Stopnica
Z Wikipedii
Współrzędne: 50°26'21" N 020°56'26" E
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
Stopnica (dawniej Stobnica) – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim. Siedziba gminy Stopnica. W latach 1362-1870 miasto.
W latach 1975-1998 Stopnica położona była w województwie kieleckim.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Miejscowość położona jest na Garbie Pińczowskim, około 15 km na wschód od Buska-Zdroju. Znajduje się na granicy Ponidzia i regionu staszowsko-szydłowskiego.
Stopnica jest węzłem drogowym na trasie drogi krajowej nr 73, z którą krzyżują się tu drogi wojewódzkie nr 756 i 757.
Przez wieś przechodzi 
zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk.
[edytuj] Historia
W XI i XII wieku prawdopodobnie istniał tutaj warowny gród. Pierwsze wzmianki o Stopnicy, zwanej wówczas Stobnicą, pochodzą z XII wieku. Według "Roczników" Jana Długosza, w 1103 r. stopnicki kanonik i proboszcz Baldwin powołany został na biskupstwo krakowskie. W 1275 r. książę Bolesław Wstydliwy wydał w Stopnicy przywilej dla klasztoru w Wąchocku.
W 1362 r. król Kazimierz Wielki nadał Stopnicy prawa miejskie, średzkie. Na rozkaz króla, w mieście wybudowano murowany, gotycki kościół, w miejsce dawnego drewnianego, szpital, oraz obronny zamek. W 1498 r. Jan Olbracht potwierdził przywilej Kazimierza Wielkiego.
Z miasta tego pochodził Jan ze Stobnicy (ok. 1470-1530) - profesor Akademii Krakowskiej, filozof, przyrodnik i geograf.
W okresie XV-XVIII wieku miasto było starostwem niegrodowym. W XVI wieku, Stopnica przejściowo była ośrodkiem kalwinizmu. Zbór kalwiński urządzony został w Stopnicy, przez jednego z jej starostów, Marcina Zborowskiego, wojewodę kaliskiego ok. 1551 r. Jednak już pod koniec XVI wieku było tu zaledwie dwóch kalwinistów, uczęszczających na msze do pobliskiej Oleśnicy.
W 1639 r. Krzysztof z Tęczyna Ossoliński założył w Stopnicy klasztor i kościół reformatów.
W latach 1655-1657 miasto zostało zniszczone przez Szwedów i wojska Rakoczego. W 1662 r. w mieście miała miejsce zaraza, która dopełniła dzieła zniszczenia. Stopnica z trudem podniosła się z upadku. Jej rozwój na pewien czas zahamowany został przez wielki pożar z 1795 r. Po rozbiorach Polski znalazła się w zaborze austriackim. Od 1809 r. w Księstwie Warszawskim, w którym stała się siedzibą powiatu. Status ten miasto utrzymało w 1815 r. po likwidacji Księstwa i utworzeniu Królestwa Kongresowego pod zaborem rosyjskim.
W 1863 r. ludność powiatu stopnickiego czynnie zaangażowała się w powstanie styczniowe. Sformowany w powiecie stopnickim pułk pod dowództwem Karola Kality Rębajły, uczestniczył m.in. w bitwach pod Mierzwinem, Lubienią oraz w Bitwie Opatowskiej. Po upadku powstania, w ramach rosyjskich represji, Stopnica utraciła prawa miejskie. Pomimo tego jeszcze przez kilkadziesiąt lat pozostawała siedzibą powiatu. Dopiero w 1915 r. austriackie władze okupacyjne przeniosły siedzibę powiatu do Buska.
W 1939 r. większą część mieszkańców Stopnicy stanowili Żydzi. W 1941 r. Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym do 1942 r. przebywało 5 tysięcy Żydów, zgładzonych później w Treblince. W 1944 r. w rejonie Stopnicy toczyły się zacięte walki o przyczółek baranowsko-sandomierski. Niemcy próbując zlikwidować przyczółek zbombardowali Stopnicę, a następnie uderzyli sześcioma dywizjami pancernymi na oddziały 5-tej armii gen. Żdanowa. 7 listopada 1944 r. wysadzili zaminowany klasztor oo. reformatów. Kolejna ofensywa armii radzieckiej dokonała reszty zniszczenia. Miejscowość została doszczętnie zrujnowana. W Stopnicy nie ocalał ani jeden dom. W latach powojennych Stopnicę odbudowano.
[edytuj] Zabytki
- Gotycki kościół farny pw. św. św. Piotra i Pawła, ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego w 1362 r. Był to jeden z kościołów pokutnych, które król wzniósł jako zadośćuczynienie za zabójstwo Marcina Baryczki. Świątynia została niemal całkowicie zniszczona (w 80%) podczas walk w 1944 r. Zrekonstruowano ją w latach powojennych. Jest to budowla dwunawowa. Posiada węższe i niższe od nawy, wielobocznie zamknięte prezbiterium. Zakrystia przylega do prezbiterium od strony północnej. Od strony zachodniej do kościoła przylega gotycka kruchta. Na przełomie XV i XVI w. do świątyni dobudowano późnogotycką kaplicę św. Anny. Została ona wzniesiona na planie prostokąta. Z 1645 r. pochodzi wczesnobarokowa kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej nazywana także Hinkową od nazwiska fundatora Adama Hinka. Jest ona nakryta eliptyczną kopułą z latarnią. Sklepienie prezbiterium krzyżowo-żebrowe. Wsparta na dwóch masywnych filarach nawa ma sklepienie o schemacie trójdzielnym. Na zworniku przęsła prezbiterium znajduje się rzeźba portretowa z wizerunkiem króla Kazimierza Wielkiego. Na zwornikach nawy umieszczone są herby ziem: krakowskiej, kaliskiej, sieradzkiej i dobrzyńskiej oraz szlacheckie herby: Poraj, Leliwa i Bogoria. W prezbiterium znajduje się gotyckie antepedium. Na zwornikach w kaplicy św. Anny umieszczone są płaskorzeźbione herby, a pośród nich przedstawiający klucz herb Stopnicy. Znajdującą się w pobliżu kościoła dzwonnicę wzniesiono w 1983 r.
- Zespół klasztorny oo. sercanów (dawniej oo. reformatów), ufundowany przez Krzysztofa i Annę Ossolińskich, wybudowany w 1639 r. W 1672 r. w jego murach pochowano matkę Jana Chrystosoma Paska. Również sam Pasek prawdopodobnie spoczął tu w 1701 r. Jako jeden z nielicznych klasztor nie uległ kasacji w czasie zaborów. 7 listopada 1944 r. przygotowujący się do odparcia ofensywy radzieckiej Niemcy wysadzili klasztor w powietrze. Zabudownia klasztorne zostały odbudowane w latach powojennych. Nie odbudowano dawnego kościoła pw. św. św. Marii Magdaleny i Franciszka. Zachowały się z niego wyłącznie fragmenty murów przejścia z nawy do kaplicy św. Anny, pozostałości piwnic i resztki fasady. Obecnie ruiny te służą klasztorowi jako dzwonnica. Współczesny kościół powstał po przebudowaniu jednego ze skrzydeł klasztornych. Do wnętrza zespołu prowadzi barokowa brama. Na murze dziedzińca umieszczono epitafia pochodzące ze zniszczonego kościoła.
- Pozostałości zamku Kazimierza Wielkiego z 1350 r.
- Stary cmentarz, założony w 1786 r. przez biskupa Józefa Olechowskiego. Jest jednym z najstarszych w Polsce cmentarzy wzniesionych poza miastem. Został zrujnowany w czasie walk w 1945 r. Zachowało się na nim kilka klasycystycznych nagrobków z XIX w.
- Kamienna figura św. Jana Nepomucena z XVIII w. przy drodze z kościoła do dawnego zamku.
- Figury przydrożne z XIX i XX wieku.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy i zdjęcia satelitarne:
[edytuj] Bibliografia
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, "Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", Warszawa 1880 [1]
- "Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski", PWN, Warszawa 1998
- Michał Jurecki "Ponidzie. W świętokrzyskim stepie.", Kraków 2004, ISBN 83-89676-16-8
Wsie: Białoborze • Borek • Bosowice • Czyżów • Dziesławice • Falęcin Nowy • Falęcin Stary • Folwarki • Jastrzębiec • Kąty Nowe • Kąty Stare • Klępie Dolne • Klępie Górne • Konary • Kuchary • Mariampol • Mietel • Nowa Wieś • Podlasek • Prusy • Skrobaczów • Smogorzów • Stopnica • Strzałków • Suchowola • Szczeglin • Szczytniki • Szklanów • Topola • Wolica • Zaborze • Żerniki Dolne
Siedziba gminy: Stopnica
