Wikipedysta:Geophagus/brudnopis
Z Wikipedii
Siergiej Michajlowicz Eisenstein (ros. Сергей Михайлович Эйзенштейн, ur. 23 stycznia 1898 w Rydze, zm. 11 lutego 1948 w Moskwie) – radziecki filmowiec. Reżyser, scenarzysta, montażysta, operator filmowy, scenograf filmowy i teatralny,pedagog oraz teoretyk filmu. Czołowy przedstawiciel socrealizmu w filmie. Jego twórczość wywarła wielki wpływ na reżyserów wielu pokoleń – zwłaszcza film Pancernik Potiomkin uznany za jedno z arcydzieł kina światowego. Montaż traktował jako najważniejszy środek ekspresji.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Wczesne lata
[edytuj] Student, żołnierz, scenograf
Siergiej Eisenstein urodził się w 1898 roku w Rydze w zasymilowanej rodzinie żydowskiej.Jego ojciec, architekt Michaił Eisenstein, miał mieszane pochodzenbie, zaś matka Julia była Rosjanką. Ojciec przykładał dużą wagę do wykształcenia Siergieja, dzięki czemu władał on bieglę językami francuskim, niemieckim i angielskim. Gdy Siergiej Eisenstein miał 14 lat, jego rodzice rozstali się, po czym matka wyjechała do Petersburga. W 1915 roku ukończył on szkołę realną i zaczął studiować architekturę w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgu. W 1918 roku przerwał studia inżynieryjne aby wziąść udział w wojnie domowej. Wstąpił do Armii Czerwonej gdzie był saperem. Zajmował się również działalnością propagandową tworząc plakaty dla pociągu agitacyjnego oraz pracując w amatorskim teatrze. W 1920 roku wyszedł z wojska i zamieszkał w Moskwie. Rospoczął tam studia języka japońskiego w Akademii Sztabu Generalnego. Trudna sytuacja materialna zmusiła go do przerwania nauki, oraz do podjęcia pracy zarobkowej.
W roku 1920 zostaje zatrudniony w Moskiewskim Teatrze Proletkultu. Pracę w Proletkulcie rozpoczął od zrobienia dekoracji do przedstawienia Meksykanin opartego na opowiadaniu Jacka Londona. Scenografia, utrzymana w futurystyczno kubistycznym duchu, wnosiła do spektaklu elementy awangardowe. W roku 1921 zatwierdzono go jako członka kolegium teatralnego Centralnej Areny Proletkultu. W tym samym roku rozpoczął naukę reżyserii teatralnej w prowadzonej przez Wsiewołoda Meyerholda Państwowej Wyższej Pracowni Reżyserii. Krótki, zaledwie dziewięciomiesięczny kurs umożliwił Eisensteinowi zapoznanie się z koncepcją biomechaniki autorstwa Meyerholda. Idea zakładająca całkowite podporządkowanie gry aktorskiej woli reżysera znacząco wpłynęły na młodego reżysera.
Eisenstein, w swojej karierze scenografa pracował również w teatrze Nikołaja Foreggera, zwolennika futuryzmu w teatrze. Epizod ten pozwolił mu zapoznać się z koncepcją music-hallizacji teatru, wprowadzającej do spektakli elementy muzyczne, taneczne i akrobatyczne. Dzięki pracy u Foreggera, Eisenstein nawiązał kontakt z Fabryką Ekscentrycznego Aktora (FEKS) z Petersburga. Wziął udział w pierwszym przedstawieniu FEKS-u pt. Ożenek Gogola, co pozwoliło mu zapoznać się z ideą przerabiania klasyków, oraz włączania do speltakli elementów filmu. W 1923 roku Eisenstein nawiązał współpracę z Lewym Frontem Sztuki (LEF), radykalnym pismem Majakowskiego, głoszącym konieczność podporządkowania sztuki idei rewolucji. Drukuje w nim min. manifest Montaż atrakcji promujący ideę wzmocnienia politycznego oddziaływania teatru poprzez zastosowanie plakatu, dekoracji, sloganów.
[edytuj] Reżyser teatralny
Bogatszy o doświadczenia z innych teatrów powrócił do Proletkultu, gdzie zajmuje się reżyseriąpierwszego samodzielnego spektaklu. Realizuje Mędrca opartego na komedii klasyka rosyjskiego dramatu, Aleksandra Ostrowskiego I koń się potknie.... Awangardowa adaptacja Eisensteina, znacznie odbiegała od pierwowzoru. Agitacyjne przedstawienie, wymierzone w Białą Gwardię, było podporządkowane ideii montażu atrakcji, zakładającej całkowite panowanie twórcy nad uwagą widzów. Odbiorca miał być poddawany wstrząsom emocjonalnym przy pomocy środków psychologicznych w celu kształtowania jego zachowania. Wyniakające z doświadczeń zdobytych podczas nauki u Meyerholda i pracy z futurystami mechaniczne traktowanie sztuki oraz widza, odciśnie swoje piętno na późneijszej twórczości filmowej Eisensteina. W przedstawieniu zastosowano nowatorskie środki wyrazu, min. wyemitowanokrótkometrażowy film, w którym wzięli udział uczniowie Eisensteina Maksym Sztrauch, Iwan Pyrjew, Grigorij Aleksandrow i inni.
W 1924 roku reżyser wystawia kolejne dwa przedstawienia, Szłyszysz, Moskwo! i Maski przeciwgazowe, oba zrealizowane według pomysłów Siergieja Trietjakowa, zwolennika sztuki czysto agitacyjnej. W tych dwóch spektaklach pojawia się po raz pierwszy, stale występujący w twórczości filmowej reżysera, wątek walki klasowej. Zstosował w nich także typowy kontrast pomiędzy ironicznym przedstwienieniem burżuazji a emocjonalno tragicznym proletariatu. Przedstawienie Masek przeciwgazowych będące jednym z pierwszych dramatów produkcyjnych połaczone zostało ze scenerią autentycznej gazowni miejskiej, przeplatała się w nim sztuka z codzienną pracą. Z pracy w teatrze ostatecznie rezygnuje w roku 1924.
[edytuj] Twórczość filmowa
[edytuj] Strajk
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Strajk (film 1924).
W 1924 zrealizował, na zamówienie partii bolszewickiej obraz Strajk, swój pierwszy samodzielny film. W założeniu miał być on częścią całego cyklu zatytułowanego Ku dyktaturze. Fabuła filmu przedstawiała historię robotniczego strajku, spowodowanego samobóstwem pracownika fabryki, niesłusznie oskarżonego o kradzież drogiego narzędzia. Obraz, mający być podsumowaniem protestów robotniczych w Rosjii, ukazuje znany z przedstawień teatralnych Eisensteina zestawienie dobrej klasy robotniczej ze złą burżuazją. Ten kontrast jest podkreślony zdjęciami autorstwa późniejszego długoletnie współpracownika Eisenstaina Eduarda Tisse.
Film miał być w zamierzeniu autora nośnikiem ideologii marksistowskiej. Środkami do osiągnięcia maksymalnego oddziaływania na widza, miały być skomplikowane zabiegi formalne, wpływające na emocje widzów. Zastosował montaż atrakcji, min. zestawiając kulminacyjną scenę masakry robotników dokonywanej przez policję, ze zdjęciami w rzeźni. Reżyser poprzez zastosowanie montażu atrakcji stara się uciec od fabularnych ograniczeń kinematografii. Jest to film, zwiastujący charakterystyczny styl Eisensteina sposób operowania obrazem, który miał zastępować rozbudowaną fabuł. Pierwsza próba wcielenia w życie teorii twórcy zaowocowała filmem o dużym oddziaływaniu na widza, jednakże momentami niezrozumiałym. Wynika to również z zamiaru stworzenia uniwersalnego filmu, będącego analizą przyczyn walki robotników. Obraz, mimo komentarza przypominającego rzeczywiste strajki, nie jest ralacją z konkretnych zajść tylko próbą przedstawienia historycznej tendencji.
[edytuj] Pancernik Potiomkin
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Pancernik Potiomkin.
W 1925 roku rząd radziecki dla uczczenia dwudziestej rocznicy rewolucji z 1905 roku podjął decyzję o nakręceniu filmu ją upamiętniającego. Komisja powołana w tym celu na reżysera wybrała Siergieja Eisensteina, który zasłynął swym debiutanckim filmem Strajk. W tym samym roku napisał on wraz z Niną Agadżanową scenariusz zatytułowany 1905 rok. Scenariusz w swym pierwowzorze był bardzo rozległy i miał stanowić swego rodzaju monografię epoki. Na nakręcenie zdjęć i montaż przeznaczono zaledwie cztery miesiące, w związku z czym reżyser zmuszony był do ograniczenia zakresu fabuły. Wybrał jeden z ośmiu planowanych epizodów, dotyczący buntu marynarzy na pancerniku Kniaź Potiomkin Tawriczeskij stacjonującym na Morzu Czarnym nieopodal Odessy. Podczas realizacji filmu historyczny pancernik już nie istniał, zdjęcia więc realizowano na statku Dwunastu Apostołów zacumowanym w Sewastopolu.
Obraz został zrealziowany w formie pięciu chronologicznie uporządkowanych aktów, z których każdy został osobno zatytułowany. Reżyser rozwinął w nim znany już ze Strajku montaż atrakcji zwiększający emocjonalne oddziaływanie filmu na widza. Twórca rozwinął jego ideę przeplatając sceny dramatyczne z lirycznymi oraz swobodnie regulując tempo wydarzeń w celu podniesienia napięcia. Produkcja nie była w założeniu wierną adaptacją wydarzeń, jednakże oddziaływanie filmu była na tyle duże, iż wiele z jego scen przyjmowanych było za fakty historyczne. Przykładem sugestywnych fragmentów filmu może być scena tzw. schodów Odesskich lub też rozstrzeliwywania zbuntowanych marynarzy na pokładzie statku, będące fikcją stworzoną przez scenarzystów. Dużym atutem filmu okazały się zdjęcia autorstwa Eduarda Tisse oraz udział w filmie aktorów amatorów. Eisenstainowi asystowali min. Grigorij Aleksandrow, Maksym Sztrauch, Aleksandr Antonow.
Pancernik Potiomkin, przepełniony realizmem oraz patosem odbił się szerokim echem wśród krytyki. Premiera filmu z 31 grudnia 1925 w Teatrze Balszoj zapoczątkowała jego karierę w ZSRR gdzie był dystrybuowany od 19 stycznia 1926. Premierowa projekcja poza Związkiem Radzieckim miała miejsce 29 kwietnia 1926 w Berlinie. Jego siła oddziaływania na widza sprawiła iż pomimo uznania krytyków, cenzura zachodnioeuropejska ograniczała jego projekcje. Zakaz dystrybucji Pancernika utrzymywany był we Francji od października 1928 roku do 1953, w Japonii do 1959, zaś we Włoszech do 1960. Wyrazem sukcesu filmu w Europie było min. uznanie go przez historyków kina podczas Wystawy Powszechnej w Brukseli w 1958 roku za najlepszy film wszechczasów.
[edytuj] Październik, Stare i nowe
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Październik.
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Stare i nowe.
W 1927 Siergiej Eisenstein wraz z Eduardem Tisse oraz Aleksandrowem nakręcił film upamiętniający dziesiątą rocznicę Rewolucji Październikowej. Powstał film opowiadający o 10 dniach rewolucji pozbawiony znanego widzom z poprzednich obrazów dramatyzmu. Reżyser stosując montaż intelektualny polegający na metaforycznym przedstawieniu wydarzeń takich jak obalenie samodzierżawia, czy też marzeń o posiadaniu władzy. Montaż intelektualny w zamierzeniu twórcy miał tworzyć ze zdjęć treść niewidoczną, jednakże dobrze rozumianą przez widza. Eisenstein inspirował się przy opracowywaniu tej ideii japońskimi ideogramami, postulował zastąpienie tradycyjnej kinematografii swym nowatorskim sposobem montażu.
Październik nie odniósł sukcesu wśród radzieckiej widowni z powodu nadmiaru zabiegów formalnych. Idea reżysera, zastępująca dramatyzm fabuły awngardowymi środkami nie przypadła do gustu masowej widowni. W swym trzecim pełnometrażowym filmie Eisenstein wszystkie role powierzył amatorom, rolę Lenina zagrał zwykły robotnik. Było to pierwsze przedstawienie Wodza rewolucji w kinematografii. Mimo iż krytykowany, obraz posiadał na tyle silną moc oddziaływania, aby jego sceny przeszły do historii kina. Najbardziej rozpoznawalnym fragmentem filmu jest szturm na Pałac Zimowy, który mimo iż odbiegający od autentycznych wydarzeń cytowany był w późniejszych filmach jako dokumentalny. Krytyka filmu ze strony władzy była spowodowana polityką rządzącego już w tym okresie Stalina. Zgodnie z prawdą historyczną jego rola w filmie była marginalna, co zaowocowało dyskredytowaniem obrazu jako przeformalizowanego. Zarzucano mu nadmiar eksperymentów, zacierających w efekcie przesłanie.
W 1929 mimo niewpowodzenia Eisenstein realizuje agitacyjny film Stare i Nowe. Kolejny raz współpracuje z Eduardem Tisse i Grigorijem Aleksandrowem i kolejny raz doskonali swoje zdolności montażysty. Obraz opowiada o przeobrażeniach zachodzących po rewolucji na radzieckiej wsi był kontynuacją zabiegów formalnych z Października. Eisenstein pracując obydwoma filmami udoskonalił swoje zdolności montażowe. Obraz wychwalał zalety kolektywizacji, co stało się przyczynkiem do konfliktu reżysera z władzą, gdyż polityka rolna w ZSRR w tym okresie uległa przemianie. Dodatkowo zarzucano mu zbyt surrealistyczne zdjęcia, oraz podobnie jak w przypadku Października zbytni formalizm. Mimo sprzeciwów partii Eisenstein dokonał jedynie kosmetycznych poprawek w filmie, co wywołało ostrą krytykę. Ostre reakcje władz na nowatorską twórczość reżysera zwiastowały przemiany w radzieckiej kinematografii. Dotychczasowa twórczośc awangardowa ustępowała w tym okresie rodzącemu się socrealizmowi.
[edytuj] Poza ZSRR
[edytuj] Europa, USA
W 1928 roku ukazał się artykuł autorstwa Eisensteina, Grigorija Aleksandrowa i Wsiewołoda Pudowkina wychwalający pojawienie się kina dźwiękowego. Chęć poznania nowej techniki, oraz zwrócenie się władzy w ZSRR ku mało ambitnej twórczości skłoniły twórców do odbycia podróży po Europie zachodniej. Eisenstein wykłosił tam wiele odczytów dot. radzieckiej kinematografii i kultury. Odbył również szereg spotkań zarówno ze studentami jak i itelektualistami takimi jak James Joyce, Filippo Tommaso Marinetti, Albert Einstein, Le Corbusier, Bertold Brecht oraz Gertruda Stein.
Następnie Eisenstein udał się na zaproszenie Paramount Pictures do USA. Kontynował tam swoje wykłady, wytwórnia zaś zaproponowała mu realizację filmu. Reżyser początkowo planował ekranizację któregoś z dzieł George Bernard Shawa, Wellsa lub Londona, jednakże ostateczny wybór padł na Amerykańską tragedie Theodora Dreisera. W konsekwencji śmiałe koncepcje kina intelektualnego Eisensteina stanęły na drodze do realizacji przedsięwzięcia. Amerykanski przemysł filmowy nie był przystosowany do kręcenia filmów awangardowych, twórcy staneli więc przed koniecznością powrotu do ZSRR
[edytuj] Que Viva Mexico!
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Que Viva Mexico!.
[edytuj] Łąki bieżyńskie
[edytuj] Aleksander Newski
[edytuj] Iwan Groźny
[edytuj] Filmografia:
[edytuj] Scenarzysta
[edytuj] Reżyser
- Strajk,1925
- Pancernik Potiomkin 1925
- Październik (Oktiabr')1929
- Stare i nowe 1929
- Niech żyje Meksyk! 1930-32
- Łąki bierżyńskie 1935-37
- Aleksander Newski 1938
- Iwan Groźny cz.1 1944
- Spisek bojarów (Iwan Groźny cz.2) 1946 (na ekranach 1958)
[edytuj] Bibliografia
- Emil Majuk Pancernik Potiomkin Siergiej Eisenstein
- Jarosław Twardosz Strajk Siergieja Eisensteina, czyli atrakcyjność ideologii Kwartalnik Filmowy nr 49-50 wiosna, lato 2005
- Jelena Bauman, Rostisław Jurieniew - Mała Encyklopedia Kina Radzieckiego, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987 ISBN 83-221-0446-4
- Lionel Richard Pancernik Potiomkin Le Monde diplomatique, marzec 2006
- Maria Gołębiewska Montaż i przestrzeń atrakcji Kwartalnik filmowy nr 35-36 2001
- Marta Miś Siergiej Eisenstein
[edytuj] Linki zewnętrzne
- film.org.pl
- imdb.com]
- [1]
- filmweb
- [2]
- [Kategoria:Rosyjscy operatorzy filmowi|Eisenstein, Siergiej]]
- [Kategoria:Rosyjscy reżyserzy|Eisenstein, Siergiej]]
- [Kategoria:Rosyjscy scenarzyści|Eisenstein, Siergiej]]
- [Kategoria:Zmarli w 1948|Eisenstein, Siergiej]]
- [Kategoria:Urodzeni w 1898|Eisenstein, Siergiej]]
Grand Prix - nagroda filmowa przyznawana na Festiwalu Filmowym w Cannes
[edytuj] Laureaci Grand Prix
| rok | film | reżyser | państwo | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | [[ ]] ( ) | [[ ]] | Szablon:Państwo link | 1981 | [[ ]] ( ) | [[ ]] | Szablon:Państwo link | 1982 | [[ ]] ( ) | [[ ]] | Szablon:Państwo link | 1983 | [[ ]] ( ) | [[ ]] | Szablon:Państwo link |
| 1984 | Dziennik dla moich dzieci (Naplo Gyermekeimnek) | Márta Mészáros |  Węgry |
||||||||||||
| 1985 | Ptasiek (Birdy) | Alan Parker |  Stany Zjednoczone |
||||||||||||
| 1986 | Ofiarowanie (Offret) | Andriej Tarkowski |  Szwecja |
||||||||||||
| 1987 | Pokuta (Monanieba) | Tengiz Abuladze | Szablon:Państwo link GRU | ||||||||||||
| 1988 | Świat na uboczu (World Apart, A) | Chris Menges |  Wielka Brytania |
||||||||||||
| 1989 | ex æquo Zbyt piękna dla ciebie (Trop belle pour toi) | Bertrand Blier |  Francja |
||||||||||||
| ex æquo Cinema Paradiso (Nuovo cinema Paradiso) | Giuseppe Tornatore |  Włochy |
|||||||||||||
| 1990 | Zbyt piękna dla ciebie (Trop belle pour toi) | Bertrand Blier | Francja |
||||||||||||
| 1990 | ex æquo Żądło śmierci | Kôhei Oguri |  Japonia |
||||||||||||
| ex æquo Prawo (Tilai) | Idrissa Ouedraogo |  Burkina Faso |
|||||||||||||
| 1991 | Piękna złośnica (La Belle noiseuse) | Jacques Rivette | Francja |
||||||||||||
| 1992 | Złodzieje dzieci Rosetta (Il Ladro di bambini) | Gianni Amelio | Włochy |
||||||||||||
| 1993 | Tak daleko, tak blisko (In weiter Ferne, so nah!) | Wim Wenders |  Niemcy |
||||||||||||
| 1994 | ex æquo Żyć! | Zhang Yimou |  Chińska Republika Ludowa |
||||||||||||
| ex æquo Spaleni słońcem | Nikita Michałkow |  Rosja |
|||||||||||||
| 1995 | Spojrzenie Odyseusza (To Vlemma tou Odyssea) | Theo Angelopoulos |  Grecja |
||||||||||||
| 1996 | Przełamując fale (Breaking the Waves) | Lars von Trier |  Dania |
||||||||||||
| 1997 | Słodkie jutro (The Sweet hereafter) | Atom Egoyan |  Kanada |
||||||||||||
| 1998 | Życie jest piękne (La Vita è bella) | Roberto Benigni | Włochy |
||||||||||||
| 1999 | Ludzkość (L'Humanité) | Bruno Dumont | Francja |
||||||||||||
| 2000 | Diabły za progiem | Jiang Wen | Chińska Republika Ludowa |
||||||||||||
| 2001 | Pianistka (La Pianiste) | Michael Haneke | Francja |
||||||||||||
| 2002 | Człowiek bez przeszłości (Mies vailla menneisyyttä ) | Aki Kaurismäki |  Finlandia, Francja, Niemcy |
||||||||||||
| 2003 | Uzak | Nuri Bilge Ceylan |  Turcja |
||||||||||||
| 2004 | Old boy | Park Chan-Wook |  Korea Południowa |
||||||||||||
| 2005 | Broken Flowers | Jim Jarmusch | Stany Zjednoczone |
||||||||||||
| 2006 | Flandria (Flandres) | Bruno Dumont | Francja |
