Józef Zajączek
Z Wikipedii
Józef Zajączek | |
Józef Zajączek |
|
Herb | Świnka |
Data urodzenia | 10 marca 1752 |
Miejsce urodzenia | Kamieniec Podolski |
Data śmierci | 28 lipca 1826 |
Miejsce śmierci | Warszawa |
Rodzina | Zajączkowie |
Małżonek | Aleksandra de Pernet |
Józef Zajączek herbu Świnka (ur. 10 marca 1752, zm. 28 lipca 1826) – książę, namiestnik Królestwa Polskiego, generał polski i francuski.
Urodził się w Kamieńcu Podolskim w rodzinie zubożałej szlachty wywodzącej się z Wielkopolski, herbu Świnka.
Spis treści |
[edytuj] Wojsko Polskie
Do służby wojskowej wstąpił prawdopodobnie w wieku 16 lat. Został żołnierzem kawalerii oraz adiutantem hetmana koronnego Ksawerego Branickiego.
Brał udział w konfederacji barskiej, pod jej koniec przebywał w Paryżu jako sekretarz posła konfederacji. Po upadku konfederacji wiosną 1774 udał się z grupą oficerów, w tym z Kazimierzem Pułaskim na Bałkany, by walczyć po stronie Turcji przeciw Rosji, jednakże plan ten upadł na skutek klęsk Turcji. Następnie wyjechał do Francji i służył krótko w armii francuskiej. Po powrocie do kraju służył w gwardii przybocznej hetmana wielkiego koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego, a następnie w oddziale dragonów w stopniu kapitana. W 1777 był już podpułkownikiem dragonów i adiutantem hetmana. Od 1784 był posłem na Sejm, gdzie postulował zwiększenie liczby i usprawnienie wojska, lecz występował także za zachowaniem wolności szlacheckich. W lutym 1787 został dowódcą pułku w randze pułkownika. Jako członek prorosyjskiego stronnictwa Branickiego w 1788 w składzie wojsk rosyjskich uczestniczył w zdobyciu tureckiej twierdzy Oczaków.
W 1790 został posłem województwa podolskiego na Sejm Czteroletni. W tym okresie porzucił stronnictwo Branickiego i przeszedł na pozycje reformatorskie i patriotyczne, stopniowo się bardziej radykalizując i interesując się zwłaszcza losem chłopów. Był zwolennikiem Konstytucji i jednym z sekretarzy Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Należał do ugrupowania polskich jakobinów. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. w obronie Konstytucji 3 maja, w randze generał-majora. Zasłużył się 18 czerwca w bitwie pod Zieleńcami, dowodząc 3 pułkiem straży przedniej, po której został odznaczony nowo ustanowionym orderem Virtuti Militari. Po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej, był zwolennikiem kontynuowania walk, następnie podał się do dymisji i udał na emigrację, gdzie działał aktywnie w konspiracji przedpowstańczej, przyjeżdżając też do kraju.
Wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej 1794 r., walcząc w bitwach pod Racławicami (dowodził lewym skrzydłem), po której został awansowany na generał-lejtnanta, pod Chełmem, pod Gołkowem i pod Maciejowicami. Po dostaniu się Tadeusza Kościuszki do niewoli, na krótko pełnił funkcję Wodza Naczelnego. Wchodził w skład Rady Najwyższej Narodowej, gdzie, jako jakobin, reprezentował lewicę. Był komendantem obrony Warszawy. Jego działalność na tym stanowisku, a szczególnie złe przygotowanie obrony Pragi, są jednak krytykowane przez historyków. Przed upadkiem Warszawy, wyjechał z niej do Galicji i został tam na rok internowany przez Austriaków.
[edytuj] Służba u Napoleona
Zajączek przedostał się następnie do Francji i został generałem armii napoleońskiej. Brał udział w wyprawie Napoleona do Egiptu, gdzie pełnił funkcje gubernatora różnych prowincji, walczył z mamelukami, Turkami i Anglikami i odznaczył się w bitwie pod Kanopą 24 marca 1801, po której został awansowany na generała dywizji. Po klęsce francuskiej w Egipcie od 1802 służył we Francji i Włoszech. W roku 1806 na rozkaz cesarza Napoleona organizował wojsko polskie – 1 Legię Północną, następnie od stycznia 1807 na ziemi kaliskiej Legię Kaliską, którą dowodził w kampanii pruskiej w 1807 roku. Weszła ona w skład wojska Księstwa Warszawskiego jako 2 dywizja. Podczas wojny polsko-austriackiej 1809 r. Zajączek dowodził różnymi formacjami. Brał udział w kampanii moskiewskiej Napoleona w 1812 r. dowodząc 16 Dywizją Piechoty, a po kontuzjowaniu księcia Poniatowskiego przejął dowództwo V Korpusu (polskiego) Wielkiej Armii. Pod Smoleńskiem został trzykrotnie ranny, a w bitwie nad Berezyną stracił prawą nogę. Dostał się następnie do niewoli rosyjskiej.
[edytuj] Namiestnik carski
Po klęsce Napoleona, został mianowany przez cara Aleksandra I pierwszym namiestnikiem Królestwa Polskiego, księciem i generałem piechoty. Urzędował w latach 1815-1826. W czasie swoich rządów odznaczył się uległością wobec wielkiego księcia Konstantego i władz rosyjskich. W uznaniu zasług w roku 1818 otrzymał tytuł książęcy.
Zmarł w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. Nabożeństwo żałobne odbyło się 2 sierpnia w kościele Świętego Krzyża na Karkowskim Przedmieściu. Celebrował je biskup sandomierski Adam Prosper Burzyński a krótkie kazanie powiedział biskup płocki Adam Michał Prażmowski.
Namiestnik Zajączek został pochowany w swoim majątku w Opatówku pod Kaliszem (nadanym mu w 1807 przez Napoleona), jego serce spoczywa w warszawskim kościele Bernardynów, a pozostałe wnętrzności umieszczono w katakumbach na cmentarzu powązkowskim w Warszawie.
Car Mikołaj I po śmierci generała Zajączka nakazał urzędnikom trzydniową żałobę (od 25 września): suknie czarne zwyczajne z krepą u kapelusza, mundury zaś z krepą u lewej ręki, u szpady i u kapelusza.
[edytuj] Rodzina
Jego żoną była Aleksandra de Pernet pochodząca z rodziny uchodźców hugenockich, która wyszła za mąż za Zajączka w roku 1786 po przeprowadzeniu wcześniej rozwodu ze swoim pierwszym mężem, panem Isaure (był m.in. nadwornym lekarzem hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego).
Po śmierci męża car przyznał jej dożywotnią pensję w wysokości 75230 złotych polskich rocznie, poza przysługującą jej jako wdowie wojskową pensją emerytalną (24770 złp).
[edytuj] Odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari
- Krzyż Komandorski Legii Honorowej (Francja)
- Order św. Stanisława (Rosja)
- Order św. Anny (Rosja)
[edytuj] Józef Zajączek w literaturze
- Marian Brandys, Generał Arbuz
[edytuj] Linki zewnętrzne
Kategorie: Polscy wolnomularze • Namiestnicy Królestwa Polskiego • Polscy generałowie • Kawalerowie Orderu Virtuti Militari • Polscy kawalerowie Legii Honorowej • Konfederaci barscy • Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1792 • Powstańcy kościuszkowscy • Polscy uczestnicy wojen napoleońskich • Ludzie związani z Kaliszem • Pochowani na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie • Urodzeni w 1752 • Zmarli w 1826