Mongołowie
Z Wikipedii
Mongołowie jedna z nacji wywodzących się z Wielkiego Stepu, czasami błędnie nazywana również Tatarami.
Właściwie nazwą Mongołowie początkowo określało się tylko jedno z plemion, które w przyszłości weszły w skład ordy mongolskiej, przez co nazwę tę rozciągnięto na pozostałe. Jednym z tych plemion, zresztą nastawionym wrogo wobec Temudżyna byli Tatarzy, siłą ostatecznie zostali podporządkowani. Faktem jest też, że większą część koczowniczej ludności powstałego w XIII wieku imperium mongolskiego stanowili Turcy, z których najbardziej uprzywilejowani w państwie byli Turcy ujgurscy (często pełniący rolę tłumaczy lub kronikarzy), którzy dobrowolnie oddali się pod władzę Wielkiego Chana.
Mongołowie rozprzestrzenili się po całym Wielkim Stepie w XII-tym i XIII-tym wieku, podbijając także Chiny, Kalifat Bagdadzki, Sułtanat Seldżucki, północne Indie oraz narzucając zwierzchnictwo Rusi. W większości tych krajów ich najazd "roztopił" się w końcu w masie miejscowej ludności. W Chinach założyli dynastię Jüan, po czym ulegli asymilacji. Z założonych przez nich na bazie podbojów krajów dłużej przetrwało tylko państwo Wielkich Mogołów w Indiach, oraz Chanat Krymski. Obecnie ludność pochodzenia mongolskiego żyje nadal we wschodniej części Wielkiego Stepu, (Mongolia, północne Chiny, Kirgizja, Syberia, Kazachstan), jednak wyłącznie w Mongolii stanowią oni obecnie większość, tworząc w innych krajach tylko dość nieliczne mniejszości.
Spis treści |
[edytuj] Krótka historia Mongołów
- Prapoczątki
Mongołowie pojawili się na scenie historycznej w XII wieku. Wykorzystując próżnię, jaka powstała wtedy na terenie wschodniej części Wielkiego Stepu na skutek upadku wschodnich ord tureckich, przejęli oni kontrolę nad wschodnio-północnym odcinkiem Jedwabnego Szlaku. Dochody z pośrednictwa w handlu między północnymi Chinami i Bliskim Wschodem przyspieszyły naturalne procesy powstawania ich ord.
Ordy te zdołał zjednoczyć ok 1196 roku Temudżyn, dzięki zwycięstwu nad innym wodzem mongolskim, Ong-chanem wspieranym przez jego "brata krwi" - Dżamukę. Tym samym Temudżyn stał się niepodzielnym panem tej części azjatyckiego stepu i przyjął tytuł Czyngis-chana. Wystraszeni potęgą Wielkiej Ordy Chińczycy postanowili przestać handlować z jego ordą i zaczęli korzystać z pośrednictwa ludów tureckich, osiadłych na Wielkim Stepie dalej na zachód. Skłoniło to Temudżyna do zaatakowania państaw Tanggutów w północnych Chinach - Xi-Xia w roku 1200. Dalej wydarzenia potoczyły się już lawinowo. Na skutek serii podbojów (przede wszystkim podboju wielkiego sułtanatu Chersonu) Wielka Orda stworzyła na Wielkim Stepie przez 20 lat ogromne imperium rozciągające się od zachodnich granic dzisiejszej Rosji po Koreę.
- Po rozpadzie Wielkiej Ordy
Po śmierci Temudżyna Wielka Orda została podzielona na pięć mniejszych Ord, nad którymi władzę przejęli jego synowie. Teoretycznie, do roku 1261 cała struktura tworzyła jeszcze całość, którą formalnie nadzorowali chanowie największej ordy wschodniej. Jednak po śmierci Mongke, gdy władzę na wschodzie przejął Kubilaj-chan (Orda Kubilaj-chana), skierował on główny nacisk na podbicie Chin i stracił zainteresowanie pozostałymi ordami, co spowodowało, że uzyskały one zupełną niezależność. Kubilaj zdołał w 1265 podbić całe Chiny i zapoczątkować cesarską dynastię Yuan, na skutek czego jego orda "rozpłynęła" się zupełnie w ogólnej masie Chińczyków.
Orda Wielkich Mogołów podbiła natomiast północne Indie i ustanowiła tam państwo, które przetrwało przez następne 300 lat. Orda Turkiestańska i Orda Turkmeńska obie działające na środkowym wschodzie Wielkiego Stepu toczyły z sobą ciągłe, bratobójcze walki, aż w końcu w 1359 roku zostały zjednoczone i po przejęciu nad nimi władzy przez Tamerlana przeżyły chwilowy gwałtowny wzlot, obejmując swoją kontrolą niemal cały Wielki Step i Bliski Wschód aż do równie gwałtownego upadku i zupełnego zaniku. Orda Perska sprawowała przez kilkadziesiąt lat kontrolę nad Bliskim Wschodem, po czym uległa samoistnemu zanikowi pod naporem osiadłych tu ludów Tureckich i Arabów, zanim na tych terenach pojawiła się Orda Tamerlana. Najbardziej wysunięta na zachód Złota Orda rozbiła Ruś Kijowską, pokonała Kaganat Połowiecki i przejęła kontrolę nad terenami od Wołgi do Uralu na ponad 100 lat. Złota Orda przekształciła się następnie powoli w Chanat Krymski, który istniał aż do XIX wieku.
[edytuj] Lista najważniejszych ord mongolsko-tatarskich
- Wielka Orda - XI-XII wiek n.e. czyli inaczej Orda Czyngis-chana lub Temudżyna. Zawładnęła błyskawicznie całym Wielkim stepem, a następnie zaatakowała dokładnie wszystkie ościenne państwa. Ze względu na swoje gigantyczne rozmiary, została podzielona po śmierci Temudżyna na kilka mniejszych Ord.
- Orda Kubilaj-chana - XII-XIV w. wschodnia część Ordy Temudżyna, która podbiła całkowicie Chiny i ustanowiła tam własną dynastę cesarską.
- Orda Wielkich Mogołów - XII-XVII w. zajęła północne Indie i ustanowiła tam swoje państwo.
- Orda Perska - XII-XIV w. zniszczyła turecki Kaganat Zachodni i opanowała dzisiejsze tereny Iranu i Iraku. Uległa jednak w końcu potędze Imperium Osmańskiego.
- Złota Orda - XII-XV w. - opanowała stepy zachodu - zniszczyła Ruś Kijowską i niepokoiła przez ponad 200 lat całą środkową i wschodnią Europę. Rozbita w końcu przez Iwana Groźnego podzieliła się na kilka chanatów m. in. krymski i syberyjski.
- Orda Tamerlana - XIII w. - na chwilę zagroziła Turkom Osmańskim, by po śmierci Tamerlana ulec samoistnemu rozpadowi.
- Chanat krymski - XII-XIX w. powstał z części Złotej Ordy.
[edytuj] Zobacz też
- Mongolskie inwazje na Japonię
- Timurydzi - dynastia mongolska w Persji
- Yuan - dynastia mongolska w Chinach
- Mogołowie - dynastia mongolska w Indiach
- Języki mongolskie