Język japoński
Z Wikipedii
| 日本語 Nihongo lub Nippongo | |
| Obszar | Japonia, Wyspy Marshalla, Palau, Tajwan i inne |
| Liczba mówiących | 127 milionów |
| Ranking | 9. |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki izolowane *Język japoński (nie należący do żadnej grupy językowej) |
| Pismo | japoński (hiragana i katakana) oraz kanji |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Japonia |
| Regulowany przez | Rząd Japonii |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | ja |
| ISO 639-2 | jpn |
| SIL | JPN |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język japoński (日本語 nihongo lub nippongo) – język używany przez ok. 130 mln mieszkańców Japonii oraz japońskich emigrantów na wszystkich kontynentach.
Spis treści |
[edytuj] Historia i pochodzenie języka japońskiego
Najstarsze znane teksty to pochodzące z V i VI wieku nazwy własne. Nie mówią jednak one wiele o języku. Najstarsze dłuższe teksty pochodzą z VIII wieku (kiki). Już wtedy chińskich znaków zaczęto używać do sylabicznego zapisu wymowy.
Jednak pewne sylaby, które są identyczne we współczesnym japońskim były zapisywane różnymi znakami i był to zapis konsekwentny. Świadczy to o tym, że dawny japoński miał więcej samogłosek (lub ogólniej: typów sylab) – osiem zamiast współczesnych pięciu, za to nie rozróżniał długości samogłosek, tak jak to czyni współczesny japoński.
Kluczowa jest jednak nie liczba samogłosek, lecz wysokie prawdopodobieństwo obowiązywania zasady harmonii samogłosek – podobnie jak w językach uralo-ałtajskich. Jest to jeden z głównych argumentów za uralo-ałtajskim pochodzeniem języka japońskiego. Świadczyć mają również o tym podobieństwa morfologiczne i składniowe do innych języków ałtajskich (np. tureckiego, mongolskiego). Niektórzy badacze doszukują się również podobieństw do języków malajo-polinezyjskich.
Do innych dawnych cech należy:
- występowanie p (później f) w miejscu współczesnego h,
- występowanie pełnej grupy sylab zaczynających się na w- i y- (z wyjątkiem wu i yi), wobec współczesnego zasobu wa, ya, yu, yo.
Inne teorie łączą japoński z koreańskim (również o wątpliwej pozycji, zwolennicy teorii uralo-ałtajskich zaliczają zwykle do nich również koreański) lub z różnymi grupami języków ludów Pacyfiku.
Żadna teoria nie zdobyła rozstrzygającego uznania i japoński pozostaje największym językiem, o którego pochodzeniu nie wiadomo praktycznie nic pewnego.
[edytuj] Gramatyka japońska
Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, tzn. podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Taki sam szyk ma np. łacina, jednak większość współczesnych języków europejskich używa szyku podmiot-orzeczenie-dopełnienie (SVO), więc przyzwyczajenie się może sprawiać pewne trudności.
Rzeczowniki japońskie nie odmieniają się przez liczbę i rodzaj. Liczba mnoga tworzona jest przez kontekst, specjalne sufiksy (niemal wyłącznie w odniesieniu do rzeczowników oznaczających osoby) lub reduplikację: hito (人) – człowiek, podczas gdy hitobito (人人, zapisywane zwykle przez znak duplikacji: 人々) – ludzie. Liczbę mnogą można również tworzyć przez użycie liczebników lub określeń typu kilka, wiele. Użycie liczebników wymaga tzw. liczników (klasyfikatorów), podobnie jak w polskim - arkusz papieru (一枚 ichimai), sztuka bydła (一頭 ittō) itp.
Czasowniki są odmienne, a ich odmiana – dość regularna: nieregularne można policzyć na palcach jednej ręki. Występują dwa czasy – przeszły oraz teraźniejszo-przyszły. Przymiotniki podlegają tym samym prawom odmiany co czasowniki, gdyż zawierają w sobie znaczenie „być jakimś...”, więc mogą pełnić rolę jedynego orzeczenia w zdaniu.
Np. zdanie: Mura-ga furui (村が古い) znaczy „Wioska (jest) stara”. Ponieważ przymiotnik furui jest orzeczeniem, można utworzyć jego formę czasu przeszłego furukatta. Mura-ga furukatta (村が古かった) oznacza więc „Wioska (była) stara”. Analogicznie tworzy się przeczenie furukunai – „nie (jest) stara” i przeczenie czasu przeszłego furukunakatta – „nie (była) stara”. Początkujący najczęściej łamią sobie język sprawną wymową przymiotnika atatakai oznaczającego „ciepły”. Jego forma czasu przeszłego to atatakakatta, a przeczenie w czasie przeszłym – atatakakunakatta.
Bardzo rozwinięty jest system języka grzecznościowego (敬語 keigo).
[edytuj] Zaimki
[edytuj] Osobowe
W języku japońskim nie ma oddzielnej klasy słów będących zaimkami osobowymi, istnieje pewna grupa rzeczowników pełniąca ich rolę. Jest ona znacznie szersza od klasy zaimków osobowych w językach indoeuropejskich i w przeciwieństwie do nich nie dotyczy wyłącznie drugiej osoby (polskie ty, pan, pani, państwo, nazwy stanowisk typu profesor, itd.), ale także i pierwszej.
W przeciwieństwie do innych japońskich rzeczowników, zaimki generalnie posiadają różne liczby pojedynczą i mnogą. Użycie zaimka pojedynczego w mnogim kontekście jest wprawdzie możliwe, ale może brzmieć dziwnie.
Liczbę mnogą zaimków tworzy się sufiksem -tachi lub rzadziej -ra
-
Zaimek Zastosowanie Zaimki 1. osoby わたくし watakushi bardzo formalne, zarezerwowane dla publicznych wystąpień itp. わたし watashi raczej formalne あたし atashi nieformalne, używane przez kobiety ぼく boku nieformalne, używane głównie przez młodych mężczyzn おれ ore bardzo nieformalne, używane przez mężczyzn われわれ wareware liczba mnoga, nieco oficjalna せっしゃ sessha dawniej używane głównie przez samurajów, obecnie nie stosowane Zaimki 2. osoby あなた anata raczej formalne, w pewnym kontekście może oznaczać kochanie あんた anta nieformalne きみ kimi nieformalne, używane głównie przy zwracaniu się do dziewczyn おまえ omae nieformalne, ostatnio staje się coraz bardziej popularne きさま kisama zaimek-wyzwisko, spotykane głównie w anime, rzadko w rzeczywistym języku, てめえ temee podobnie jak kisama
W języku japońskim jest też zwyczaj dodawania końcówek do nazwisk i imion, odpowiadających polskiemu „Pan” w „Pan Kowalski”. Niektóre z nich to:
-
Sufiks Przeznaczenie さん -san do dorosłych くん -kun do młodych chłopców i wśród męskich przyjaciół,
także kolegów po fachuちゃん -chan głównie do młodych dziewczyn i wśród żeńskich przyjaciół
(ale nie zawsze), także pieszczotliwe zdrobnienieさま -sama wyraża głęboki szacunek どの -dono bardzo oficjalny, głównie w listach i innych dokumentach はん -han równoważnik -san w niektórych dialektach japońskiego
[edytuj] Wskazujące i pytające
Zaimki te tworzą w pewnym sensie system podobny do esperanckiego. Zaimki mają inne formy samodzielne i inne z następującym po nim rzeczownikiem. Podobnie jest z angielskimi zaimkami dzierżawczymi (samodzielny mine, niesamodzielny my).
Istnieje jeszcze jedna kategoria, o której należy wiedzieć. Poza zaimkami bliższymi i dalszymi istnieje klasa zaimków „bliższych rozmówcy”, czyli coś na kształt „to u ciebie”.
-
Klasa Znaczenie Wymowa Zapis (jeśli jest inny od hiragany) osobowe wskazujący samodzielny (on) かれ kare wskazujący niesamodzielny (ten człowiek) かの kano (archaiczny) pytający (kto?) だれ dare 誰 miejsca wskazujący bliższy (tu) ここ koko wskazujący bliższy-rozmówcy (tam u ciebie) そこ soko wskazujący dalszy (tam) あそこ asoko pytający (gdzie?) どこ doko kierunku wskazujący bliższy (w tę stronę) こっち kotchi wskazujący bliższy rozmówcy (w twoją stronę) そっち sotchi wskazujący dalszy (w tamtą stronę) あっち atchi pytający (dokąd?) どっち dotchi przedmiotowy
samodzielnywskazujący bliższy (to) これ kore wskazujący bliższy rozmówcy (to u ciebie) それ sore wskazujący dalszy (tamto) あれ are pytający (które?) どれ dore przedmiotowy
niesamodzielnywskazujący bliższy (to krzesło) この kono wskazujący bliższy rozmówcy (to krzesło u ciebie) その sono wskazujący dalszy (tamto krzesło) あの ano pytający (które krzesło?) どの dono typu wskazujący bliższy (tego rodzaju) こんな konna wskazujący bliższy rozmówcy (tego rodzaju) そんな sonna wskazujący dalszy (tamtego rodzaju) あんな anna pytający (jakiego rodzaju?) どんな donna sposobu wskazujący (w ten sposób) こう kō wskazujący bliższy (trudno o dosłowne tłumaczenie) そう sō wskazujący dalszy (trudno o dosłowne tłumaczenie) ああ ā pytający (jak?) どう dō czasu wskazujący (wtedy) さて sate pytający (kiedy?) いつ itsu liczby pytający liczby (ile?) いくつ ikutsu inne pytający przedmiotowy (co) なに nani lub なん nan 何 negatywny przedmiotowy (nic) なにも nanimo 何も nieokreślony przedmiotowy (coś) なにか nanika 何か
[edytuj] Przypadki
Rolę wykładników przypadków spełniają stałe morfemy (partykuły, zwane też postpozycjami) występujące po słowach, podobnie jak polskie „końcówki”.
Należy bezwzględnie pamiętać, że ponieważ język japoński w żadnym razie nie jest językiem indoeuropejskim, terminy typu „mianownik” czy „dopełniacz”, które dobrze opisują języki indoeuropejskie, nie spełniając swej roli podczas opisu języka japońskiego. Same morfemy gramatyczne pisze się używając hiragany.
-
Morfem Funkcja Przybliżony odpowiednik indoeuropejski Uwagi は wa temat mianownik pisane literą ha hiragany が ga podmiot mianownik, dopełniacz の no właściciel dopełniacz を o dopełnienie bliższe biernik pisane literą wo hiragany で de miejsce akcji miejscownik, brak ścisłego odpowiednika w języku polskim に ni kierunek lub miejsce istnienia w ograniczonym zakresie miejscownik へ e kierunek poruszania przyimek do, ku pisane literą he hiragany と to lista obiektów spójnik i lub z (wyłącznie przy łączeniu rzeczowników, nie całych zdań) から kara początek lub przyczyna przyimek od lub zwrot ze względu na まで made koniec przyimek do
[edytuj] Morfemy wa i ga
Różnica między wa i ga nie należy do prostych do wyjaśnienia. W ogólności, istnieją dwie możliwe sytuacje:
- zasady gramatyczne i składniowe określają którą z nich należy zastosować i nie ma możliwości wyboru,
- obydwie są dopuszczalne i w zależności od pożądanego znaczenia wybiera się właściwą.
Sytuacja pierwsza jest stosunkowo prosta, należy tylko zapamiętać właściwą partykułę. Dla przykładu, ustalona partykuła jest stosowana w przypadku:
- czasowników w formie potencjalnej (日本語が出来る nihongo-ga dekiru „Znam japoński”, dosł. „Umiem japoński”)
- czasownika „istnieć” (部屋にテレビがあります heya-ni terebi-ga arimasu „W pokoju znajduje się telewizor”)
- konstrukcji kontrastu (ケーキはありますが、酒はありません kēki-wa arimasu-ga, sake-wa arimasen „Mamy ciasto, ale nie mamy alkoholu”). W zdaniu tym wa zastępuje zwykłe ga czasownika „istnieć”. Uwaga: ga w arimasu-ga nie jest partykułą podmiotu, a spójnikiem łączącym dwa kontrastujące ze sobą zdania (odpowiada polskiemu ale, lecz).
W drugim przypadku sprawa jest bardziej złożona. Często, w przypadku mniej skomplikowanych zdań, decyzję można podjąć na podstawie następujących reguł:
- wa jest partykułą tematu wypowiedzi i przetłumaczyć można ją jako „jeśli chodzi o...”. Np. 私は学生です。 watashi-wa gakusei desu. oznacza „jestem studentem” (dosł. „Jeśli chodzi o mnie, jestem studentem”). Jeśli w pierwszym zdaniu użyty był rzeczownik z partykułą wa, w kolejnych zdaniach pomija się temat. Np. 私は学生です。ポーランド人です。 Watashi-wa gakusei desu. Pōrandojin desu. („Jestem studentem. Polakiem”). W powyższych zdaniach temat określony był tylko raz. Ponieważ w drugim zdaniu nic nie wskazywało na zmianę tematu, wiadomo, że jest ono kontynuacją myśli zawartej w zdaniu pierwszym. Powtarzanie tematu w każdym zdaniu (w przypadku początkujących uczniów języka) nie jest jednak błędem.
- ga jest partykułą podmiotu. Używa się jej w przypadku, gdy mówi się o czymś po raz pierwszy (np. 村にお爺さんが住んでいた。お爺さんは貧乏だった。 mura-ni ojīsan-ga sunde ita. ojīsan-wa binbō datta. czyli „W wiosce mieszkał dziadek. (tenże) Dziadek był biedny.”), lub gdy w zdaniu użyto już partykuły tematu wa (np. 私は日本語が好き。 watashi wa nihongo-ga suki czyli „Lubię język japoński” (lit. „Jeśli chodzi o mnie, język japoński jest lubiany”).
- Jeśli temat zostaje w ogóle pominięty, oznacza to, że wypowiedź dotyczy pierwszej osoby. Dlatego Japończyk powie raczej 学生です。 gakusei desu („Jestem studentem”) niż 私は学生です。 watashi-wa gakusei desu. Powyższy przykład „Lubię japoński” w rzeczywistości brzmiałby raczej nihongo-ga suki 日本語が好き, gdzie 私は (watashi-wa) jest oczywiste i nie wymaga jawnego podawania.
Istnieją jednak sytuacje, kiedy istotnie można użyć dowolnej partykuły i od wyboru zależy dokładne znaczenie wypowiedzi. Pełne opanowanie tego aspektu języka nie jest łatwe i wymaga dużo praktyki, ich znaczenie można jednak przybliżyć za pomocą polskich odpowiedników:
- wa jest bardziej neutralne, np. これは難しいです。 kore-wa muzukashii desu., „To jest trudne.”
- ga kładzie nacisk na podmiot, np. これが難しいです。 Kore-ga muzukashii desu, „To jest trudne” (tzn. rzecz, o której mowa, jest przyczyną trudności, w przeciwieństwie do wszystkich innych rzeczy).
Innym przykładem, który może ułatwić zrozumienie, jest kontrast: これは？ kore-wa? oraz これが？ kore-ga?. Obydwa zdania są nieformalne i mocno uproszczone (ale wciąż poprawne) i mimo podobieństwa mają zupełnie inne znaczenie. Pierwsze z nich, これは？, można by przetłumaczyć jako „Co to?”, czyli pytanie o wskazywany przedmiot; drugie – これが？ odpowiada polskiemu „To?”, tzn. „Czy to jest właśnie rzecz, o którą chodziło?”. Użycie ga wyraźnie wskazuje, że mowa jest o jednym, konkretnym przedmiocie, a nie ogólnej naturze czegoś.
[edytuj] Partykuły e i ni
e (へ) stosuje się rzadziej niż ni (に), choć obydwie służą do wyrażenia kierunku poruszania. W razie wątpliwości bezpieczniej jest użyć ni (に). Jednakże obydwie formy 東京に行く tōkyō-ni iku i 東京へ行く tōkyō-e iku („jechać do Tokio”) są poprawne.
[edytuj] Modyfikatory zdania
Pewna grupa morfemów może być umieszczana na samym końcu zdania. Odpowiadają one polskim partykułom emfatycznym (ależ, no, przecież, co nie? itp.).
Do najpopularniejszych należą:
- よ yo – pewna opinia, często też w odpowiedzi na pytanie, tłumaczona jako „ależ...”,
- ね ne – pytanie typu „nieprawdaż?”, „co nie?”,
- か ka – zmienia zdanie twierdzące w pytające,
- な na – sygnalizująca bycie pod wrażeniem.
[edytuj] Czasowniki
Orzeczenie (a więc i czasownik) występuje na końcu zdania. Japońskie czasowniki odmieniają się dość regularnie. Istnieją jedynie dwa czasy: teraźniejszo-przyszły (nieprzeszły) i przeszły.
Czasowniki regularne należą do dwóch grup – czasowniki o temacie spółgłoskowym (zakończone w formie słownikowej na -u) i samogłoskowym (zakończone na -eru lub -iru, przy czym -e- i -i- należą do tematu, a końcówką jest -ru). Tak więc wszystkie formy słownikowe (jednoznaczne z formą twierdzącą czasu teraźniejszo-przyszłego) kończą się na -u. Należy jednak pamiętać, że choć wszystkie czasowniki samogłoskowe mają zakończenie -eru bądź -iru, to nie wszystkie czasowniki na -eru i -iru należą do odmiany samogłoskowej, np.
- ikiru „żyć” jest samogłoskowe (iki-ru), ale hairu „wchodzić” – spółgłoskowe (hair-u);
- kiru „ubierać, wkładać (na siebie)” jest samogłoskowe (ki-ru), ale kiru „ciąć” – spółgłoskowe (kir-u).
Problem ten występuje jednak tylko w przypadku, gdy dwie ostatnie głoski słowa to -ru. Wszystkie inne czasowniki odmieniają się spółgłoskowo. Czasowników nieregularnych jest niewiele. Najważniejsze są cztery z nich – aru, suru, iku, kuru oraz grupa czasowników pochodnych od suru.
Od czasowników tworzy się formę grzecznościową -masu, którą odmienia się jak czasownik.
-
Klasa Czas teraźniejszy Czas przeszły Forma -masu Twierdzenie Przeczenie Twierdzenie Przeczenie Temat spółgłoskowy -う -u わない -wanai -った -tta -わなかった -wanakatta -います -imasu -る -ru -らない -ranai -った -tta -らなかった -ranakatta -ります -rimasu -つ -tsu -たない -tanai -った -tta -たなかった -tanakatta -ちます -chimasu -く -ku -かない -kanai -いた -ita -かなかった -kanakatta -きます -kimasu ぐ -gu -がない -ganai -っだ -ida -がなかった -ganakatta -ぎます -gimasu -す -su -さない -sanai -した -shita -さなかった -sanakatta -します -shimasu -ぬ -nu -なない -nanai -んだ -nda -ななかった -nanakatta -にます -nimasu -む -mu -まない -manai -んだ -nda -まなかった -manakatta -みます -mimasu -ぶ -bu -ばない -banai -んだ -nda -ばなかった -banakatta -びます -bimasu Temat samogłoskowy -る -ru -ない -nai -た -ta -なかった -nakatta -ます -masu Nieregularne する suru しない shinai した shita しなかった shinakatta します shimasu いく iku いかない ikanai いった itta いかなかった ikanakatta いきます ikimasu くる kuru こない konai きた kita こなかった konakatta きます kimasu ある aru ない nai あった atta なかった nakatta あります arimasu Forma grzecznościowa -masu -ます -masu -ません -masen -ました -mashita -ませんでした -masen deshita
[edytuj] Tryb koneksywny
Tryb koneksywny (tzw. formę -te) tworzy się zmieniając końcowe -a w formie twierdzącej czasu przeszłego na -e. Często formę koneksywną stosuje się jako rozkaźnik. Formę przeczącą trybu rozkazującego tworzy się dodając końcówkę -de do formy teraźniejszej przeczącej (-nai). Formy grzecznościowe tworzy się dodając kudasai.
Przykład:
-
Czytać yomu Czytaj! yonde Nie czytaj! yomanaide Czy mógłby Pan przeczytać? yonde kudasai Czy mógłby Pan nie czytać? yomanaide kudasai
[edytuj] Pytania
Pytania formuje się za pomocą partykuły か ka stawianej na samym końcu zdania. Można nie dodawać ka, a w zamian zmienić tylko intonację na rosnącą, jednak ten sposób nie jest polecany początkującym. W języku potocznym, gdy zwracamy się np. do przyjaciół możemy zastosować partykułę の no. Np. 行くの？ iku no? – „(Czy) idziesz?”
[edytuj] Język japoński a język polski
Ogólnie wpływy nie były duże i prawie wyłącznie za pośrednictwem języków trzecich. Głównie słowa kulturowe, takie jak: gejsza, szogun (lub siogun), samuraj, manga, anime, origami, sushi, karate itd.
Zupełnie inną sprawą jest slang miłośników japońskiej popkultury (np. anime, manga) – często używają oni sufiksów -san, -kun, -chan, -sama, setek słów związanych z przedmiotem ich zainteresowania, małego zbioru słów ogólnego użytku, które nie mają dokładnych polskich odpowiedników (np. senpai) oraz dużej liczby zapożyczeń, które wydają się być dobierane zupełnie losowo.
Wpływ języka polskiego na japoński jest znikomy i wyłącznie za pośrednictwem innych języków (takich jak angielski).
[edytuj] Wpływy innych języków na język japoński
Bardzo duży wpływ miał język chiński – ilość słownictwa pochodząca z chińskiego jest porównywalna z ilością słownictwa rdzennie japońskiego, o ile nie większa. Pewna liczba słów pochodzi również z języka Ajnów.
Z drugiej połowy ostatniego tysiąclecia pochodzi pewna grupa zapożyczeń z portugalskiego, niderlandzkiego, niemieckiego, francuskiego i innych języków europejskich, częstokroć mające swoje kanji.
Współcześnie głównym źródłem nowych słów jest język angielski. Osobną grupę słów stanowią waseieigo 和製英語 (japońskie słowa utworzone z angielskich morfemów, często w niewielkim związku z ich pierwotnym znaczeniem) – najlepszym przykładem niech będzie walkman czy nō-surību „podkoszulek” (od ang. no + sleeve „bez rękawów”).
[edytuj] Zobacz też
- Gramatyka:
- Słownictwo:
- Pismo:
- pismo japońskie,
- rōmaji,
- kana,
- katakana,
- hiragana,
- kanji,
- kun-yomi,
- on-yomi,
- furigana,
- jōyō,
- jinmei,
- man'yōgana,
- hentaigana,
- okurigana,
- krótki kurs kana,
- kurs kanji
- częstotliwości występowania znaków w języku japońskim.
- Egzaminy językowe:
- Literatura w języku japońskim:
- Język japoński i komputery:
- Artykuły o języku:
- Inne związane artykuły:
[edytuj] Linki zewnętrzne
- japonia-info.com - polski wortal japonistyczny
- Wielka i obszerna strona o tematyce: Japonia i jej Pop kultura
- Forum Japonistyczne, kursy języka japońskiego
- Nauka kany, podstawowego słownictwa i bardzo dobre wyjaśnienie podstaw gramatyki japońskiej
- Learn Japanese Online
- Kurs języka japońskiego (po polsku i za darmo)
