Szwajcaria

Szwajcaria, Konfederacja Szwajcarska (Confoederatio Helvetica, Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft) – państwo w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których obowiązuje demokracja bezpośrednia. Szwajcaria jest od wielu lat państwem neutralnym. Do Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero 10 września 2002 po przegłosowaniu tej decyzji w referendum.

Spis treści

1 Geografia
2 Historia
3 Podział administracyjny
4 Ustrój polityczny
5 Ludność
6 Gospodarka
- 6.1 Przemysł
- 6.2 Rolnictwo
7 Religia
8 Kultura i sztuka
- 8.1 Język
- 8.2 Literatura
9 Galeria
10 Znane miasta
11 Zobacz też

[edytuj] Geografia

Powierzchnia lądowa: 39 770 km²
Powierzchnia wód: 1 520 km²

Całkowita granica lądowa: 1 852 km
Długość wybrzeża: nie ma dostępu do morza
Długość granic:
- Austria 164 km
- Francja 573 km
- Liechtenstein 41 km
- Niemcy 334 km
- Włochy 740 km
Najwyższy punkt: Dufourspitze 4634 m n.p.m.
Najniższy punkt: Jezioro Maggiore 195 m n.p.m.
Najdłuższa rzeka: Ren
Powierzchnia lasów: 32%

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

mapa Szwajcarii z r. 1903

[edytuj] Historia

Szwajcaria jest federacją kantonów o stosunkowo dużej autonomii. Związek niektórych z nich trwa nieprzerwanie 700 lat, co stawia je wśród najstarszych republik na świecie (co nie jest jednak tak jednoznaczne). W 1291 kanton Schwyz (od którego wywodzi się nazwa państwa), Uri i Unterwalden sygnowały akt utworzenia związku wieczystego. Głównym celem była chęć uwolnienia się spod wpływu Habsburgów. Przełomem było zwycięstwo nad armią Habsburgów w bitwie pod Morgarten 15 listopada 1315. Zwycięstwo to przyczyniło się do późniejszych akcesji. Do 1353 trzy założycielskie kantony zostały połączone z kantonami Glarus i Zug oraz miastami Lucerna, Zurych i Berno tworząc tzw. "Starą Konfederację", która rosła w siłę i bogactwo przez cały XV wiek (chociaż Zurych został wykluczony z federacji w latach 40. XV wieku na wskutek zatargu terytorialnego). Dzięki pokonaniu Karola Łysego w latach 70. tegoż wieku i najemnym wojskom szwajcarskim została utrzymana niezależność federacji. Pogrom armii Habsburgów oraz śmierć księcia Leopolda w bitwie pod Sempach 9 lipca 1386 zapewnił Szwajcarii faktyczną niezależność. W bitwie tej miał ponoć miejsce legendarny czyn Arnolda Winkielrieda, który rzucając się na lance habsburskiej piechoty umożliwił przełamanie ich szyków i osiągnięcie zwycięstwa.

W 1506 roku papież Juliusz II najął wojska szwajcarskie do osobistej ochrony tworząc Gwardię Szwajcarską, która po dziś dzień pełni tę funkcję (choć dzisiaj bardziej pełniąc funkcję reprezentacyjną).

Na mocy postanowień pokoju westfalskiego z 1648 r., kończącego wojnę trzydziestoletnią, cesarz rzymsko-niemiecki uznał oficjalnie niepodległość Szwajcarii i jej formalne wyodrębnienie z Rzeszy Niemieckiej. Od tego czasu Szwajcarię zaczęto nazywać Związkiem Szwajcarskim.

Przełęcze powyżej 1 000 m n.p.m

Przełęcze poniżej 1 500 m n.p.m

[edytuj] Inwazja francuska

W 1798 armie francuskie podbiły Szwajcarię narzucając nową ujednoliconą konstytucję, osłabiającą kantony a wzmacniającą rząd centralny. Okres ten (1798-1803) nazywany jest Republiką Helwecką. Jednakże system ten zniszczył wielowiekowe tradycje kulturowe i był bardzo niepopularny wśród Szwajcarów. Kiedy wybuchła wojna Szwajcaria stała się areną walk pomiędzy Francja a Austrią i Rosją. Pojawiły się również dwie frakcje wśród Szwajcarów – "Republikanów" będących zwolennikami nowego porządku oraz "Federalistów" chcących powrotu do systemu federacyjnego opartego na szerokiej autonomii kantonów. Po spotkaniu zorganizowanym przez Napoleona w 1803 w Paryżu oba stronnictwa doszły do porozumienia co znalazło wyraz w podpisaniu tzw. Aktu Mediacyjnego przywracającego w znacznym stopniu system federacyjny. Kongres wiedeński potwierdził neutralność Szwajcarii, do której przyłączono ostatnie trzy kantony: Valais, Neuchâtel i Genewa.

[edytuj] Konstytucja 1848

W 1847 roku wybuchła wojna domowa pomiędzy kantonami katolickimi i protestanckimi. Katolicy starali się nie dopuścić do wzmocnienia władzy centralnej, do czego dążyli rządzący wówczas przedstawiciele Partii Radykalnej. W wyniku miesięcznych walk zginęło około 100 osób i był to ostatni poważniejszy konflikt zbrojny na terytorium Szwajcarii. W wyniku tego w 1848 stworzono federalną konstytucję oraz system oparty na referendach pozostawiając kwestie lokalne w gestii kantonów. W 1874 wniesiono poprawki uwzględniające wprowadzenie wspólnej waluty oraz zmiany wymuszone przez rozwój populacji oraz rewolucję przemysłową. W 1891 konstytucja została ponownie poprawiona tworząc unikalny system silnie oparty na demokracji bezpośredniej.

[edytuj] Wiek XX

W 1920 Szwajcaria została członkiem Ligi Narodów a w 1963 Rady Europy. Podczas I wojny światowej proklamowała neutralność, podobnie zresztą w czasie II wojny światowej. Mimo tego Niemcy planowali zajęcie Szwajcarii, co wydawało się wówczas nieuniknione. Do dzisiaj trudno rozstrzygnąć czy do zachowania suwerenności bardziej przyczyniła się sprawnie przeprowadzona mobilizacja pod dowództwem gen. Henriego Guisana czy też może ścisłe związki banków szwajcarskich z gospodarką nazistowską.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Szwajcarii.

1291 – Uri, Schwyz, Unterwalden (obecnie podzielone na Obwalden i Nidwalden)
1332 – Lucerna
1351 – Zurych
1352 – Glarus, Zug
1353 – Berno
1481 – Fryburg, Solothurn
1501 – Baselstadt, Baselland, Schaffhausen
1513 – Appenzell Außerrhoden, Appenzell Innerrhoden
1803 – Sankt Gallen, Graubunden, Aargau, Thurgau, Ticino, Vaud
1815 – Valais, Neuchâtel, Genewa
1979 – Jura

[edytuj] Ustrój polityczny

Patrz: system polityczny Szwajcarii.
Patrz: Kanton (Szwajcaria)

Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia). Szczególnie silna pozycja parlamentu i władz kantonalnych.

Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony, posiadające charakter organizmów państwowych. Konstytucja określa podział kompetencji między federacją a kantonami.

Zgromadzenie Federalne (parlament) to najwyższa władza rządząca i wykonawcza Federacji Helweckiej. Nie ma żadnych tzw. "hamulców" – nie można rozwiązać jej izb przed upływem kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny organ, nie ma instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak Trybunału Konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. On sam wybiera też członków rządu i Trybunału Federalnego.

[edytuj] Ludność

W Szwajcarii są cztery języki narodowe: niemiecki, francuski, włoski i romansz (ten ostatni to jeden z języków retoromańskich).

Według spisu powszechnego ludności z 2000 roku struktura ludności ze względu na język ojczysty przedstawia się następująco:

Niemiecki – 3 503 762 (46,7%)
Francuski – 2 120 411 (28,3%)
Włoski – 1 170 961 (15,6%)
Serbsko-chorwacki – 103 350 (1,4%)
Albański – 94 937 (1,3%)
Portugalski – 89 527 (1,2%)
Hiszpański – 88 750 (1,2%)
Angielski – 73 422 (1,0%)
Turecki – 44 523 (0,6%)
Romansz – 35 072 (0,5%)

Inne – 175 295 (2,3%)

Szwajcarzy nie stanowią ani językowo, ani religijnie jedności, mają jednak wspólną historię i ideały.

Szwajcaria zdjęcie satelitarne

[edytuj] Gospodarka

Kraj jest bardzo wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych w świecie. Długotrwała neutralność (od 1815) i zasada nienaruszalności tajemnicy bankowej ugruntowały zaufanie do Szwajcarii jako finansowego centrum Europy i świata. Napływ obcych zasobów pieniężnych umożliwił stopniowy rozwój rodzimego, wysoko wyspecjalizowanego przemysłu, intensywnego rolnictwa i turystyki. W latach 80. niewielkie tempo wzrostu gospodarczego (przeciętnie 2,1% rocznie), od początku lat 90. — recesje, spadek produktu krajowego brutto o 0,3% w 1992 i 0,9% w 1993. Usługi wytwarzają 62% produktu krajowego brutto, w tym sektor bankowo-ubezpieczeniowy — ok. 16%, przemysł i budownictwo — powyżej 34%, rolnictwo — ok. 4%; produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca — 33,5 tys. dolarów amerykańskich (2 miejsce po Japonii, 1993). Szwajcarskie rezerwy złota wynoszą 83 mln uncji, dewizowe. Działa tu ponad 630 banków, z których 5 należy do największych w świecie: Schweizerischer Bankverein (z siedzibą w Bazylei, wartość depozytów 124 mld dolarów), Schweizerische Bankgesellschaft (Zurych, 114 mld dolarów), Crédit Suisse (Zurych, 89 mld dolarów), Schweizerische Volksbank (Berno) i Bank Leu. Łączna wartość depozytów w szwajcarskich bankach wynosi ponad 1000 mld dolarów, w tym ok. 50% od klientów zagranicznych. Działają liczne, znane w świecie firmy ubezpieczeniowe (Zürich Insurance, Rentenaustalt, Reassurances), 6 giełd papierów wartościowych, w tym w Zurychu — największa w Europie.

[edytuj] Przemysł

Mapa Szwajcarii z kantonami i jeziorami

Szwajcaria posiada bardzo nieliczne złoża surowców mineralnych. Wydobywa się głównie surowce do produkcji materiałów budowniczych (wapienie, margle) i sól kamienna (Jura). Podstawą energetyki są elektrownie wodne na rzekach Alp. (58% produkowanej energii elektrycznej) i elektrownie jądrowe (40%). Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca Szwajcarii — 8568 kW · h (1994). Przemysł przetwórczy wytwarza z surowców importowanych produkty wysoko przetworzone (głównie na eksport), wymagające dużego nakładu pracy oraz myśli technicznej. Największe szwajcarskie koncerny przemysłowe to: Nestlé (branża spożywcza, obroty 36 mld dolarów, 1992), ABB Asea Brown Boveri (maszynowa, 29 mld dolarów), Novartis i Roche (chemiczne), Sulzer Brothers (maszynowe). Rozwinięty głównie przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy. Przemysł elektromaszynowy dostarcza urządzenia sterownicze dla różnych gałęzi przemysłu, turbiny, generatory, silniki, między innymi okrętowe. Większość zakładów tego przemysłu jest skupiona w Zurychu, Winterthur, Baden. Tradycyjnie bardzo duże znaczenie ma wyrób zegarków znanych firm (SMH Holding, Montres Rolex, Montres Ebel, Patek-Philippe) w La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Genewie. Przemysł chemiczny wyspecjalizowany w produkcji leków (główny ośrodek to Bazylea), spożywcze — serów, przetworów mięsnych i czekolady. Ponadto przemysł papierniczy, cementowy, włókienniczy i jubilerski. W Szafuzie i Neuhausen, w pobliżu hydroelektrowni znajdują się huty aluminium (importowany tlenek glinu).

[edytuj] Rolnictwo

Rolnictwo wysoko towarowe. Użytki rolne zajmują ok. 26% całej powierzchni kraju (2003), dominującą formą użytkowania ziemi są łąki i pastwiska (13,8%). Przeważają gospodarstwa o powierzchni 10–20 ha (średnio 16,2 ha). 1 ciągnik przypada na 14 ha użytków rolnych. Poziom nawożenia (349 kg nawozów sztucznych na 1 ha gruntów ornych) ma tendencję spadkową w związku z powszechną produkcją tzw. zdrowej żywności. Hodowla dostarcza ponad 80% wartości produkcji rolnej. Rozwinięta jest głównie hodowla bydła o kierunku mlecznym (przeciętny roczny udój od 1 krowy — 5000 litrów, 1994) i trzody chlewnej, w strefach podmiejskich — drobiu, w wyższych piętrach Alp i Jury — owiec. Na Wyżynie Szwajcarskiej przeważa uprawa pszenicy, jęczmienia, ziemniaków i buraków cukrowych, w dolinie Rodanu i nad Jeziorem Genewskim — warzyw i owoców (głównie jabłonie), na południowych stokach Jury — winorośli. Lasy zajmują ok. 31% powierzchni kraju ale ich znaczenie przemysłowe maleje w związku z rozwiniętą ochroną.

[edytuj] Religia

W Szwajcarii dominuje katolicyzm i kalwinizm, obserwuje się jednak spadek liczby osób praktykujących. Wraz z napływem imigrantów dużą rolę zaczął odgrywać islam. Szwajcaria jest także krajem o największej liczbie buddystów w Europie. W tamtejszych Alpach znajduje się nawet klasztor buddyjski. We wsi Dornach koło Bazylei swoją siedzibę ma chrześcijańskie Towarzystwo Antropozoficzne, znajduje się tam antropozoficzne Goetheanum, w którym bardzo często wystawiany jest Faust Goethego, budynek jest ogólnodostępny dla zwiedzających.

[edytuj] Kultura i sztuka

[edytuj] Język

Istnieją cztery języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski oraz romansz (retoromański). Nauczanie w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach odbywa się w jednym z tych języków w zależności od kantonu. Na uniwersytecie studiuje się po francusku bądź niemiecku (i włosku w kantonie Tessyn). Absolwent wyższej uczelni powinien móc porozumiewać się przynajmniej w trzech językach. Język angielski, mimo że nie należy do języków urzędowych, staje się coraz bardziej popularny w środowisku przemysłowym i świecie reklamy. W Szwajcarii znajduje się wiele prywatnych szkół, które słyną z wysokiego standardu kształcenia.

Język codzienny Szwajcarów w kantonach niemieckojęzycznych to dialekt alemański (Schwyzerdütsch) poważnie różniący się od podręcznikowej niemczyzny – jeśli mimo znajomości niemieckiego nie rozumiemy naszego rozmówcy, to wyraźnie poprośmy, aby mówił w Hochdeutsch. W Szwajcarii języki francuski i włoski, mimo drobnych odmienności np. w niektórych liczebnikach oraz w wymowie, nie różnią się od standardowego języka. Język romansz jest używany tylko w niektórych gminach kantonu Gryzonia, gdzie dominuje Schwyzerdütsch.

[edytuj] Literatura

Literatura szwajcarska powstaje w języku niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim, lecz największe znaczenie mają dzieła literackie w pierwszych dwóch językach.

Znani pisarze szwajcarscy: