Historia Krakowa
Z Wikipedii
Kraków uważany przez wielu za kulturalną i duchową stolicę Polski ma bogatą, wielowiekową historię. Z początkami miasta wiążą się legendy, później było to miasto książęce, królewskie, prosperitę zapewniły miastu rzesze kupców i rzemieślników, a artyści i naukowcy przyczynili się do rozwoju kultury i nauki.
Spis treści |
[edytuj] Prehistoria
Człowiek pojawił się na terenie dzisiejszego Krakowa już w okresie prehistorii. Jak donoszą badania archeologiczne, nastąpiło to ok. 200 tys. lat p.n.e. Ludzie znaleźli tu dobre warunki do osiedlenia się dzięki dobremu dostępowi do pożywienia (bliskość rzeki, wiele lasów), dużej liczbie jaskiń, które były schronieniem dla naszych przodków oraz dzięki surowcom naturalnym i bliskości dużych szlaków komunikacyjnych. To wszystko spowodowało osiedlanie się coraz większej liczby ludzi i utworzenie prazalążka dzisiejszego miasta.
[edytuj] Wczesne średniowiecze
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
We wczesnym średniowieczu (VII - VIII wiek) powstały na terenie Krakowa dwa kopce, które być może były miejscami kultu religijnego, choć ich przeznaczenie nie jest do końca znane. Są to kopiec Krakusa (jak podaje legenda był on założycielem Krakowa i to od jego imienia powstała nazwa miasta) i Wandy[1], która według legendy rzuciła się do Wisły chcąc uniknąć poślubienia niemieckiego rycerza Rytygiera[2].
Jak wykazują archeolodzy Kraków od najdawniejszych czasów pełnił rolę jednego ze znaczniejszych ośrodków państwa Wiślan niewątpliwie dzięki ważnej strategicznie roli wzgórza wawelskiego[3]. Jednak prawdziwy rozkwit Krakowa przypada na czasy panowania czeskiego. Okres ten da się już uchwycić w źródłach pisanych. Po raz pierwszy dwukrotnie wspomnina o Krakowie w swojej "Relacji" z około 966 roku Ibrahim ibn Jakub – żydowski kupiec z (arabskiej wówczas) Tortosy, który opisuje Kraków jako ważny ośrodek handlowy i bogaty gród[4]:
- Królowie ich (tj. Słowian) są w tej chwili czterej: król Bułgarów i Bojesław, król Fraga, Bojma i Krako i Mśko, król północy i Nakon na krańcu Zachodu.
- Miasto Praga jest zbudowane z kamienia i wapna. Jest ono najzasobniejsze z krajów w towary. Przybywają do niego z miasta Krako Rusowie i Słowianie z towarami. I przychodzą do nich z krain Turków muzułmanie, Żydzi i Turcy równiez z towarami..."
Kolejnym ważnym źródłem jest zapis pod rokiem 999 w Kronice Czechów Kosmasa z Pragi[5]. Zdaje się on potwierdzać okupacyjny charakter władzy czeskiej na tym terenie z garnizonem wojskowym w mieście[6]:
- Albowiem polski książę Mieszko, nad którego nie było podstępniejszego człowieka, wnet zabrał podstępem miasto Kraków, zabiwszy mieczem wszystkich Czechów, których tam znalazł.
Po tym zdarzeniu[7] nastąpiła stabilizacja władzy politycznej w Krakowie i przeszedł on na długie lata pod panowanie polskie. Wkrótce Kraków stał się też miastem na tyle znacznym, że osiągnął jak się wydaje rolę stołeczną już za czasów Kazimierza Odnowiciela[8]. Sprzyjało to chęci poznania podań o powstaniu miasta, które pierwszy opisał już Wincenty Kadłubek w sowjej kronice. Wedle jego świadectwa Kraków założono w hołdzie zmarłemu Krakowi, nazywając go na cześć jego imienia. Mistrz Wincenty podaje także drugą etymologię, którą miało być krakanie kruków żerujących na ciele zabitego smoka[9].
[edytuj] Przypisy
- ↑ T. Reyman, Krakusa kopiec, Słownik Starożytności Słowiańskich, II (1964), s. 513.
- ↑ Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 1 - 2, Warszawa 1961.
- ↑ A. Żaki, Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1974; Z. Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków-Wrocław 1984.
- ↑ T. Kowalski, Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al-Bekriego, Kraków 1946, s. 48 - 49.
- ↑ Kosmasa Kronika Czechów, tłum. Maria Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 155.
- ↑ G. Labuda, Studia nad początkami państwa polskiego, Poznań 1988.
- ↑ Kontrowersje wokół daty i imienia władcy polskiego podjae G. Labuda (op. cit. s. 281 - 288.).
- ↑ O. Balzer, Stolice Polski 963 - 1138, Studya nad historią prawa polskiego, t. IV, z. 4, Lwów 1916; G. Labuda, op. cit.,s. 313 - 320.
- ↑ Mistrz Wincenty Kadłubek, Kronika polska, tłum B. Kürbis, Wrocław 2003, s. 16; pierwsze podanie potwierdza S. Urbańczyk, Nazwy naszych stolic, Kraków 1965; G. Labuda (op. cit.) i H. Łowmiański (Początki Polski, t. V, Warszawa 1973) opowiadają się za drugą możliwością
[edytuj] X-XV wiek
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Już w X w. Kraków został wcielony do państwa polskiego przez Mieszka I. Od tego wydarzenia pozycja Krakowa systematycznie rosła. Za czasów panowania Bolesława Chrobrego, powstało tu biskupstwo oraz rozpoczęła się budowa Katedry Wawelskiej. W roku 1039 lub następnym Kraków stał się stolicą Polski. Stało się to dzięki Kazimierzowi Odnowicielowi, który przeniósł tu swoją siedzibę z Gniezna. Król Bolesław Śmiały, jak podaje legenda, zamordował biskupa krakowskiego Stanisława w kościele na Skałce, gdy ten sprawował Mszę Świętą (co raczej należy uznać za wybujałą fantazję kościelnych kronikarzy, gdyż nie ma żadnych dowodów na poparcie tej tezy). Śmierć Stanisława była skutkiem konfliktu, jaki wynikł między obydwoma dostojnikami (istnieje też teoria, że był to odprysk konfliktu ogólnoeuropejskiego między cesarstwem a papiestwem – król miał popierać papieża, a biskup cesarza). Biskup Stanisław został kanonizowany w 1253, a w 1863 ogłoszony pierwszorzędnym Patronem Polski.
Już w XII w. w Krakowie działała biblioteka i szkoła katedralna, która była uważana za najlepszą w tym czasie uczelnię w Polsce. Centrum miasta było Wzgórze Wawelskie, a wokół niego powstały liczne, porozrzucane osady kupieckie i rzemieślnicze. Dopiero 5 czerwca 1257 roku, za panowania Bolesława Wstydliwego, nadano Krakowowi przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. Dzięki niemu powstał szachownicowy układ zabudowy miasta, mieszczanie zostali zwolnieni z płacenia podatków na czas 6 lat, zyskali oni prawo połowu ryb w Wiśle, wójtowie otrzymali prawo do posiadania karczm, rzeźni i młynów. Wtedy także powstał Rynek Główny, będący do dzisiaj dumą Krakowa.
W 1333 r. na Wawelu koronował się na króla Polski Kazimierz Wielki. W 1335 r. ulokował on miasto nazwane jego imieniem – Kazimierz, które zostało zasiedlone głównie przez Żydów, którzy cieszyli się sporym uznaniem i życzliwością króla. Król Kazimierz Wielki wniósł ogromny wkład w rozwój Krakowa i okolic. Dzięki niemu rozkwitł tu handel, dzięki czemu miasto zyskało wiele dochodów, a mieszkańcy stawali się coraz bardziej zamożni. Wzniesiono również wiele budowli, będących dziś największymi zabytkami miasta, m.in. zamek wawelski. Król unowocześnił fortyfikację miasta, wybrukował ulice, założył wodociągi. Wraz z rozbudową miasta rosło jego znaczenie. W 1356 Kraków stał się główną siedzibą dwóch centralnych sądów miejskich Małoposki – Sądu Wyższego Prawa Niemieckiego oraz Sądu Sześciu Miast. Jednak najistotniejszym wydarzeniem za panowania Kazimierza Wielkiego, było założenie Akademii Krakowskiej w 1364 r., która była pierwszą polską i jedną z najbardziej renomowanych w Europie uczelnią wyższą. W XV w. Kraków przeżywał rozwój kulturalny i naukowy. Tu m.in. pobierał nauki Mikołaj Kopernik, wybitny astronom, autor dzieła "O obrotach sfer niebieskich". Wtedy także Wit Stwosz, wielki rzeźbiarz, stworzył ołtarz w kościele Mariackim.
[edytuj] XVI-XIX wiek
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Na początek XVI w. przypada największy rozwój Krakowa. W mieście kwitł handel, dzięki stale zwiększającej się liczbie cechów kupieckich, rozwijała się architektura, dzięki najlepszym budowniczym oraz rozwijała się społeczność. Dzięki włoskim architektom, przybyłym do Krakowa, zamek królewski na Wawelu stał się jedną z najpiękniejszych budowli renesansowych w Polsce, a Kaplica Zygmuntowska, wzniesiona również przez nich – najpiękniejszym mauzoleum w całym kraju. Również w XVI w., a dokładnie w 1520 r. pierwszy raz dał się słyszeć głos Zygmunta – dzwonu, który do dziś rozbrzmiewa w czasie najistotniejszych dla Krakowa i Polski wydarzeń.
W 1609 r. król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę Polski z Krakowa do Warszawy i tym samym przyczynił się do zahamowania rozwoju miasta. Kilkadziesiąt lat później miasto zaatakowali Szwedzi (potop szwedzki), niszcząc przy tym wiele zabytków kultury i dzieł sztuki. Dodatkowo ludność została zdziesiątkowana wskutek epidemii czarnej ospy.
24 marca 1794 r. Tadeusz Kościuszko na krakowskim rynku złożył przysięgę wierności Ojczyźnie i walki o jej niepodległość i rozpoczęło się powstanie kościuszkowskie. Niestety powstanie szybko upadło i rok później dokonano III rozbioru Polski. Kraków wszedł w skład zaboru austriackiego.
W 1809 miasto zostało przyłączone do Księstwa Warszawskiego (po wojnie z Austrią).
Podczas kongresu wiedeńskiego w 1815 r. mianowano Kraków stolicą Rzeczypospolitej Krakowskiej, będącej pod kontrolą zaborców (Rosja, Austria, Prusy), lecz z własnym zarządem wewnętrznym. Autonomia mini-państwa została mocno ograniczona po powstaniu listopadowym, w 1846 po wybuchu i upadku powstania krakowskiego Rzeczpospolitą Krakowską właczono do Austrii – formalnie nie jako część Galicji, ale Wielkie Księstwo Krakowskie.
Od lat 60. XIX w. wraz z rozwojem autonomii galicyjskiej Kraków zaczynał odzyskiwać dawną świetność. Uczelnie z polskim językiem wykładowym (m.in. Uniwersytet Jagielloński) przyciągały studentów ze wszystkich zaborów, rozkwitała sztuka. Pojawiło się wielu artystów, którzy przez swoje dzieła rozsławiali Kraków. Byli to m.in. Wyspiański, Jan Matejko, Tadeusz Boy Żeleński, Adam Asnyk.
Z drugiej strony austriackie władze wojskowe przystąpiły do budowania Twierdzy Kraków – systemu fortów, które miały osłaniać miasto od niespodziewanego ataku ze strony Rosjan (granica austriacko-rosyjska biegła kilkanaście kilometrów na północ).
Kilka razy Kraków odwiedzał cesarz austriacki Franciszek Józef – zwłaszcza w okresie autonomii galicyjskiej spotykał się on z entuzjastycznym przyjęciem.
[edytuj] XX wiek i współczesność
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Podczas Wielkiej Wojny armia rosyjska podeszła w okolice Krakowa, a kilka punktów Twierdzy brało udział w walkach. Na szczęście nie doszło do ostrzału i zniszczenia miasta.
W maju 1917 miasto po raz ostatni Kraków odwiedził monarcha z dynastii Habsburgów – młody cesarz Karol I Habsburg, ale czasy panowania austriackiego powoli zbliżały się ku końcowi. W październiku 1918 rozbrojono garnizon austriacki i powrót od zmartwychwstającej Polski stał się faktem.
Po I wojnie światowej Kraków w dalszym ciągu był ważnym ośrodkiem kulturalnym, a także politycznym Polski. Po wybuchu II wojny światowej w Krakowie ulokowano stolicę Generalnego Gubernatorstwa, którą administrował Hans Frank – bliski współpracownik Hitlera.
17 stycznia 1945 r. wojska Armii Czerwonej dotarły do Krakowa i wkroczyły do miasta. Społeczność miasta rozpoczęła porządkowanie i odbudowę miasta po wojnie. W późniejszych latach władza ludowa rozpoczęła budowę Nowej Huty – miasta robotniczego, które później włączono w granice Krakowa.
Współcześnie Kraków jest uważany za perłę wśród polskich miast. Swoją świetność zawdzięcza wielu wspaniałym zabytkom architektury i sztuki, a także potężnemu zapleczu naukowemu i kulturalnemu. Dzięki temu jest on miastem szeroko znanym w Polsce, Europie, a także na świecie.
[edytuj] Bibliografia
- Adam Bujak Królewski Kraków, Wyd. Biały Kruk, 1999, ISBN 83-907760-5-7.
- Red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Józef Mitkowski Dzieje Krakowa, Wyd. Literackie, 1997, ISBN 83-08-00115-7.
- Jarosław Skowroński Kraków cesarsko-królewski, Wyd. Galaktyka, 2004, ISBN 83-87-91486-X.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Historia Krakowa - historia miasta w postaci kalendarium wydarzeń (pl)
