Tajna historia Mongołów

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

"Tajna historia Mongołów" (Mongołun ni'ucza tobcza'an) - anonimowa kronika średniowieczna; najstarszy (z 1240 r.) znany zabytek piśmiennictwa mongolskiego w alfabecie ujgurskim; podstawowe dzieło do badań nad językiem, kulturą materialną i historią Mongołów.

"Tajna historia Mongołów" powstała na zamówienie rodziny panującej w imperium mongolskim po śmierci Czyngis-chana w 1227 r. Oryginał sporządzono pismem ujgurskim, jednak nie zachował się on. Tuż po upadku w 1368 mongolskiej dynastii Juan, kronikę zapisano w transkrypcji chińskiej i dołączono do niej streszczenie w języku chińskim. Ta wersja, powstała jako pomoc do nauki mongolskiego Chińczykom w czasach dynastii Ming, zachowała się do dziś. Utwór traktujący o pochodzeniu Mongołów i ich historii został osnuty wokół wydarzeń z życia Czyngis-chana i jego następcy Ugedeja. Dzieło zawiera nie tylko kronikę historyczną ukazującą proces powstawania imperium, ale mieści w sobie też fragmenty nasycone poetyckimi przenośniami i żywe partie dialogowe.

Bazując na zapisanej w chińskiej transkrypcji wersji "Tajnej historii Mongolii" , mongolski uczony Łabsan Dandzan w XVII wieku powtórnie zapisał większość kroniki w alfabecie mongolskim, dokonał też uwspółcześnienia języka i licznych skrótów. Chińskie streszczenie "Tajnej historii Mongołów" bazujące na wersji z XIV wieku wydano w Chinach w XIX wieku. Pierwszym Europejczykiem, który zapoczątkował studia nad "Tajną historią Mongołów" był rosyjski sinolog Palladij Kafarow (1817 – 1878), który przetłumaczył na rosyjski i wydał w 1866 chińskie streszczenie "Historii" z XIV w. Później dokonał on także transkrypcji całej "Historii" z zapisu chińskiego na rosyjski, praca ta jednak nie została opublikowana. Pierwszy przekład "Historii" wydano w 1907 w Japonii (tłumaczył Naka), a w Europie pierwszy przekład opublikował niemiecki mongolista i sinolog Erich Haenisch w 1940, był on także autorem pierwszej transkrypcji "Historii" na alfabet łaciński (1937). Polskie tłumaczenie "Historii" autorstwa S. Kałużyńskiego ukazało się w 1970. Obecnie utwór zaliczany jest do klasyki literatury mongolskiej.

Spis treści wg wydania Państwowego Instytutu Wydawniczego z 2005 r.

I. Przeszłość rodu. Narodziny Temudżyna i jego dzieciństwo
II. Młodość Temudżyna. Gorzkie doświadczenia
III. Sojusz z Ong-chanem. Temudżyn zostaje pod imieniem Czyngisa chanem grupy rodów mongolskich
IV. Wroga koalicja pod wodzą Dżamuki
V. Dalsze walki na stepach. Ong-chan przechodzi do obozu nieprzyjaciół
VI. Bitwa pod Kałakałdżit-elet. Ucieczka i niespodziewane zwycięstwo Czyngisa nad wrogami
VII. Śmierć Ong-chana. Zwycięstwo nad Kajmanami i Merkitami
VIII. Śmierć Dżamuki. Czyngis-chan władcą ludów Mongolii. Zasady organizacji armii i zarządu państwowego
IX. Wyróżnienia, nagrody i łaski dla towarzyszy walki. Organizacja gwardii przybocznej
X. Karłucy i Ujgurzy pod władzą Czyngis-chana. Walki z ludami leśnymi. Śmierć szamana Teb-Tengri
XI. Wojna z Dżurdżenami. Wielka wyprawa wojenna przeciw państwu chorezmijskiemu
XII. Podbój państwa Tangutów. Śmierć Czyngis-chana. Ugedej i dalsze wojny na Zachodzie. Podbój państwa Dżurdżenów. Zarządzenia i reformy nowego władcy

Polskie wydania:

Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku.Przełożył z mongolskiego wstępem i komentarzami opatrzył Stanisław Kałużyński,wyd. I 1970, PIW ISBN 83-06-02965-8