Język kaszubski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Kaszëbsczi jãzëk
Obszar	Polska, Kanada
Liczba mówiących	50-200 tysięcy (brak dokładnych danych)
Ranking	-
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki słowiańskie Języki zachodniosłow. Języki lechickie **Języki pomorskie
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Od 2005 roku w Polsce język regionalny, z możliwością wprowadzenia do urzędów jako język pomocniczy w województwie pomorskim
Regulowany przez	?
Kody języka
ISO 639-1	-
ISO 639-2	csb
ISO/FDIS 639-3	csb
SIL	CSB
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Kaszubska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka kaszubskiego

Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Język kaszubski (kasz. kaszëbsczi jãzëk) - język z grupy zachodniosłowiańskiej języków słowiańskich, którym posługuje się w Polsce na co dzień ponad 50 tys. Kaszubów. Kaszubski jest jednym z języków pomorskich - o odrębnym języku można mówić już w wieku XIV. Za najstarsze druki kaszubskie uważane są Duchowne piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow Szymona Krofeja z roku 1586, jak i z roku 1643 Michała Pontanusa Mały Catechism Niemiecko Wándalski abo Slowięski. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest ewolucją zaproponowanej w 1879 roku przez Floriana Ceynowę w wydanej w 1879 roku w Poznaniu Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé. Badacz kaszubszczyzny Fryderyk Lorentz wyszczególnił w języku kaszubskim 47 głosek, które zapisujemy obecnie 34 literami, część z nich (ch, cz, dz, dż, rz, sz) poprzez połączenie liter, podobnie jak w języku polskim.

Spis treści

1 Użycie
2 Alfabet
3 Dialekty
4 Właściwości języka kaszubskiego
5 Przykład (Ojcze nasz)
6 Literatura
- 6.1 Zabytki piśmiennictwa kaszubskiego (pomorskiego)
7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Użycie

Zasięg kaszubszczyzny od wielu lat nieustannie się zmniejsza (zobacz: Kaszuby).

Do niedawna panowało wśród językoznawców polskich szeroko rozpowszechnione przekonanie o tym, że język kaszubski stanowi dialekt języka polskiego.

W roku 2003 przydzielono językowi kaszubskiemu trzyliterowy międzynarodowy kod CSB według normy ISO 639-2.

Obecnie w Polsce istnieje kilkadziesiąt szkół, w których dzieci uczą się kaszubskiego. Od 2005 roku istnieje możliwość zdawania z niego egzaminu maturalnego. W języku kaszubskim wydawane są książki i czasopisma, emitowane są regionalne programy radiowe i telewizyjne.

Według ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, istnieje możliwość używania przed organami gminy, obok języka urzędowego, języka kaszubskiego jako języka pomocniczego - pierwsza dokonała tego położona w powiecie bytowskim gmina Parchowo.

[edytuj] Alfabet

Alfabet kaszubski zawiera następujące litery:

Aa Ąą Ãã Bb Cc Dd Ee Éé Ëë Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Łł

Mm Nn Ńń Oo Òò Óó Ôô Pp Rr Ss Tt Uu Ùù Ww Yy zZ Żż

w tym nie występujące w języku polskim:

ã [an](tzw. a z blewiązką)
é [yj] ( tzw. e ze striszkã)
ë [e/a] (tzw. "szwa")
ò [łe] (tzw. labializacja)
ô [o/e](tzw. o z dakã)
ù [łu/łi].

Natomiast literę u czyta się jak u pochylone w kierunku i [u/i].

[edytuj] Dialekty

Wyróżnia się 4 zespoły dialektalne kaszubszczyzny, w ramach których występuje około 50 gwar.

Dialekt północny (powiat pucki i północna część wejherowskiego)
Dialekt środkowy (południowa część pow. wejherowskiego i powiat kartuski)
Dialekt południowo-wschodni (tereny na południe od Kościerzyny)
Dialekt południowo-zachodni (okolice Borzyszków, Brzeźna Szlacheckiego w pow. chojnickim i nieliczne wsie w pow. bytowskim).

[edytuj] Właściwości języka kaszubskiego

Częściowe utrzymanie formy tart z prasłowiańskiego tărt,: n.p. csb: gard, parmiń, pl: gród, promień
Zmiękczona spółgłoska przez ar,n.p. csb: cwiardi, czwiôrtk, pl: twardy, czwartek
Brak "ruchomego" e, n.p. csb: pòrénk, kùńc, pl: poranek, koniec
Brak zmiękczeń spółgłosek s,z,c,dz, n.p. csb: swiat, zëma, zemia, pl: świat, zima, ziemia

[edytuj] Przykład (Ojcze nasz)

Òjcze nasz, jaczi jes w niebie,
niech sã swiãcy Twòje miono,
niech przińdze Twòje królestwò,
niech mdze Twòja wòlô
jakno w niebie tak téż na zemi.
Chleba najégò pòwszednégò dôj nóm dzysô
i òdpùscë nóm naje winë,
jak i më òdpùszcziwómë naszim winowajcóm.
A nie dopùscë na nas pòkùszeniô,
ale nas zbawi òde złégò. Amen

[edytuj] Literatura

mapa turystyczna w jęz. kaszubskim

Tablica informacyjna w dwóch językach: polskim i kaszubskim

Aleksander Labuda : Słownik polsko-kaszubski/Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi Gdańsk 1981
Fryderyk Lorentz : Gramatyka pomorska t. 1-3 Wrocław 1958-1962
Bernard Sychta : Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. t. 1-6 Wrocław - Warszawa - Kraków 1967 - 1976
Gustaw Pobłocki: Słownik kaszubski z dodatkiem idjotyzmów chełmińskich i kociewskich, Chełmno 1887
Hanna Popowska-Taborska, Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny t.1-4 Warszawa 1994 - 2002 (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy ) ISBN 83-901394-9-9, ISBN 83-86619-81-3, ISBN 83-86619-28-7, ISBN 83-86619-74-0
Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Kraków 1893
Jerzy Treder : Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny. Gdańsk 2002 ISBN 83-7326-037-4
Jan Trepczyk : Słownik polsko-kaszubski t. 1-2 Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0

[edytuj] Zabytki piśmiennictwa kaszubskiego (pomorskiego)

1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Stetin 1897.
1586 Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode, Tetzner 1896: z tłumaczenia bytowskiego pastora S. Krofeja, Słowińca (?) rodem z Dąbia.
1643 Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gdańsk 1643. Pastor smołdziński M. Mostnika (Michał Pontanus), rodem ze Słupska.
Perykopy smołdzinskie, opracowane i wydane przez Friedhelma Hinze, Berlin (wschodni) 1967
Śpiewnik starokaszubski, opracowany i wydany przez Friedhelma Hinze, Berlin (wschodni) 1967
Przysięgi słowińskie z Wierzchocina