Wiślica
Z Wikipedii
Współrzędne: 50°20'48" N 020°40'25" E
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
Wiślica – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim. Siedziba gminy Wiślica. Do 1869 roku miasto.
W latach 1975-1998 Wiślica administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Wiślica położona jest na Ponidziu, na lewym brzegu Nidy, w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym.
Wieś znajduje się ok. 12 km na południe od Buska-Zdroju. Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 776 z Buska do Kazimierzy Wielkiej.
Wiślica jest punktem początkowym 
niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Pińczowa oraz 
zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Grochowisk.
W Wiślicy kończyła swój bieg Świętokrzyska Kolej Dojazdowa. Aktualnie od kilkunastu lat z uwagi na dewastację i kradzież znacznych fragmentów torowisk nie prowadzi się już pociągów na tym odcinku.
[edytuj] Historia
Wiślica istnieje od co najmniej IX w. Wg legendy nazwa osady pochodzi od imienia jej założyciela, księcia Wiślan Wiślimira, który wraz ze swoim otoczeniem miał przyjąć chrzest w 880 r. Wspomina o tym tzw. legenda pannońska, czyli Żywot Św. Metodego. Dokument mówi o przymusowym chrzcie pogańskiego księcia Wiślan. Współcześnie jednak teoria mówiąca o wcześniejszej chrystianizacji Wiślan jest powszechnie kwestionowana. Nie ma już także wątpliwości co do stołecznej roli Krakowa w ich państwie.
Około 990 r. gród trafił w ręce Polan. Wiślica stała się w tym czasie obok Krakowa i Sandomierza jednym z najważniejszych ośrodków administracyjnych w Małopolsce. Na przełomie X i XI w. w Wiślicy powstał pierwszy kościół grodowy. Na początku XI w. Bolesław Chrobry wzniósł nieopodal osady targowej gród obronny, którego zadaniem było strzec przeprawy przez Nidę. Przez Wiślicę przebiegał szlak handlowy prowadzący z Pragi i Krakowa na Ruś Kijowską.
W tym samym czasie na wyspie zwanej Rugia powstał drugi warowny gród. Wiślica w XI w. składała się więc z dwóch grodów, z których jeden stale obsadzony przez drużynę książęcą, miał typowo militarny charakter. Pomiędzy nimi rozwijała się osada handlowa z kościołem grodowym. Pod koniec XI w. osada została spalona, nie zatrzymało to jednak jej rozwoju.
Na pewien czas rozwój osady został natomiast zahamowany, gdy w 1135 r. Wiślica została splądrowana przez Połowców. Po śmierci Bolesława Krzywoustego i rozbiciu dzielnicowym Wiślica znalazła się w dzielnicy sandomierskiej.
Za panowania księcia Henryka Sandomierskiego Wiślica stała się ponownie jednym z najważniejszych, małopolskich miast. Książę ufundował w Wiślicy zgromadzenie kanoników oraz pierwszą wiślicką kolegiatę. Budowa kolegiaty została ukończona za rządów jego brata Kazimierza Sprawiedliwego.
Książę Kazimierz wyznaczył Wiślicę na główną siedzibę swojego dworu. Na Rugii powstał pałac składający się m.in. z dwóch palatiów połączonych z kaplicami o kształcie rotundy. W tym samym czasie odbudowano gród położony na wschód od osady. Za panowania księcia Kazimierza Wiślica stała się ośrodkiem kultury i sztuki. Powstała tu w tym czasie m.in. płyta wiślicka.
W 1241 r. miasto zostało doszczętnie zniszczone podczas najazdu Mongołów. W połowie XIII w. o Wiślicę toczyli długoletni spór książęta piastowscy. W 1291 r. miasto znalazło się we władaniu Władysława Łokietka. W 1292 r. książę został wygnany, a Wiślica znalazła się w granicach królestwa Wacława II. W 1304 r. Łokietek na czele węgierskich posiłków odzyskał Wiślicę.
Po zdobyciu przez Łokietka korony polskiej Wiślica stała się jednym z najważniejszych ośrodków królestwa. Przed 1326 r. uzyskała prawa miejskie. Odbywały się tu zjazdy rycerstwa małopolskiego oraz ogólnopolskiego. W 1347 r., król Kazimierz Wielki zatwierdził tu statuty wiślickie. W latach 60. XIV w Kazimierz Wielki wzniósł niewielki zamek i otoczył miasto obronnym murem z trzema bramami: Buską, Krakowską i Zamkową. Ufundował także trzecią i zachowaną do dzisiaj kolegiatę wiślicką.
W 1382 r., po śmierci Ludwika Węgierskiego w Wiślicy odbył się zjazd panów małopolskich, podczas którego doszło do spotkania z poselstwem węgierskim.
W XV w. w Wiślicy oraz pobliskim Nowym Mieście Korczynie odbywały się zjazdy szlachty. Jan Długosz prowadził tu w tym czasie edukację synów króla Kazimierza Jagiellończyka.
W XVI w. miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Działało tu wówczas 12 cechów. W 1528 r. w Wiślicy powstały wodociągi, na których budowę zezwolił król Zygmunt I.
W 1587 r. w Wiślicy miał miejsce sejm elekcyjny podczas którego nastąpiła podwójna elekcja: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oraz Zygmunta Wazy. Miasto zostało w tym czasie zajęte przez wojska Krzysztofa Zborowskiego, zwolennika arcyksięcia Maksymiliana. Ostatecznie na króla wybrany został Zygmunt Waza, któremu poparcia udzielił kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski. W 1606 r. w czasie rokoszu Zebrzydowskiego w Wiślicy odbył się zjazd zwolenników króla.
Wiślica podupadła w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego. W 1657 r. została zniszczona przez wojska Jerzego Rakoczego. W 1766 r. rozebrano zamek, w 1820 r. kościoły św. Marcina i św. Ducha, a pod koniec XIX w. dawne mury miejskie. Po powstaniu styczniowym, w 1869 r. Wiślica utraciła prawa miejskie.
W czasie I wojny światowej osada znalazła się na linii frontu. Austriacka artyleria zbombardowała Wiślicę, poważnie uszkadzając m.in. kolegiatę. Została ona odbudowana w latach 20. XX w.
W 1958 r. w trakcie badań archeologicznych odkryto pozostałości dawnych, romańskich kościołów w podziemiach kolegiaty.
[edytuj] Zabytki
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1350 roku, ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, ponoć jako pokuta za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki (tzw. kościół ekspiacyjny). Wnętrze zdobią gotyckie sklepienia: krzyżowo-żebrowe i ostrołukowe, oparte na trzech filarach na środku bazyliki. Kościół został zniszczony w czasie I wojny światowej przez Austriaków. Odbudowany został w latach 1919-1926 według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza. W podziemiach odkryto fundamenty dwóch wcześniejszych romańskich kościołów z tzw. płytą wiślicką. W prezbiterium widoczne są fragmenty bizantyjsko-ruskiej polichromii z lat 1397-1400. W głównym ołtarzu umieszczono figurę Matki Boskiej (tzw. Madonna Łokietkowa) z około 1300.
- Dom Długosza - wikariat z 1460. Budowla z cegły, ufundowana przez słynnego historyka, kronikarza Jana Długosza, jako mieszkanie dla wikariuszy kolegiaty wiślickiej. We wnętrzach odkryto fragmenty polichromii z XV w.. Obecnie mieści się w nim plebania i muzeum.
- Kościół św. Mikołaja - pozostałości romańskiego kościoła z X wieku, odkryte podczas prac archeologicznych; przy północnej ścianie kościoła znaleziono gipsową misę chrzcielną, pochodzącą z końca IX wieku; może ona świadczyć o tym, że Wiślica została zchrystianizowana znacznie wcześniej niż cała Polska; kościół został rozebrany podczas budowy umocnień obronnych, pod koniec XIII wieku.
- Dzwonnica znajdująca się na lewo od wejścia, przy zachodniej fasadzie bazyliki. Budowlę wzniesiono w latach 1460-1470, została ona ufundowana przez Jana Długosza. W 1858 uległa pożarowi. Odrestaurowano ją w 1872 dodając neogotycki hełm. Dzwonnica została uszkodzona w czasie austriackich bombardowań w 1915. W 1919 naprawiono ją, likwidując jednak hełm XIX-wieczny. Budowla ma plan kwadratu i posiada cztery kondygnacje. Na częściowo zrekonstruowanym fryzie umieszczone są herby Korony i Litwy, a także szlacheckie: Dębno, Wieniawa, Grzymała, Ogończyk, Pilawa, Nałęcz, Rawicz oraz Poraj.
- Grodzisko ze śladami murów obronnych z XI-XII w.
- Rynek
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy i zdjęcia satelitarne:
[edytuj] Bibliografia
- Michał Jurecki, "Ponidzie. W świętokrzyskim stepie", Kraków 2004, ISBN 83-89676-16-8
- Maria i Przemysław Plichowie, "Ponidzie. Szlaki turystyczne", Warszawa 1985
Wsie: Brzezie • Chotel Czerwony • Gluzy • Gorysławice • Górki • Hołudza • Jurków • Kobylniki • Koniecmosty • Kuchary • Łatanice • Ostrów • Sielec • Skorocice • Skotniki Dolne • Skotniki Górne • Szczerbaków • Szczytniki • Wawrowice • Wiślica
Siedziba gminy: Wiślica
