Gabriel Narutowicz

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Gabriel Narutowicz

17 marca 1865 – 16 grudnia 1922
Partia polityczna	bezpartyjny, zgłoszony przez: Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie
Poprzednik	Naczelnik państwa Józef Piłsudski
Okres urzędowania	od 11 grudnia 1922 do 16 grudnia 1922
Następca	Stanisław Wojciechowski
Pierwsza Dama	wdowiec żona zmała w 1920

Gabriel Narutowicz (ur. 17 marca 1865 w Telszach, zginął w zamachu 16 grudnia 1922 w Warszawie) – inżynier hydrotechnik, profesor Politechniki w Zurychu, minister robót publicznych, minister spraw zagranicznych, pierwszy prezydent II Rzeczypospolitej Polskiej.

Pochodził ze Żmudzi z tamtejszej szlachty herbu własnego, jego ojciec walczył w powstaniu styczniowym. Brat Gabriela Narutowicza – Stanisław, obywatel litewski, był członkiem tymczasowego litewskiego parlamentu – Taryby.

[edytuj] Lata 1865-1920

Ukończył gimnazjum w Lipawie na Łotwie. Podjął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu w Petersburgu, ale z powodu choroby został zmuszony do ich przerwania. Dużą część życia spędził w Szwajcarii, gdzie w latach 1887-1891 studiował na Politechnice w Zurychu. W czasie studiów pomagał Polakom, ściganym przez carat; związany był też z emigracyjną partią "Proletariat". Uniemożliwiło mu to powrót do kraju, gdyż władze rosyjskie wydały nakaz jego aresztowania. Przyjął obywatelstwo szwajcarskie, a po ukończeniu studiów pierwszą posadę otrzymał w biurze budowy kolei żelaznej w St. Gallen.

Był wybitnym konstruktorem oraz inżynierem. W 1895 r. objął stanowisko szefa sekcji regulacji Renu, następnie był zatrudnioy w biurze technicznym Kursteinera. Jego prace zostały nagrodzone na Wystawie Międzynarodowej w Paryżu (1896 r.), zyskał też sławę jako pionier elektryfikacji Szwajcarii. Kierował budową wielu hydroelektrowni w Europie Zachodniej m.in. w Monthey, Mühleberg i Andelsbuch.

W 1907 roku został profesorem w katedrze budownictwa wodnego na Politechnice w Zurychu. W latach 1913-1919 pełnił tam funkcję dziekana. Był również członkiem szwajcarskiej komisji gospodarki wodnej. W 1915 roku został przewodniczącym międzynarodowej komisji regulacji Renu.

W czasie I wojny światowej utworzył Polski Komitet Pomocy Ofiarom Wojny (tzw. Komitet Vevey), należał do stowarzyszenia La Pologne et la Guerre w Lozannie i stopniowo zbliżył się do koncepcji realizowanych przez Józefa Piłsudskiego. We wrześniu 1919 r. na zaproszenie polskiego rządu przybył do kraju, gdzie aktywnie zaangażował się w odbudowę państwa polskiego.

[edytuj] Lata 1920-1922

23 czerwca 1920 objął tekę ministra robót publicznych w rządzie Władysława Grabskiego. Na tym stanowisku pozostał do 26 czerwca 1922 roku i pełnił tę funkcję w czterech gabinetach: Władysława Grabskiego, Wincentego Witosa, pierwszym i drugim rządzie Antoniego Ponikowskiego. Jako minister robót publicznych wykorzystywał swoje bogate doświadczenia z pracy w Szwajcarii. Badał bieg Wisły na odcinku od Warszawy do Modlina i podejmował prace w sprawie jej regulacji. Nadzorował prace nad budową hydroelktrowni w Porąbce na Sole.

28 czerwca 1922 został ministrem spraw zagranicznych w rządzie Artura Śliwińskiego; tę funkcję pełnił również w późniejszym rządzie Juliana Ignacego Nowaka. Jako minister spraw zagranicznych w październiku 1922 reprezentował Polskę na konferencji w Tallinie. Przyczynił się do wzmocnienia sojuszu z Rumunią, zawartego 3 marca 1921.

W wyborach w 1922 r. poparł Unię Narodowo-Państwową, związaną z Józefem Piłsudskim. Sam też kandydował z listy Państwowego Zjednoczenia na Kresach, jednak nie uzyskał mandatu poselskiego.

[edytuj] Wybór na prezydenta

Po przegranych w listopadzie 1922 r. wyborach Gabriel Narutowicz dalej pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Juliana Nowaka. Wysunięcie w grudniu jego kandydatury na prezydenta było dla niego dużym zaskoczeniem. Kandydowania odradzał mu sam Józef Piłsudski. Początkowo zamierzał odmówić, jednak ostatecznie przyjął propozycję złożoną mu przez działaczy PSL Wyzwolenie.

Zgodnie z postanowieniami konstytucji marcowej oraz uchwalonego 27 lipca 1922 r. Regulaminu Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej wyboru głowy państwa dokonywało Zgromadzenie Narodowe (444 posłów i 111 senatorów) bezwzględną większością głosów. Do zgłoszenia kandydatury potrzeba było 50 członków Zgromadzenia Narodowego, a po zatwierdzeniu listy kandydatów marszałek Sejmu natychmiast zarządzał wybory. Kandydat zostawał wybrany, jeśli otrzymał bezwzględną większość głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał potrzebnej ilości głosów, zarządzano ponowne głosowanie, spośród wszystkich kandydatów. Jeśli powtórzone głosowanie również nie przyniosło rozstrzygnięcia zarządzano kolejne głosowania, z pominięciem w każdym kolejnym głosowaniu kandydata, który otrzymał najmniejszą ilość głosów (art. 39 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 roku oraz art. 15 i art. 16 ustawy z 27 lipca 1922 roku: Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej).

Na 9 grudnia 1922 marszałek Sejmu Maciej Rataj zwołał posiedzenie Zgromadzenia Narodowego w celu przeprowadzenia wyboru prezydenta. W czasie obrad zgłoszono pięciu kandydatów: Maurycego hr. Zamoyskiego, popieranego przez prawicę; Stanisława Wojciechowskiego, zgłoszonego przez PSL-Piast; Ignacego Daszyńskiego, wskazanego przez PPS; przez mniejszości narodowe popierany był znany lingwista Jan Baudouin de Courtenay; natomiast kandydaturę Gabriela Narutowicza zgłosiło PSL Wyzwolenie.

W pierwszej turze głosowania najwięcej głosów otrzymał M. Zamoyski - 222 głosy, kolejno: S. Wojciechowski - 105 głosów, J. B. de Courtenay - 103 głosy, G. Narutowicz - 62 głosy oraz I. Daszyński - 49 głosów. Wymagana większość wynosiła 271 głosów, a więc żaden z kandydatów nie uzyskał potrzebnego poparcia. W tej sytuacji, zgodnie z przepisami Regulaminu Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, przystąpiono do kolejnych głosowań. Powtórzone głosowanie, z tymi samymi kandydatami, nie przyniosło rozstrzygnięcia.

W kolejnej turze odpadł socjalistyczny kandydat Ignacy Daszyński, ale również następne nie przyniosły rozwiązania. Jako kolejni odpadali: kandydat połączonych klubów mniejszości narodowych: Jan Baudouin de Courtenay i wreszcie Stanisław Wojciechowski (obstawiany jako pewny konkurent endeckiego kandydata). W ostatniej turze, która musiała przynieść rozstrzygnięcie, głosowano zatem nad dwoma kandydaturami: Maurycego Zamoyskiego i Gabriela Narutowicza.

Warto zaznaczyć, że kandydatura Maurycego Zamoyskiego była trudna do poparcia przez posłów "Piasta" politycznie zbliżonych do endecji, gdyż był on największym posiadaczem ziemskim, a oba stronnictwa chłopskie "Piast" i "Wyzwolenie" były zwolennikami radykalnej reformy rolnej.

O wyborze Gabriela Narutowicza przesądziły głosy lewicy, mniejszości narodowych oraz PSL Piast, które wbrew oczekiwaniom w ostatniej turze głosowania, zamiast kandydata prawicy – Maurycego hr. Zamoyskiego, poparło Narutowicza. W wyniku rozstrzygającego głosowania Gabriel Narutowicz otrzymał 289 głosów, a Maurycy Zamoyski 227. Pierwszym prezydentem II Rzeczypospolitej Polskiej został wybrany Gabriel Narutowicz.

Zwycięstwo Narutowicza było bardzo dużym zaskoczeniem dla prawicy, która spodziewała się, że bez problemu dojdzie do wyboru jej kandydata. Zaraz po wyborze Narutowicza, prawica (ugrupowania katolickie i narodowe) rozpoczęła przeciwko niemu napastliwą kampanię zarzucając mu ateizm, przynależność do masonerii oraz zdobycie urzędu dzięki głosom mniejszości narodowych. Prawica krytykowała go również za powiązania z Józefem Piłsudskim i popieranie polityki Naczelnika Państwa. Przeciwko zaprzysiężeniu elekta endecja wznieciła w Warszawie rozruchy uliczne.

[edytuj] Prezydentura

Funkcje prezydenta Gabriel Narutowicz pełnił jedynie przez pięć dni. Jego zaprzysiężenie odbyło się 11 grudnia 1922. W dniu zaprzysiężenia demonstranci próbowali powstrzymać elekta siłą, tarasując ulice prowadzące do gmachu sejmowego. Sytuacja, w której kreowano go na główną postać lewicy, nie odpowiadała Narutowiczowi. Kandydatem PSL Wyzwolenie został raczej przez przypadek, nie spodziewał się też wyboru na prezydenta (w pierwszej turze głosowania uzyskał jedynie 62 głosy; hr. Zamoyski - 222). Gabriel Narutowicz próbował odciąć się od brutalnych ataków prawicy.

W pierwszych dniach po zaprzysiężeniu spotkał się z przedstawicielami chadecji i kardynałem Aleksandrem Kakowskim. Liczył się z niemożliwością powołania w Sejmie rządu większościowego, dlatego podjął próby stworzenia rządu pozaparlamentarnego. Jego ukłonem w stronę prawicy było też zaproponowanie teki ministra spraw zagranicznych swojemu kontrkandydatowi Maurycemu Zamoyskiemu.

Zaledwie kilka dni po objęciu urzędu, 16 grudnia o godzinie dwunastej, zginął w zamachu w galerii "Zachęta", zastrzelony przez powiązanego z endecją fanatyka - malarza Eligiusza Niewiadomskiego. Śmierć prezydenta była wynikiem agresywnej krytyki wobec Narutowicza. Zabójca prezydenta uważany był za bohatera. Po skazaniu go na karę śmierci, część środowisk prawicowych zainicjowała kult jego osoby.

Morderstwo pierwszego prezydenta II Rzeczypospolitej Polskiej i wściekła agitacja przeciwko niemu ukazały jak nietrwałe były wówczas demokratyczne mechanizmy w odrodzonym państwie polskim. Grudzień 1922 roku ukazał też dużą nietolerancję i nacjonalistyczne nastroje w społeczeństwie polskim.

O zabójstwie Narutowicza powstał w 1977 polski film fabularny "Śmierć prezydenta" w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

[edytuj] Bibliografia

Andrzej Ajnenkiel, Gabriel Narutowicz w: Prezydenci Polski, 1991, ISBN 83-7059-000-4.
Antoni Giza, Gabriel Narutowicz w: Ministrowie Polski Niepodległej 1918-1945, 2001, ISBN 83-7241-146-8.