Eliza Orzeszkowa

Z Wikipedii

Eliza Orzeszkowa
Urodzona	6 czerwca 1841 Miłkowszczyzna
Zmarła	18 maja 1910 Grodno

Eliza Orzeszkowa ok. r. 1867

Eliza Orzeszkowa, de domo Pawłowska, primo voto Orzeszkowa, secundo voto Nahorska, ps. E.O., Bąk (z Wa-Lit-No), Li...ka, Gabriela Litwinka.(ur. 6 czerwca 1841 roku w Miłkowszczyźnie koło Skidla w powiecie grodzieńskim - zm. 18 maja 1910 w Grodnie), polska pisarka nurtu pozytywizmu.

Urodziła się w zamożnej ziemiańskiej rodzinie pieczętującej się herbem Korwin, była młodszą córką adwokata Benedykta Pawłowskiego i Franciszki z Kamieńskich, jego drugiej żony. W domu rodzinnym ojciec, o zainteresowaniach intelektualnych i wysokiej kulturze, zgromadził cenną galerię obrazów i bibliotekę liczącą kilka tysięcy tomów. Kształciła się na pensji w Warszawie (1852-1857), poznała tam Marię Konopnicką.

21 stycznia 1858, zatem w wieku niespełna 17 lat, wyszła za mąż za wybranego jej przez despotyczną matkę ziemianina z powiatu kobryńskiego Piotra Orzeszkę i zamieszkała w jego majątku Ludwinowie. Pierwsze lata jej tam pobytu określała potem mianem beztroskiego karnawałowania a także swoim uniwersytetem, kiedy znużona błahością życia towarzyskiego sięgnęła do książek ojcowskiej biblioteki. Po pewnym czasie wróciły jej pensjonarskie marzenia o uszczęśliwianiu wsi; m.in. wraz z młodszym bratem męża, Florentym, założyła w Ludwinowie szkółkę wiejską. Jednocześnie narastały konflikty z mężem, który nie podzielał jej i brata fascynacji wsią i wiejskim ludem. W roku 1862 Orzeszkowa przebywała dłuższy czas w Warszawie, gdzie pod wpływem patriotycznych kazań rabina Markusa Jastrowa podjęła hasło asymilacji Żydów. Wróciła do Ludwinowa i przebywała tam przez okres powstania 1863. Uczestniczyła w nim w zakresie służby pomocniczej na rzecz powstańców. Najprawdopodobniej w początkach czerwca 1863 w Ludwinowie przebywał przez około dwa tygodnie Romuald Traugutt, którego później, w lipcu, Orzeszkowa we własnej karecie odwoziła do granic Królestwa. W napisanych wiele lat później nowelach Gloria victis (łac.chwała zwyciężonym) próbowała opisać swój udział w powstaniu w formie zbeletryzowanej.

Eliza Orzeszkowa w 1900

Najprawdopodobniej mąż Orzeszkowej, Piotr, nie brał w samym powstaniu czynnego udziału, ale tylko za jego zgodą (i na jego odpowiedzialność) Traugutt mógł przebywać w Ludwinowie. Zadenuncjonowany przez służbę Piotr Orzeszko został jesienią 1863 aresztowany, a w marcu 1865 zesłany na Sybir do guberni permskiej; jego majątek skonfiskowano. Orzeszkowa wbrew pierwotnym postanowieniom nie pojechała za nim, tylko przeniosła się na początku 1864 do Miłkowszczyzny. Po latach swoje ówczesne postępowanie uznała za poważny błąd etyczny tym bardziej, że nie wróciła do męża także wtedy, kiedy po amnestii tzw. wierzbołowskiej przyjechał z powrotem do kraju i osiadł w Warszawie. Jeszcze podczas pobytu męża na zesłaniu wszczęła proces o unieważnienie małżeństwa, które uzyskała w 1869 dzięki pośrednictwu kanoników murawiewowskich. Nie radząc sobie z zarządzaniem majątkiem ziemskim zdecydowała się, po naradach z jednym z jej przyjaciół, prawnikiem Stanisławem Nahorskim, na sprzedaż Miłkowszczyzny, do czego doszło w 1870. Nabywcą był rosyjski pułkownik Doury, Polacy bowiem nie mogli nabywać ziemi w guberniach zachodnich. Od roku 1869 zamieszkała w Grodnie. W tych warunkach jej osiągnięcia zależały od wyjątkowej pracowitości.

Grób Elizy Orzeszkowej na katolickim cmentarzu parafialnym, zwanym farnym w Grodnie

Z latach wczesnej twórczości na uwagę zasługują Marta, Pan Graba oraz Meir Ezofowicz. Zgodnie z jej założeniami przedstawionym w rozprawach Kilka uwag nad powieścią (1866) i Listy o literaturze (1873), były to powieści tendencyjne.

Później Orzeszkowa przeszła w kierunku powieści realistycznej, a swoje poglądy krytyczno-literackie przedstawiła w dziele O powieściach T.T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle (1879). W tym okresie powstają dzieła wybitne, a najważniejszym z nich jest Nad Niemnem. Z tą powieścią pokrewne tematy i podobne przesłanie ma powieść Cham z 1888 roku.

Po tym okresie niewiele już dzieł literackich Orzeszkowej osiąga takie wyżyny talentu. Korzystnie wyróżnia się nowelistyka Dobra pani, A...B...C... oraz Tadeusz. Ciekawa jest także powieść Dwa bieguny (1893) oraz Bene nati (1891).

W roku 1894 Eliza Orzeszkowa wychodzi za mąż za wspomnianego wyżej wieloletniego przyjaciela Stanisława Nahorskiego. Wiele czasu poświęcała Orzeszkowa na akcje filantropijne i społeczne, a także na korespondencję z wieloma wybitnymi osobistościami ówczesnego życia społecznego i literackiego takimi jak Leopold Méyet czy Zygmunt Miłkowski. Współpracowała z tygodnikiem Bluszcz.

W 1905 roku, rozważano przyznanie Elizie Orzeszkowej Nagrody Nobla wspólnie z Henrykiem Sienkiewiczem, jednak ostatecznie nie zdecydowano się na to rozwiązanie.

W roku 1910 po ciężkiej chorobie serca zmarła i została pochowana w Grodnie.

[edytuj] Twórczość

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
Elizy Orzeszkowej

Zobacz w Wikiźródłach teksty autorstwa Elizy Orzeszkowej

[edytuj] Bibliografia

• Zofia Klarner "Eliza Orzeszkowa" 1947, Czytelnik, Warszawa