Wikipedia
Èn årtike di Wikipedia.
Wikipedia est ene libe et franke eciclopedeye avou tos des lingaedjes, sicrîte pa des bénvlants so l' atuze Wiki. E setimbe 2003, pol pordjet en etir i gn aveut dins les 300.000 pådjes e 41 lingaedjes diferins. C' est di ces trevéns la k' a cmincî li li modêye e walon.
Ci no la di Wikipedia est eployî po l' eciclopedeye ey eto pol pordjet di basti ciste eciclopedeye la.
Tot come Nupedia, Wikipedia est sotnou pås libes programes eyet li Fondåcion po les libes programes (Free Software Foundation) da Richard Stallman. Stallman est l' ene des djins k' a spårdou lon et lådje l' idêye d' aveur ene «eciclopedeye libe univiersele» (loukîz si scrijhaedje so les fyis, en inglès, sol sudjet: "The Free Universal Encyclopedia and Learning Resource") divant ki Wikipedia et Nupedia ni soeyexhe askepyîs.
Ådvins |
[candjî] Mwaissès piceures
Li pordjet Wikipedia a troes mwaissès piceures ki definixhèt si plaece sol Daegntoele eyet ndè fjhèt ene sacwè d' unike:
- Prumirmint et dvant tot, li pordjet Wikipedia est ene eciclopedye -- et nén on diccionaire, ni on forom, ni ene copinreye, ni ene waibe di rdjiblaedje, evnd. Il est foirt consecant ki les årikes soeyexhe neutes, sins tni avou ene u l' ôte des idêyes ki les djins ont so on metou sudjet.
note: li Wikipedia e walon (e motoit kékès ôtes pitits wikipedias) a ossu des intrêyes di diccionaire; mins ele sont bén metowe erî des årtikes eciclopedikes (les intrêyes di diccionaire kimincèt totes avou Motî:).
- Li pordjet est ossu on wiki, çou ki permete ki tot l' minme kéne pådje poye esse sicrîte et candjeye påzès djins. Wikipedia est li prumire eciclopedeye djeneralisse et serieuse a s' aveur diswalpé dizo cisse cogne la. Adon ki l' pordjet Wikipedia a candjî, po si såme di fé ene eciclopedeye, ene grande pårt del culteure d' oridjene des waibes wiki, i ndè wåde tofer ses aspets di kiminålté (adjinçné et manaedjî pa ene kiminålté d' uzeus-bouteus).
- Wikipedia est libe, dizo l' licince GNU GFDL. Les tecses, imådjes et ôtes medias ‘libes’ sont-st insi bistokés a totes les djins del Daegn på prôpietaire del licince. Dabôrd, on pout tertos spåde et ramidrer do tecse libe, tot waerantixhant ki nolu ndè pôrè rastrinde l' accès, minme po des rcandjeyès modêyes. L' uzeu pout eployî li contnou di Wikipedia, minme po ndè fé des çanses, tant k' i respectêye li licince et k' i rclame li pordjet Wikipedia come estant li sourdant di si eplaidaedje.
Come les bouteus sepèt pår ki leu bouye serè libmint spårdåve, i sont-st enondés po tofer rimete ene paltêye. Loukîz eto: copyleft, GFDL eyet Wikipedia:Abondroets.
Les pårticipants a Wikipedia emantchnut des sacwès eshonne, tot shuvant des rîles et rcomandåcions po wårder l' pordjet d' assene.
[candjî] Istwere
Li pordjet fourit-st askepyî pa Jimmy Wales eyet Larry Sanger e djanvî 2001. Li soce Bomis (bomis.com), on poirtay sol Daegntoele ki c' esteut da Jimmy Wales, a dné on fel côp di spale, avou d' l' aidance et des aidants. Li prumire anêye, c' esta Larry Sanger k' acvierna l' pordjet en inglès, come redacteu payî a plin tins. Dispoy adon, li pordjet rote pa avou les uzeus ki s' arindjèt inte di zels, tot shuvant les rîles et rcomandåcions k' ont skepyî fwait a fwait.
[candjî] Ôtes pordjets aloyîs a Wikipedia
- Wiktionary : on diccionaire so les fyis so wiktionary.org, askepyî li 12 di decimbe 2002, en inglès pol moumint.
- Wikiquote : ene ramexhnêye des meyeusès citåcions (http://wikiquote.org/), askepeye li 27 di djun 2003.
- Wikibooks : des lives electronikes po les studiants (http://www.wikibooks.org), ene waibe escourceye li 10 di djulete 2003)
Li 20 d' djun 2003, li Fondåcion Wikimedia a stî metowe so pîs po manaedjî ey ecwårler les diferins pordjets des Wikipedia.
Ene modêye papî et ene so plake lazer ont stî propôzêyes e moes d' awousse 2003 pa Jimbo Wales. Vey en:User:Jimbo Wales/Pushing To 1.0.
Po pus di racsegnes (mins en inglès), loukîz eto: Wikipedia en inglès
[candjî] Pårticipants
Wikipedia est edité pa bråmint d' djins, tos les djoûs. Wikipedia les lome pårticipants, contribouweus ou editeus.
I n' a pont d' «mwaisse» do pordjet. So 13 moes (a pårti d' djanvî 2001), Larry Sanger esteut payî pa Bomis, l' eterprijhe da Jimbo Wales, po fé di mwaisse editeu pol wikipedia en inglès. Il a dné si demission e fevrî 2002. Des eployîs di Bomis (asteure et dins l' passé) pårticipèt ou ont pårticipé å pordjet, so l' eciclopeye (Tim Shell) ou come programeus (Jason Richey et Toan Vo).
I gn a måy yeu di mwaisse editeu sol wikipedia e walon; li pordjet est djeré di manire ewale påzès pårticipants.
[candjî] Costés teknikes
Wikipedia et ses pordjets paraleles sont des waibes wiki libes. Diswalpés å cmince pa des cminåltés di programeus di libes programes, les wikis sont des waibes dinamikes, ki tot viziteu pout candjî l' pådje k' il est ki lét. Li sintacse wiki est bén pus simpe ki l' HTML, i sufixh d' on ptit moumint po l' aprinde (deus apostrofes po mete e clintcheyès letes, troes po mete e cråxhès letes, deus cwårêyès åtchetes po fé on loyén). So ene waibe wiki, li limite inte li viziteu et l' oteur disparexhe. Askepyî e 1995 pa Ward Cunningham, li no Wiki vént do hawayin «wikiwiki», ki vout dire «vite, raddimint».
So Wikipedia les pårticipans radjoutèt leu contribucion åzès contribucions des ôtes, i coridjèt les flotches d' ôtes editeus eyet ovrèt-st eshonne so les tinmes pus målåjheys, tot respectant li neutralité di pont d' vuwe. So on wiki, tote l' istwere des contribucions est tofer wårdêye. Insi, minme cwand i gn a-st on «vandale» (li no dné åzès djins ki disfacèt ou distrujhèt des pådjes d' on wiki), on wiki n' est nén e dandjî, ca on pout rivni al modêye di dvant des pådjes vandalijheyes. Wikipedia est li pus gros Wiki do monde (pol modêye en inglès, todi).
[candjî] Divant çoula
Ritrovez cisse section, ki cåze di l' idêye di wårder li cnoxhance del djin dispoy l' Antikité disk' asteure, sol wikipedia en inglès: http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
vos estoz bénvnous po l' ratourner e walon (seccion "Antecedents")
[candjî] Ershonnants pordjets
Wikipedia est di tenawete comparêye ås pordjets so les fyis shuvants:
- Wiktionary, on pordjet di diccionaire libe.
- Nupedia, on pordjet d' eciclopedeye.
- Everything2 pus djeneralisse et ki n' vout nén esse ene eciclopedeye. Si contnou est lu avou dizo licince copyleft.
- H2G2, èn eshonna d' årtikes eciclopedikes assez eteroclite. Les årtikes èn polèt nén esse librumint candjîs.
- Disinfopedia, on pordjet sol tinme del propagande.
- Consumerium, on pordjet po dner åzès consomateus des informåcions so les prodûts, ey a fé crexhe li pouvwere do consomateu dins ene economeye di martchî.
- Enciclopedia Libre: pordjet indepindint d' on Wikipedia en espagnol.
[candjî] Les diferins Wikipedias
E moes d' setimbe 2003, Wikipedia egzistéve dins pus di 40 lingaedjes. Ût eciclopedeyes avént pus di dijh meye årtikes. Les wikipedias avou l' pus d' årtikes estént les wikipedias en inglès (150.000 årtikes), almand (30.000 årtikes), francès (15.000 årtikes). Tant k' å wikipedia e walon, il aveut 300 årtikes.
E moes d' octôbe 2004, les wikipedias avou l' pus d' årtikes estént les wikipedias en inglès (400.000), almand (170.000), djaponès (78.000), francès (60.000), suwedwès (50.000), polonès (46.000), neyerlandès (38.000), espagnol (33.000). Tant k' å wikipedia e walon, il aveut 3.000 årtikes.
Li walon fourit l' prumî lingaedje d' oyi dlérin a esse riprezinté so Wikipedia. E 2005, gn ourit eto li normand.
Emey les mancîs lingaejdes galo-romans, gn a ossu l' occitan a esse sol Wiki.
Dins les ôtes pitits lingaedjes vijhéns do walon, les djins do lussimbordjwès et minme les cis do limbordjwès sont vayants assez.
[candjî] Aberweter li båze di dnêyes
Les båzes di dnêyes, po tos les lingaedjes, polèt esse aberwetêyes a pårti del hårdêye http://download.wikipedia.org
[candjî] Difoûtrinnès hårdêyes
- Wikipedia fan
