Tomasz Arciszewski

Z Wikipedii

Tomasz Arciszewski pseudonim Stefan lub Szymon (ur. 4 listopada 1877, zm. 20 listopada 1955), polityk PPS, polski działacz socjalistyczny, premier RP na uchodźstwie w latach 1944-1947.

Spis treści 1 Przed I wojną światową 2 W latach 1914-1939 3 W czasie II wojny światowej (do połowy 1944 roku) 4 Trudne lata 1944-1945 5 W okresie powojennym

[edytuj] Przed I wojną światową

Urodził się 4 listopada 1877 roku w Sierzchowie. Był synem powstańca styczniowego Mikołaja Arciszewskiego oraz Heleny z Młynarskich. Ukończył szkoły powszechne w Lubani i Radomiu. W latach 1894-1896 pracował jako ślusarz w fabryce i hucie w Sosnowcu, skąd został wydalony jako organizator strajku. W 1896 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Początkowo działał w Zagłębiu Dąbrowskim. W latach 1898-1900 przebywał w Londynie i Bremie, gdzie działał w strukturach Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Po powrocie do kraju w sierpniu 1900 roku został aresztowany i był więziony w Piotrkowie i Radzanowie. W 1903 roku wyszedł z więzienia i wznowił działalność w PPS pracując w środowiskach robotniczych w Częstochowie, Łodzi i na Podlasiu. Od 1904 roku był członkiem Organizacji Bojowej PPS, którą zorganizował także w Warszawie. Był współorganizatorem zamachów na urzędników rosyjskich. W 1906 roku wstąpił do niepodległościowego skrzydła ruchu socjalistycznego PPS-Frakcja Rewolucyjna, jako członek jej Wydziału Bojowego. Razem z Józefem Piłsudskim był organizatorem i uczestnikiem akcji pod Bezdanami na Wileńszczyźnie z 26 września 1908 roku, której celem było zdobycie 200 tysięcy rubli przewożonych rosyjskim pociągiem z Wilna do Petersburga. W latach 1908-1911 działał we Lwowie w tajnym Związku Walki Czynnej, a następnie wystąpił z PPS- Frakcji Rewolucyjnej i przeszedł do PPS- Opozycji.

[edytuj] W latach 1914-1939

Od sierpnia 1914 roku był żołnierzem oddziałów strzeleckich Piłsudskiego, a następnie służył w I Pułku Piechoty i I Brygadzie Legionów Polskich. Został w tym czasie awansowany do stopnia podporucznika. Od 1915 roku prowadził działalność polityczną na terenie Królestwa Polskiego, tworząc struktury Polskiej Organizacji Wojskowej. Jako radny miasta Warszawy w 1916 roku zorganizował Komisję Centralną Związków Zawodowych. W latach 1916-1918 redagował pisma „Związkowiec” i „Jedność Robotnicza”.

W powstałym 7 listopada 1918 roku Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej Ignacego Daszyńskiego objął tekę ministra pracy i opieki społecznej, zaś w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego ( istniejącym do 16 stycznia 1919 roku ) był ministrem poczt i telegrafów. W czasie wojny polsko- bolszewickiej był organizatorem Robotniczego Komitetu Obrony Niepodległości i dokonywał dywersji na tyłach Armii Czerwonej. W latach 1919-1922 był posłem na Sejm Ustawodawczy (1919-1922), zaś w latach 1922-1935 zasiadał w parlamencie z listy PPS. Z kolei w latach 1919-1934 i 1938-1939 był radnym miasta Warszawy. Przez cały okres II Rzeczypospolitej należał do Rady Naczelnej PPS. Od 1930 roku z ramienia PPS współorganizował Centrolew. W 1920 roku założył Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i kierował jego działalnością do 1939 roku.

[edytuj] W czasie II wojny światowej (do połowy 1944 roku)

Po wybuchu II wojny światowej był współorganizatorem Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy. Po przejściu PPS do konspiracji i powstaniu 16 października 1939 roku PPS- Wolność Równość Niepodległość został jej przewodniczącym i razem z Kazimierzem Pużakiem kierował jej działalnością do lipca 1944 roku. Z ramienia PPS-WRN został członkiem powołanej przez Jana Stanisława Jankowskiego Rady Jedności Narodowej. Był współautorem deklaracji RJN „O co walczy Naród Polski” z 15 sierpnia 1944 roku. Przez cały okres działalności RJN stał na stanowisku nieustępliwości wobec ZSRR. Był także współinicjatorem „Oświadczenia”, wydanego 3 kwietnia 1944 roku przez RJN i Delegata Rządu na Kraj Jankowskiego, określającego stanowisko wobec wejścia Armii Czerwonej na przedwojenny obszar Polski, które nastąpiło bez porozumienia rządem polskim. Zwracał w nim uwagę na fakt, że „wojska te walczą ze wspólnym wrogiem – Niemcami. Należy do wojsk tych zachować poprawny stosunek dopóki działania te będą zgodne z prawami międzynarodowymi”.

[edytuj] Trudne lata 1944-1945

W związku z planowanym objęciem funkcji następcy prezydenta RP na uchodźstwie, w nocy 25/26 lipca 1944 roku w ramach operacji „Most III” został przerzucony drogą powietrzną przez Kair, gdzie odbył rozmowy z premierem Stanisławem Mikołajczykiem, do Londynu. 7 sierpnia 1944 roku zarządzeniem prezydenta RP Władysława Raczkiewicza został mianowany jego następcą. W połowie sierpnia 1944 roku kilkakrotnie zabiegał osobiście u premiera Winstona Churchilla o pomoc lotniczą dla powstania warszawskiego. Krytycznie oceniał ugodowe koncepcje Mikołajczyka i wynik jego rozmów w Moskwie na temat utworzenia w czasie pobytu Armii Czerwonej na terenach polskich rządu, składającego się w równych proporcjach z legalnych władz RP, jak i PKWN, czemu dał wyraz w depeszy z Londynu do Kazimierza Pużaka z 22 sierpnia 1944 roku. 29 listopada 1944 roku po dymisji Mikołajczyka został mianowany premierem rządu RP i ministrem pracy i opieki społecznej. W skład rządu Arciszewskiego weszli przedstawiciele PPS, Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Pracy oraz jeden członek bezpartyjny. Nie było przedstawicieli Stronnictwa Ludowego.

1 grudnia 1944 roku na pierwszym posiedzeniu rządu podkreślał, że „nowy rząd opiera się o zasadę jedności narodowej, stojąc mocno na gruncie wierności i obowiązku sojuszom i dążenia do przyjaznego ułożenia stosunków ze Związkiem Sowieckim”. W wywiadzie dla „Sunday Times” z 17 grudnia 1944 roku podkreślał, że warunkiem wstępnym jakichkolwiek rozmów z ZSRR musi być nawiązanie stosunków dyplomatycznych, a wszelkie sprawy sporne mogą być rozwiązane, o ile „Rosja zechce załatwić je bezpośrednio z nami, jak rząd z drugim rządem”. W sprawie granic zachodnich stwierdził: „żądamy naszych etnicznych i historycznych terytoriów, które znalazły się pod władzą niemiecką”dodał jednak "Nie chcemy Wrocławia ani Szczecina " co wywołało powszechne oburzenie w kraju. Wielka Brytania odniosła się do jego rządu bardzo nieufnie, co widać w liście Winstona Churchilla z 3 stycznia 1945 roku do Józefa Stalina, w którym deklarował chłodny stosunek do nowego rządu polskiego i przekonanie, że nie zdoła długo się utrzymać, z czego Arciszewski zdawał sobie doskonale sprawę, podkreślając negatywne opinie prasy angielskiej. Jednocześnie stwierdził on, że miarą polityki polskiej jest interes Polski, wobec czego nakazywał przeczekanie tego kryzysu do momentu, aż „świat pogodzi się niejako z faktem, że istnieje kres ustępliwości i że rząd potrafi się oprzeć żądaniom godzącym w niepodległość Polski”. W związku z rozmowami prowadzonymi pomiędzy USA,Wielką Brytanią i ZSRR wraz z ministrem spraw wewnętrznych Zygmuntem Berezowskim złożył rządom USA i Wielkiej Brytanii memorandum, w którym podkreślał, że sprawy polskie powinny być rozpatrzone dopiero po zakończeniu działań wojennych, natomiast sfinalizowanie sporu polsko- sowieckiego o wschodnie ziemie Rzeczypospolitej, jest możliwe tylko według metod ustalonych prawem międzynarodowym. Podkreślał też, aby w razie uchylania się rządu sowieckiego od porozumienia, została utworzona wojskowa komisja międzysojusznicza, pod której kontrolą administracja polska mogłaby pełnić swoje czynności oraz, że oczekuje, iż rządy amerykański i brytyjski nie wezmą udziału w żadnych decyzjach, powziętych bez udziału i zgody rządu polskiego.

.Memorandum to całkowicie ignorujące międzyaliancki podział na strefy operacyjne oraz stanowisko Wielkiej Brytanii,USA i ZSRR w sprawie nowej granicy wschodniej Polski Wielka Brytania natychmiast odrzuciła. 13 lutego 1945 roku po poinformowaniu go przez ambasadora Edwarda Raczyńskiego o postanowieniach konferencji jałtańskiej, w imieniu rządu wydał „Oświadczenie” , w którym stwierdził, że „decyzje Konferencji Trzech zostały przygotowane i powzięte nie tylko bez udziału i upoważnienia rządu polskiego, ale i bez jego wiedzy”. Oprócz tego oświadczył, że rząd polski nie przyjmuje tych postanowień, że narzucenie tzw. Linii Curzona jako granicy polsko- sowieckiej jest dla narodu polskiego nowym rozbiorem Polski dokonanym przez sojuszników Polski oraz, że zamiar utworzenia tymczasowego rządu polskiego jedności narodowej za pomocą narzuconego Komitetu Lubelskiego jest próbą legalizacji mieszania się Sowietów w wewnętrzne sprawy Polski.

Po aresztowaniu przez NKWD 16 przywódców państwa podziemnego w marcu 1945 roku Arciszewski interweniował w tej sprawie u premiera Wielkiej Brytanii i przewodniczącego Konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco. W tym okresie propaganda komunistyczna określała go, jako: „jednego z najbardziej skompromitowanych bankrutów politycznych”, „rzekomego socjalistę - faktycznego starego agenta sanacji w PPS”, a także „premiera operetkowego rządu w skład którego wchodzą jawni faszyści z obozu endecji i sanacji”.

W związku z powstaniem 28 czerwca 1945 roku w Warszawie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, składającego się z przedstawicieli PPR, PPS, SL i SD, w imieniu rządu wydał komunikat, w którym oświadczył, że „samozwańczy twór polityczny złożony z komunistów i agentów obcych ma stać się rządem Polski. (...) Los Polaków nie będzie jednakowy. Jedni borykać się będą w kraju z okrutną rzeczywistością państwa policyjnego, inni zostaną w wolnym świecie, by stać się ustami niemych. Droga nasza jest trudna, lecz u jej kresu spełni się Polska naszych żarliwych pragnień: wolna i niepodległa”. 5 lipca 1945 roku rządy USA i Wielkiej Brytanii wycofały poparcie dla rządu RP na uchodźstwie, przekazując Arciszewskiemu noty z informacją, że wita się „utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej jako spełnienie postanowień krymskich”.

[edytuj] W okresie powojennym

W kwietniu 1947 roku został odwołany z funkcji zastępcy prezydenta RP, co wywołało protest PPS. 9 czerwca 1947 roku zastąpił go August Zaleski. Wobec tego odwołania podał się wraz z rządem do dymisji i 20 grudnia 1949 roku stanął na czele utworzonej w Londynie Rady Politycznej. W 1954 roku wszedł w skład Tymczasowej Rady Jedności Narodu oraz wspólnie z Edwardem Raczyńskim i gen. Władysławem Andersem wstąpił do Rady Trzech, stanowiącej przeciwwagę dla prezydenta Zaleskiego, przedłużającego wbrew konstytucji swoją 7-letnią kadencję. W okresie emigracji pełnił funkcję przewodniczącego Centralnego Komitetu Zagranicznego PPS. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Niepodległości z Mieczami oraz Krzyżem Walecznych. Zmarł 20 listopada 1955 roku w Londynie.