografii są:

• Ludność sama w sobie i jej grupy (np. ludność zamieszkująca dany teren, ludność przebywająca na danym terenie w ciągu dnia lub nocy),
• Struktura ludności (wiek, płeć, narodowość, liczebność rodzin),
• Ruchy ludności (mobilność, naturalne saldo ludności, saldo migracji), jak również
• Historia demografii (np. historyczny ruch naturalny).

[edytuj] Metodyka

Demografia uzyskuje dane do swych badań z publikacji statystycznych, reprezentacyjnych prób statystycznych i ze spisów ludności.

Do badań nad procesami demograficznymi (czyli ruchami ludności) używa się statystyk meldunkowych i innych, a z nich np. współczynnik urodzeń, współczynnik zgonów, współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik dzietności, dzietność, saldo migracji, oczekiwaną długość życia, etc. Typowe dla demografii jest również graficzne obrazowanie danych (np. piramida płci i wieku).

W demografii historycznej, t.j. dla okresu pre-statystycznego (przed rokiem 1850) używa się opracowań danych kościelnych i innych dostępnych źródeł.

[edytuj] Rozwój demograficzny

[edytuj] Modele transformacji demograficznej

Model transformacji demograficznej (ang. demographic transition ) nie jest teorią w znaczeniu ściśle naukowym, lecz opisem modelowym przejścia od wysokich do niskich wsółczynników śmiertelności i urodzeń oraz wynikającej z nich zmiany przyrostu naturalnego.

Pierwszymi, którzy stworzyli podstawy owego modelu, byli Thompson (1929) i Notestein (1945). Ich prace zostały później rozwinięte, zmodyfikowane i polepszone przez innych autorów.

Model transformacji znajduje zastosowanie np. przy:

• ideowym opisie zmiany umieralności i dzietności w zachodnich krajach uprzemysłowionych (przede wszystkim Anglii i Szwecji)
• typologizowaniu krajów pod względem stanu ich demograficznego rozwoju i szukaniu przyczyn przyspieszenia lub spowolnienia transformacji demograficznej w danym kraju.

[edytuj] Model 4-fazowy

Pierwotny model transformacji był podzielony na 4 fazy:

1. faza (high stationary)
   • mocno wahające się, pozostające na wysokim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów,
   • śladowy przyrost naturalny, przy szybkiej wymianie pokoleń.
2. faza (early expanding)
   • nożyce otwierają się poprzez spadek wskaźnika umieralności przy stałym poziomie urodzeń,
   • rosnący przyrost naturalny.
3. faza (late expanding)
   • nożyce zamykają się w wyniku zmniejszenia liczby urodzeń, która maleje szybciej niż liczba zgonów,
   • przyrost naturalny spada, zbliża się do zera.
4. faza (low stationary)
   • słabo wahające się, pozostające na niskim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów,
   • zerowy przyrost naturalny, mała wymiana pokoleń.

[edytuj] Model 5-fazowy

Dla lepszego zrozumienia i poprawy opisu zmian zachodzących w populacji stworzono Model transformacji demograficznej (theory of demographic transition). Model ten dzieli transformację (zmianę) zachodzącą w populacji na 5 faz. Są to:

1. faza pretransformacyjna, w której współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów są wysokie, a współczynnik przyrostu naturalnego lekko dodatni,
2. faza wczesnej transformacji – współczynnik zgonów maleje, podczas gdy współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy. Faza ta wiąże się z intensywnym wzrostem liczby ludności. W Europie miała ona miejsce na początku rewolucji przemysłowej.
3. środkowa faza transformacji – współczynnik urodzeń maleje, jednakże nie tak szybko jak współczynnik zgonów. Fazy wczesna i środkowa to fazy szybkiego wzrostu ludności. Uśredniając populacje wszystkich krajów można zauważyć, że ludność świata zbliża się właśnie do końca fazy środkowej.
4. późna faza transformacji – współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń wolno maleją, liczba ludności stabilizuje się,
5. faza posttransformacyjna – współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń stabilizują się na niskim poziomie. Liczba ludności pozostaje stała lub spada. Oczekiwana długość życia jest wysoka, co powoduje wzrost średniej wieku i duży odsetek ludzi starych.

[edytuj] Zmienny model transformacji demograficznej

Empirycznie stwierdzona transformacja demograficzna (przechodzenie od wysokich do niskich wskaźników urodzeń i zgonów) nie przebiegała identycznie we wszystkich krajach Europy. W Anglii trwała ona np. ok. 200 lat, podczas gdy w krajach takich jak Holandia czy Niemcy – ok. 70–90 lat. Nie tylko czas trwania, lecz również rozbieżność (nożyce) pomiędy wskaźnikami urodzeń i zgonów były spore. Wyjątek stanowiła np. Francja, gdzie obniżenie wskaźników urodzeń i zgonów przebiegło niemal równocześnie, co przejawiło się niemal stałą liczbą ludności, w przeciwieństwie do innych krajów Europy, gdzie notowano spore przyrosty i tym samym otwarcie nożyc.

By lepiej opisać tego typu odchylenia, rozwinięto w latach 1980. zmienny model transformacji demograficznej. Przedstawiając liczne krzywe dla urodzeń (u1, u2 i u3) i zgonów (z1, z2 i z3) o różnym nachyleniu, można na jednym modelu śledzić różne procesy transformacji demograficznej.

Przykładowo:

• przebieg francuski przedstawiają blisko leżące krzywe z1 i u1
• przebieg niemiecki i holenderski – krzywe z2 i u2.
• przebieg w krajach Trzeciego Świata przedstawiają leżące daleko od siebie krzywe z3 i u3.

[edytuj] Regiony

[edytuj] Polska

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ludność Polski.

Zobacz też: Polacy

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 rokiem a wybuchem II wojny światowej, liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

Polacy należą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, należącym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. Według Narodowego Spisu Powszechnego (2002) 97,8% mieszkańców Polski używa w domu języka polskiego. Najbardziej popularne języki mniejszości to: niemiecki, ukraiński, białoruski, cygański, rosyjski, litewski i łemkowski.

[edytuj] Statystyki demograficzne 2005

Liczba ludności	38 161 300
Ludność według wieku
0 - 14 lat	16,7% (mężczyzn 3 319 176; kobiet 3 150 859)
15 - 64 lat	70,3% (mężczyzn 13 506 153; kobiet 13 638 265)
ponad 64 lata	13% (mężczyzn 1 912 431; kobiet 3 108 260)
Średnia wieku
W całej populacji	36,43 lat
Mężczyzn	34,52 lat
Kobiet	38,49 lat
Przyrost naturalny	-0,03% (I półrocze 2005: GUS)
Współczynnik urodzeń	10,78 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	10,01 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	-0,49 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,62 mężczyzn/kobiet
w całej populacji	0,94 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji	8,51 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	9,59 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	7,37 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	74,74 lat
Mężczyzn	70,71 lat
Kobiet	79,03 lat
Rozrodczość	1,39 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	0,1% (2001)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	14 000 (2003)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	100 (2001)

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:

• Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat. WHO1
• Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie. WHO2
• Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewczynki 7 na 1000). WHO3
• Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15–59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000). WHO4
• Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat. WHO5

[edytuj] Europa

Europa z 724 mln (stan 2005) mieszkańców jest trzecim co do liczby ludności kontynentem po Azji i Afryce i należy do najgęściej zaludnionych części naszej planety. Średnia gęstość zaludnienia w Europie wynosi ok. 70 mieszkańców/km². Największą gęstość zaludnienia na kontynencie mają kraje Europy zachodniej, środkowej i południowej, maleje ona na północy i wschodzie kontynentu (kraje skandynawskie i Rosja).

[edytuj] Świat

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ludność świata.

Z perspektywy światowej poważnym problemem jest zjawisko eksplozji demograficznej, co ostatecznie grozi przeludnieniem naszej planety. Źródłem problemu jest wysoki przyrost naturalny przy malejącym współczynniku zgonów w wielu krajach (szczególnie afrykańskich i azjatyckich). Niektóre z nich próbowały i próbują nadal prowadzić aktywną ogólno-krajową kontrolę urodzin (np. poprzez wysokie podatki za drugie dziecko w Chinach).

[edytuj] Dane statystyczne i prognozy

Poniższa tabelka przedstawia rozwój demograficzny ludności w poszczególnych regionach świata w latach 1750 – 2050 w tys., przy czym lata po roku 2005 podają wartości prognozowane.

Rok	Świat	Afryka	Azja	Europa	Ameryka Pn.	Ameryka Pd.	Oceania
1750	791 000	106 000	502 000	163 000	16 000	2 000	2 000
1800	978 000	107 000	635 000	203 000	24 000	7 000	2 000
1850	1 262 000	111 000	809 000	276 000	38 000	26 000	2 000
1900	1 650 000	133 000	947 000	408 000	74 000	82 000	6 000
1950	2 518 629	221 214	1 398 488	547 403	167 097	171 616	12 812
1955	2 755 823	246 746	1 541 947	575 184	190 797	186 884	14 265
1960	3 021 475	277 398	1 701 336	604 401	218 300	204 152	15 888
1965	3 334 874	313 744	1 899 424	634 026	250 452	219 570	17 657
1970	3 692 492	357 283	2 143 118	655 855	284 856	231 937	19 443
1975	4 068 109	408 160	2 397 512	675 542	321 906	243 425	21 564
1980	4 434 682	469 618	2 632 335	692 431	361 401	256 068	22 828
1985	4 830 979	541 814	2 887 552	706 009	401 469	269 456	24 678
1990	5 263 593	622 443	3 167 807	721 582	441 525	283 549	26 687
1995	5 674 380	707 462	3 430 052	727 405	481 099	299 438	28 924
2000	6 070 581	795 671	3 679 737	727 986	520 229	315 915	31 043
2005	6 453 628	887 964	3 917 508	724 722	558 281	332 156	32 998
2010	6 830 283	984 225	4 148 948	719 714	594 436	348 139	34 821
2015	7 197 247	1 084 540	4 370 522	713 402	628 260	363 953	36 569
2020	7 540 237	1 187 584	4 570 131	705 410	659 248	379 589	38 275
2025	7 851 455	1 292 085	4 742 232	696 036	686 857	394 312	39 933
2030	8 130 149	1 398 004	4 886 647	685 440	711 058	407 532	41 468
2035	8 378 184	1 504 179	5 006 700	673 638	731 591	419 273	42 803
2040	8 593 591	1 608 329	5 103 021	660 645	747 953	429 706	43 938
2045	8 774 394	1 708 407	5 175 311	646 630	759 955	439 163	44 929
2050	8 918 724	1 803 298	5 217 202	653 323	767 685	447 931	45 815

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Polska Strona Demograficzna