Zabytki Torunia
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Zabytki
[edytuj] Zespół staromiejski Torunia
Zespół staromiejski Torunia jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce. W 1997 roku został on wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Składa się z trzech głównych części: Starego Miasta, Nowego Miasta i terenu dawnego zamku krzyżackiego.
Uroku toruńskiej starówce dodaje gęste oświetlenie zabytków. Jedna z najpiękniejszych panoram, widok z lewego brzegu (np. z mostu drogowego, lub punktu widokowego na Majdanach), warta jest zobaczenia szczególnie po zmroku.
- Kościoły:
- Ratusz Staromiejski
- mury miejskie, budowane od połowy XIII, rozbudowywane i modernizowane do XV w., w większości rozebrane w XIX w., najdłuższy odcinek zachował się wzdłuż Wisły, krótsze fragmenty wzdłuż ulic Podmurnej i Wały Gen. Sikorskiego; spośród 11 bram zachowały się:
- Mostowa
- Klasztorna
- Żeglarska,
- a także baszty:
- Krzywa Wieża
- Monstrancja
- Wartownia
- Żuraw
- Gołębnik
- Koci Łeb
- baszty przy ul. Podmurnej 30 i 60
- ruiny zamku krzyżackiego
- największy w Polsce zespół gotyckich kamienic mieszczańskich, m.in.:
- "Dom Kopernika", ul. Kopernika 17, koniec XV w., i połączona z nią kamienica przy Kopernika 15, późnogotycka z ok. poł. XIV w., fasady rekonstruowane w latach 60.
- Kopernika 38, XIV-XV w.
- Dom Eskenów (XIV w., przebudowany w XVI i XIX w.)
- Chełmińska 14, XV w., rekonstruowana w 1939 r.
- Franciszkańska 12, ok. połowy XVI w.
- Łazienna 3, XV w., przebudowana w XVI-XVII w.
- Łazienna 5, druga połowa XV w.
- Łazienna 22, XIV w., przebudowana w 1 połowie XVIII w.
- narożna przy ul. Świętego Ducha 12 / Kopernika 21a, z XV w.
- Małe Garbary 6, XV w.
- Mostowa 22, XV w., przebudowana w XVIII w.
- Mostowa 24, XV w., zrekonstruowana polichromia fasady
- Piekary 9, XV w., przebudowana w 1897 r.
- Rabiańska 8, XV w., obecnie Centrum Astronomiczne PAN
- Rabiańska 24, z początku XVI w.
- Rynek Staromiejski 7, XIV/XV w.
- Rynek Staromiejski 17, XV w.
- Rynek Staromiejski 20, XV/XVI w.
- Sukiennicza 26, XV w.
- Szeroka 38, XIV/XV w.
- Szczytna 2, 2 połowa XIV w., w rzadkim w Toruniu typie wieży mieszkalnej; na parterze sala o sklepieniu opartym na jednym filarze
- Szczytna 11, XIV w., przebudowana na spichrz
- Szczytna 17, XV w.
- Wielkie Garbary 7, zespół trzech kamienic, z których jedna z XV w.
- Żeglarska 5, XIII/XIV w., dawna siedziba Bractwa Kupieckiego Najświętszej Marii Panny; wewnątrz zachowana sala z malowidłami ściennymi z końca XIV w.
- Żeglarska 7, koniec XIV, XV w.
- Żeglarska 9, XV w.
- Żeglarska 10, XV w.
- Żeglarska 13, XV w., restaurowana w latach 1992-94
- kamienice renesansowe:
- Królowej Jadwigi 3, połowa XVI w.
- Łazienna 4, koniec XVI w.
- Małe Garbary 7, połowa XVII w.
- Panny Marii 9, 2 połowa XVI w.
- Piekary 41, koniec XVI w.
- Piekary 25, przełom XVI i XVII w.
- Rynek Nowomiejski 23, XVII w.
- Rynek Staromiejski 19, ok. 1600
- Rynek Staromiejski 31, z 1653 r.
- kamienice barokowe:
- Kamienica Pod Gwiazdą, dom z XV w. przez krótki czas będący własnością znanego humanisty Filipa Kallimacha, przebudowywany w XVII w., fasada o barokowej dekoracji stiukowej z r. 1697
- Chełmińska 28, tzw. kamienice Roesnera, dwie kamienice gotyckie przebudowane w 1716
- Piekary 37, tzw. "Łuk Cezara", z XVIII w., przebudowana w 1915
- Rynek Nowomiejski 5, XVII/XVIII w., przebudowana w 1891 r.
- Rynek Nowomiejski 8 (Gospoda pod Modrym Fartuchem), XVIII w.
- Rynek Nowomiejski 17, 1 ćwierć XVIII w.
- Rynek Staromiejski 29 (Dom Pod Aniołem), gotycka przebudowana XVII/XVIII i XVIII/XIX w., zachowany portal z 1699 r.
- barokowe pałace miejskie:
- biskupów kujawskich, o bogato zdobionej fasadzie z roku 1693
- Fengera (1742, przebudowany w XIX w.)
- Meissnera (1739, przebudowany ok. 1800)
- Riessa (połowa XVIII w., przebudowany w XIX w. i 1920)
- spichrze z XIV-XVIII w. (w tym najlepiej zachowany w Polsce spichrz gotycki)
- Pomnik Mikołaja Kopernika z 1853 r., dzieło berlińskiego rzeźbiarza F. Tiecka
- Dwór Artusa w Toruniu, monumentalny neorenesansowy gmach (1889-1891, R. Schmidt) położony w południowej części Rynku Staromiejskiego, obecnie Centrum Kultury, zbudowany na miejscu poprzedniego gotyckiego Dworu Artusa
- Teatr im. W. Horzycy
- siedziba Towarzystwa Naukowego w Toruniu z 1881 r.
[edytuj] Twierdza Toruń
- zabudowania Twierdzy Toruń, rozpoczęte w 1818 roku, modernizowane i rozbudowywane do początku wieku XX, rozsiane po całym mieście (obiekty wchodzące w skład Twierdzy znajdują się w dzielnicach: Podgórz, Rudak, Stawki, Bielany, Mokre Przedmieście, Bydgoskie Przedmieście, Jakubskie Przedmieście, Rubinkowo).
[edytuj] Bydgoskie Przedmieście
- Dzielnica o układzie urbanistycznym z 1889 r. z zabudową głównie z lat 1890-1910 oraz 1920-39
- Przykłady budownictwa ryglowego z końca XIX w. o charakterze pensjonatowym (ul. Bydgoska 25, 30, 34/36, 40, 50/52, ul. Konopnickiej 12, 14, 16, 18)
- Najstarszy park miejski Torunia, założony w 1822 r.
- Rybaki - dawna osada rybacka o tradycjach średniowiecznych, domy ryglowe i drewniane konstrukcji sumikowo-łątkowej z końca XIX i pocz. XX w.
[edytuj] Mokre
- kościół MB Zwycięskiej (dawniej św. Jerzego) (1904-07) wraz z plebanią
- drewniana cerkiew prawosławna, XIX w.
- zabudowa ryglowa - domy piętrowe lub parterowe z drewnianymi gankami (zwłaszcza przy ulicy Podgórnej i Grudziądzkiej)
- willa ryglowa przy ul. Batorego 5, 1903 r.
- willa przy ul. Kościuszki 49, lata 80. XIX w.
- kamienice z przełomu XIX/XX w. przy ul. Kościuszki i Podgórnej
- budynki dawnej fabryki maszyn Born i Schütze, koniec XIX w.
- dawny młyn zbożowy Richtera, koniec XIX w.
- domy z okresu międzywojennego (ul. Podgórna)
- kościół Chrystusa Króla, 1929-30, K. Ulatowski
[edytuj] Jakubskie Przedmieście
- fort św. Jakuba, 1827-33, przebudowany
- domy ryglowe z końca XIX w. przy ul. Winnica, Ścieżka Szkolna, Antczaka i Studziennej, niektóre z zachowanymi drewnianymi gankami
- dom drewniany konstrukcji sumikowo-łątkowej przy ul. Winnica
- ruiny dawnej rzeźni miejskiej, późniejszych zakładów "Tormięs" z 1884, rozbudowywanych w 1894; sklepiona hala przejazdowa z lat 1911-1912 projektu Roberta Richtera zburzona w latach 90. XX w.
[edytuj] Rudak
- kościół Opatrzności Bożej (pocz. XX w.)
[edytuj] Kaszczorek
- kościół gotycki z XIII w. z dobudowaną w XVII w. wieżą
- oddział Muzeum Etnograficznego w Toruniu
- Obok skansenu wije się serpentynami Drwęca, która od 1961 roku na całej swej długości uznana została jako ichtiofaunistyczny rezerwat przyrody. Ochronie gatunkowej podlegają: pstrąg potokowy, łosoś, certa i troć wędrowna. Przy ujściu Drwęcy do Wisły żyje minóg rzeczny. Rzeka stanowi naturalną historyczną granicę pomiędzy ziemią chełmińską a ziemią dobrzyńską, którą można pokonać przechodząc po starym drewniany moście z XIX wieku z charakterystycznymi izbicami.
[edytuj] Barbarka
- kościół św. Barbary
- cmentarz powst. w latach 40. XIX w.
- grota św. Barbary
- cmentarz ok. 900 ofiar hitlerowskich (nauczyciele, patrioci, harcerze)
[edytuj] Podgórz
- kościół i klasztor poreformacki św. Piotra i Pawła ufundowany w roku 1644 (obecnie kościół parafialny o. Franciszkanów)
- ruiny zamku Dybowskiego, początkowo królewskiego, później krzyżackiego (1431-35), pierwsza wzmianka o budowli pochodzi z roku 1429
[edytuj] Okres międzywojenny
Budowle z okresu międzywojennego, o architekturze nawiązującej do klasycyzmu, z elementami modernizmu, funkcjonalizmu i art deco:
- Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych (obecnie Sejmik Wojewódzki), 1933 r., proj. F. Krzywdy-Polkowskiego ze zmianami S. Cybichowskiego
- Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, 1931 r., K. Ulatowski, rzeźby I. Zelek
- Starostwo Krajowe i Komunalna Kasa Oszczędności (ob. Collegium Minus UMK), 1935 r., J. Wierzbicki
- Kasa Chorych (obecnie Miejska Przychodnia Specjalistyczna), 1928 r., K. Ulatowski, Ignacy Zelek, witraże H. Jackowski
- Hala Wystawowa, 1928 r., K. Ulatowski, przebudowana w 2005 r. Obecnie mieszczą się tam Targi Toruńskie.
- Bank Rolny (obecnie Bank Gospodarki Żywnościowej), wg proj. M. Lalewicza z 1937 r.
- Dyrekcja Dróg Wodnych (obecnie Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny), K. Ulatowski
- Muzeum Ziemi Pomorskiej im. J. Piłsudskiego. Budynek ukończono po 1945 i przeznaczono najpierw na Bibliotekę UMK, a później na Wydział Matematyki i Informatyki UMK. Został przebudowany i rozbudowany częściowo w duchu epoki w roku 2006), S. Putowski i T. Kaszubski
- Towarzystwo Domu Społecznego (obecnie Dom Studenta nr 1), 1935 r., K. Ulatowski
- Bank Inwestycyjny, 1935 r., R. Gutt
- Budynek Rozgłośni Polskiego Radia, 1935 r., A. Dygat
[edytuj] Cmentarze
- Cmentarz św. Jerzego , najstarsza zachowana nekropolia Torunia powst. w r. 1811
- Stary Cmentarz podgórski, powst. 1812 r.
- Cmentarz Garnizonowy, powst. 1839 r. wiele ciekawych przykładów XIX- i XX-wiecznej rzeźby nagrobnej
[edytuj] Pomniki
- Mikołaja Kopernika - Friedrich A. Tieck
- Marszałka J. Piułsudskiego
- Flisaka – postać z legendy
- Filusia - psa prof. Filutka z rysunków Zbigniewa Lengrena
- Pawlaka i Kargula (bohaterów filmu Sami swoi) odsłonięty 11 lutego 2006 - Z. Mikielewicz
- twórcy ogrodu zoobotanicznego w 1797 r., Gottlieba Schultza
- Obelisk ku czci Bawarczyków
- Obelisk ku czci żołnierzy francuskich (Fort VII)
- Ku czci jeńców wojennych
- Ks. J. Popiełuszki
- Armii Krajowej
- Ofiar Stalinizmu
- Cześć i Chwała Toruńskim Lotnikom
- Artylerzystów
- I Wojewody Pomorskiego
- Obelisk budowniczych Twierdzy Toruń
- Stanisława Moniuszki
- Kotwica Wyższej Szkoły Morskiej
- Zegar Słoneczny w Dolinie Marzeń
[edytuj] Okolice Torunia
- Zamek krzyżacki w Toruniu, XIII w. - Stare Miasto
- Zamek Dybowski, zbudowany przez Władysława Jagiełłę, Toruń - Podgórz
- Zamek w Złotorii, zbudowany przez Kazimierza Wielkiego, ul. Toruńska, u ujścia Drwęcy do Wisły
- Zamek w Małej Nieszawce, ul. Topolowa
- Zamek w Golubiu, odbywają się w nim turnieje rycerskie
- Zamek we wsi Zamek Bierzgłowski, kościelny ośrodek wypoczynkowy
- Pod Toruniem, od Służewa, przez Otłoczyn wzdłuż rzeczki Tążyna (D1-C2) oraz od Silna przez Grabowiec do Lubicza Górnego (C2) przebiegała granica carsko-pruska, wzdłuż której zachował się tzw. "kordon graniczny" - wał ziemny z rowami oddzielający zaborców, a także posterunki graniczne pruskie (Obory, Nowa Wieś, Otłoczyn - komora celna, cmentarz protestancki), carskie (Smogorzewiec, Zawały, Aleksandrów Kujawski - okazały dworzec kolejowy na miarę wielkości imperium carskiego) oraz prawosławny cmentarz żołnierzy carskich (Lubicz Górny).
- Przejście graniczne Otłoczyn – Aleksandrowo (dzisiaj miasto Aleksandrów Kujawski. W 1862 roku uruchomiono połączenie kolejowe Prus z Rosją z Bydgoszczy do Łowicza.. Nowy szlak handlowy oficjalnie nazwano Drogą Żelazną Warszawsko-Bydgoską.
