Karpaty

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy Karpat, gór w środkowej Europie. Zobacz też: Karpaty (góry księżycowe).

Zdjęcie satelitarne łuku Karpat (NASA)

Zdjęcie rumuńskich i ukraińskich Karpat z lotu ptaka

Portal Karpaty

Karpaty (51-54) (węg.: Kárpátok; rum.: Carpaţi; ukr.: Карпати, czes. i słow.: Karpaty) – łańcuch górski w środkowej Europie (jeden z największych w tej części świata), ciągnący się łukiem przez terytoria Austrii, Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy i Rumunii. Najwyższy szczyt Gerlach ma wysokość 2655 m n.p.m.

[edytuj] Nazwa

Nazwa Karpaty pochodzi najprawdopodobniej od nazwy dackiego plemienia Karpian, żyjących w pierwszym tysiącleciu naszej ery na terenie Karpat Wschodnich, wymienia ją Ptolemeusz w II wieku n.e. (w postaci Karpates Oros). Być może nazwa ta wywodzi się od indoeuropejskiego słowa korpata, które oznacza góra lub skała. W XIII- i XIV-wiecznych oficjalnych dokumentach węgierskich pojawia się pod nazwą Thorchal bądź Tarczal lub rzadziej jako Montes Nivium. W Polsce po raz pierwszy użył nazwy Karpaty Stanisław Staszic w XIX wieku w dziele O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski (1815).

[edytuj] Geografia

Karpaty wchodzą w skład alpejskiego systemu górskiego. Zajmują one powierzchnię 190 tys. km² i tym samym stanowią drugi po Alpach łańcuch górski Europy. W granicach Polski powierzchnia Karpat wynosi około 19 600 km², co stanowi około 6,3% powierzchni kraju.

Od Alp oddzielone są w okolicach Bratysławy doliną Dunaju. Stąd ciągną się blisko 1500-kilometrowym łukiem, który odgina się w kierunku północno-wschodnim, otaczając Kotlinę Panońską i Wyżynę Transylwańską. Od Gór Wschodnioserbskich oddzielone są ponownie doliną Dunaju (w okolicach rumuńskiego miasta Orşova) - odcinek ten nosi nazwę Żelaznych Wrót. Brama Morawska w Czechach oddziela Karpaty od Sudetów.

Szerokość łańcucha karpackiego jest zróżnicowana i wynosi od 100 do 500 km. Największa szerokość odpowiada najwyższym szczytom - Gerlachowi (2655 m n.p.m.) w Tatrach słowackich oraz Moldoveanu (2543 m n.p.m.) w Karpatach Południowych.

Karpaty nie stanowią jednego nieprzerwanego łańcucha górskiego, ale raczej składają się z wielu wyróżniających się pod względem geologicznym i orograficznym pasm górskich. Różnorodność krajobrazów jest porównywalna z Alpami. Jednocześnie góry te rzadko osiągają wysokości powyżej 2500 m n.p.m., dlatego nie można tu znaleźć tak wyraźnej polodowcowej rzeźby wysokogórskiej. W Karpatach nie zalega wieczny śnieg.

Łańcuch Karpat zajmuje odpowiednio:

na Słowacji 61% powierzchni kraju,
w Rumunii 48,8% powierzchni kraju,
w Czechach 16% powierzchni kraju,
na Węgrzech 9,7% powierzchni kraju,
w Polsce 6,2% powierzchni kraju,
na Ukrainie 3,6% powierzchni kraju,
w Austrii 0,6% powierzchni kraju.

Inaczej wygląda stosunek powierzchni ogólnej Karpat, mianowicie:

Karpaty rumuńskie zajmują 55,5% powierzchni ogólnej Karpat,
Karpaty słowackie zajmują 14,3% powierzchni ogólnej Karpat,
Karpaty ukraińskie zajmują 10,3% powierzchni ogólnej Karpat,
Karpaty polskie zajmują 9,3% powierzchni ogólnej Karpat,
Karpaty czeskie zajmują 6% powierzchni ogólnej Karpat,
Karpaty węgierskie zajmują 4,3% powierzchni ogólnej Karpat,
Karpaty austriackie zajmują 0,2% powierzchni ogólnej Karpat.

[edytuj] Ludność

Tereny Karpat zamieszkuje obecnie około 15,2 mln ludzi.

Karpaty Południowe i Wschodnie są mniej zaludnione od Karpat Zachodnich, ale i tam miejscami występują duże skupiska ludności.

[edytuj] Podział Karpat

W podstawowym podziale Karpat wyróżnia się następujące części:

Karpaty Zachodnie
- Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
  - Karpaty Austriacko-Morawskie i Środkowomorawskie (odzielone od siebie doliną Dyji, a od Bielaw doliną Morawy, które mogą być traktowane jako część Kotliny Panońskiej),
  - Pogórze Beskidzkie,
  - Bielawy,
  - Beskidy Zachodnie i Środkowe.
- Centralne Karpaty Zachodnie
  - Małe Karpaty,
  - Łańcuch Małofatrzański, Wielkofatrzański, Tatrzański i Niżnotatrzański,
  - Dolina Środkowego Wagu,
  - Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, Nitrzańsko-Turczańskie i Obniżenie Liptowsko-Spiskie.
- Wewnętrzne Karpaty Zachodnie
  - Bruzda Hronu,
  - Łańcuch Rudaw Słowackich,
  - Kotlina Południowosłowacka i Koszycka,
  - Kras Słowacko-Węgierski,
  - Czerehat,
  - Góry Tokajsko-Slańskie,
  - Średniogórze Północnowęgierskie.
Karpaty Wschodnie
- Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
  - Beskidy Wschodnie,
  - Karpaty Mołdawsko-Munteńskie,
  - Subkarpaty Wschodnie.
- Wewnętrzne Karpaty Wschodnie
  - Karpaty Marmaroskie,
  - Kotlina Marmaroska,
  - Góry Rodniańskie,
  - Góry Bystrzyckie,
  - Łańcuch Wyhorlacko-Gutyński i Kelimeńsko-Hargicki,
  - Obniżenie Gheorgeńsko-Braszowskie.
Karpaty Południowe
- Grupa Fogaraska, Parîngu i Godeanu-Retezat,
- Poiana Ruscă,
- Góry Banackie,
- Subkarpaty Południowe.
Góry Zachodniorumuńskie
- Masyw Biharu,
- Góry Maruszy, Kereszu i Seş-Meseş.
Wyżyna Transylwańska
- Wyżyna Samoszu i Tyrnawska,
- Równina Transylwańska,
- Dolina Środkowej Maruszy,
- Kotlina Fogaraska, Sibiu i Haţeg.