Tor (kolejnictwo)
Z Wikipedii
|
 |
|
|
|
|
Tor to dwie szyny podtrzymujące i prowadzące koła pojazdów szynowych, ułożone na podkładach lub wlane w specjalną płytę betonową służą jako droga kolejowa, tramwajowa lub metro, w określonej odległości od siebie. Ułożony jest na podtorzu.
Spis treści |
[edytuj] Szerokość standardowa (normalnotorowa)
Szerokość standardowa toru kolejowego wynosi 1435 mm mierzona między główkami szyn ustawionych na podkładach drewnianych, żelbetowych, stalowych itp. Jest to rozmiar ustanowiony przez jednego z pionierów kolejnictwa - George'a Stephensona (podobno taki rozstaw kół miały rzymskie kwadrygi), a obowiązuje do dziś w większości państw świata, w tym także w Polsce. Szerokość ta równa jest 4 stopy 8 i pół cala w angielskim systemie miar.
W Finlandii używana jest jednak szerokość 1524 mm (5 stóp), podobnie w Rosji oraz niektórych państwach powstałych po rozpadzie ZSRR jest używana szerokość 1520 mm. Jednak to w Polsce znajduje się najdalej na zachód na świecie wysunięta linia kolejowa szerokotorowa (397 km), łącząca Polskę z systemem kolejowym Ukrainy i Rosji, która została wybudowana w latach siedemdziesiątych XX wieku przy okazji budowy Huty Katowice. Linia ta nosiła pierwotnie nazwę Linii Hutniczo-Siarkowej, a obecnie funkcjonuje pod nazwą Linia Hutnicza Szerokotorowa.
3 inne kraje europejskie również używają torów szerszych od normalnych. W Irlandii używa się torów kolejowych o szerokości 1600 mm (5 stóp i 3 cale). W Portugalii obowiązywała szerokość 1665 mm, w Hiszpanii - 1674 mm (obecnie używa się zunifikowanej szerokości 1668 mm w obu krajach iberyjskich).
Każdy tor o szerokości większej od 1435 mm nazywa się torem szerokim, a mniejszej – torem wąskim. Uwaga: w niektórych krajach, m.in. w Japonii i w RPA, szerokość 1067 mm (3 i pół stopy) uważa się za normalną. Szerokość nominalna toru to odległość między główkami szyny mierzona 14 mm poniżej górnej powierzchni główki szyny na odcinkach prostych i w łukach o promieniu nie mniejszym od 250 m. Ponieważ w kolei nie stosuje się mechanizmu różnicowego, problem przebywania różnej drogi przez koła na zakrętach rozwiązano w ten sposób, że średnica kół zmniejsza się na zewnątrz - na zakrętach wewnętrzne koło opiera się na szynie częścią o mniejszej średnicy. Aby to umozliwić szyny oddala się o:
| Promień m |
Poszerzenie |
|
R ≥ 250 |
0 |
|
200 ≤ R < 250 |
10 |
|
160 ≤ R < 180 |
20 |
|
R < 160 |
25 |
Uwaga: dane dla toru o szerokości 1435mm.
Czasami stosuje się w konstrukcji torowiska trzecią szynę o różnym przeznaczeniu. W Szwajcarii wiele jest linii z trzecią szyną w kształcie zębatki dzięki której pociągi mogą pokonywać ostre wzniesienia. W San Francisco w środkowej szynie znajduje się lina na której zaciskają się kleszcze tramwaju zwanego cablecar, który nie posiada własnego silnika.
Trzy lub cztery szyny, przeważnie na wspólnych podkładach, występują w splocie ale w danej chwili ruch pociągu odbywa się tylko po dwóch szynach.
Wyjątkowo ruch odbywa się po większej ilości szyn.
Np. działo kolejowe Dora po zmontowaniu poruszało się po dwóch równoległych torach (czterech szynach). Francuzi projektowali ciężki pociąg pancerny poruszający się po dwóch równoległych torach ale zaniechali prac nad nim ze względów praktycznych.
[edytuj] Szerokości torów
[edytuj] Modelarskie
Nazwa (Symbol) skali |
Skala |
Szerokość toru modelarskiego, odpowiadająca szerokości toru mm. W nawiasach litera dodawana po symbolu skali. |
Uwagi |
|||
| 1700-1250 | 1250-850 (m) (od metrowa) |
850-650 (e) (od etroit=wąska) |
650-400 (i) lub (f) (od industrie=przemysłowa lub feld=polowa) |
|||
| Z | 1:220 | 6,5 | ||||
| N | 1:160 | 9 | 6,5 | |||
| TT | 1:120 | 12 | 9 | 6,5 | ||
| H0 (H zero) | 1:87 | 16,5 | 12 | 9 | 6,5 | Skrót od: Half O znaczącego "połowa zera", jako że modele w tej skali z założenia są dwa razy mniejsze od modeli w skali O (zero). |
| 00 | 1:72 | 16,5 | 12 | 9 | 6,5 | |
| S | 1:64 | 22,5 | 16,5 | 12 | 9 | |
| 0 (zero) | 1:45 1:43,5 | 32 | 22,5 | 16,5 | 12 | Nielicznie produkowane supermodele, a także zabawki. Dla zabawek szerokość toru bywa przybliżona uniemożliwiając zamienność. |
| I | 1:32 | 45 | 32 | 22,5 | 16,5 | |
| II | 1:22,5 | 64 | 45 | 32 | 22,5 | |
| III | 1:16 | 89 | 64 | 45 | 32 | |
| IV | 1:11 | 127 | 89 | 64 | 45 | |
| V | 1:8 | 184 | 127 | 89 | 64 | |
| VI | 1:5,5 | 260 | 184 | 127 | 89 | Także jako kolej turystyczna i ogrodowa (możliwość przewozu ludzi) |
[edytuj] Koleje
| Szerokość toru [mm] |
Przeznaczenie kolei i uwagi | Przykłady państw, w których jest stosowana | Polskie przykłady |
| 305 (12 in.) |
USA (Sonora Short Line) | ||
| 381, 457 | turystyczne, ogrodowe, wystawowe | Austria, Japonia, Wielka Brytania | |
| 500 | przemysłowe, dołowe, polowe | ||
| 600 | standard Decauville'a, często stosowany jako kolej polowa i lekka kolej przemysłowa, często budowana z przęseł przenośnych | Francja, Niemcy, Polska i inne | Rejon Umocniony Hel po 1939 Rogowska Kolej Wąskotorowa do 1954 kolejka górska w Gdyni Oksywiu. Wyrzyska Kolej Powiatowa, Żnińska Kolej Powiatowa, Wigierska Kolejka Leśna, Kaszubski Ekspres. |
| 597, 610 | Indie, Japonia, Australia, Wenezuela | ||
| 615 | standard przemysłowy |
Niemcy, Polska | kolej zakładowa Huty "Kościuszko", Chorzów |
| 630 | standard przemysłowy |
Niemcy, Polska | kolej zakładowa Huty "Jedność", Siemianowice Śląskie |
| 700 | plantacje trzciny | Indonezja, Kuba | |
| 750 | standard wywodzący się z Niemiec |
Indonezja, Niemcy, Polska, Turcja, b. ZSRR | Bieszczadzka kolejka wąskotorowa po 1939, Rogowska Kolej Wąskotorowa po 1954 Żuławska Kolej Dojazdowa Większość kolei wąskotorowych w Polsce. |
| 760 | standard wywodzacy się z Austro-Węgier |
Australia, Austria, Brazylia, Bułgaria, Czechy, Polska do 1939, Słowacja, Węgry | Bieszczadzka kolejka wąskotorowa do 1939 |
| 762 | Indie, Japonia, Jugosławia, Kuba, Węgry, Rumunia | ||
| 785 | najpopularniejszy standard górnośląski |
Dania, Polska | Górnośląskie Koleje Wąskotorowe |
| 800 | m.in. przemysłowe | W przeszłości koleje wąskotorowe w okolicach Warszawy | |
| 860 | m.in. przemysłowe | ||
| 891 | Szwecja | ||
| 900 | często spotykany standard przemysłowy | Niemcy (Rugia), Polska, Szwecja, Portugalia, Austria | Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie od 1966; koleje przemysłowe KGHM Lubin - Polkowice, dawniej tramwaje w Krakowie (obok tramwajów normalnotorowych). |
| 914 | Filipiny, Kanada, USA(Hawaje) | ||
| 950 | Libia, Włochy, Etiopia | ||
| 1000 | szeroko rozpowszechniony standard metryczny, często spotykany w tramwajach i przemyśle | Australia, Boliwia, Brazylia, Etiopia, Indie, Niemcy (Harz), Pakistan, Peru, Polska, Tajlandia, Wietnam | Rejon Umocniony Hel do 1939, koleje wąskotorowe na Pomorzu i pod Warszawą, koleje linowo-terenowe (Zakopane, Krynica-Zdrój), linie tramwajowe w Łodzi, Elblągu, Grudziądzu, oraz Bydgoszczy i Toruniu, Bratysławie, Zagrzebiu. |
| 1050 | Algieria, Izrael, Jordania, Liban, Syria | ||
| 1067 | Angola, Australia, Filipiny, Japonia (rozstaw podstawowy), Mozambik, Nowa Zelandia, Rodezja, RPA | ||
| 1200 | Włochy | sieć tramwajowa Geua | |
| 1372, 1375 | Japonia, Hiszpania | tramwaje tokijskie, kolej Keiō | |
| 1435 (56,5 in.) |
szerokość normalna stosowana w większości krajów, tory tramwajowe w większości miast w Polsce; także sieć Shinkansen i niektóre koleje prywatne w Japonii | ||
| 1450 | sieć tramwajowa w Dreźnie | ||
| 1458 | sieć tramwajowa w Lipsku | ||
| 1520, 1524 | Finlandia, Polska, b. ZSRR, Mongolia | Linia Hutnicza Szerokotorowa | |
| 1600 | Australia, Brazylia, Irlandia | ||
| 1665 | Portugalia | ||
| 1668 | nowy standard na Płw. Iberyjskim | Hiszpania, Portugalia | |
| 1674, 1676 | Argentyna, Indie, Hiszpania, Pakistan | ||
| 1800 | kolejka górska Obsfelderschmiede - Lichtenhain | Niemcy | |
| 2000 | kolejka górska CairnGorm | Wielka Brytania | |
| 2140 (84,25 in.) |
Wielka Kolej Zachodnia | Anglia (nieistniejąca) | |
| 2743 (9 stóp) |
kolejka górska Kyoto | Japonia (nieistniejąca) | |
| 3000 | Superkolej III Rzeszy | Niemcy (tylko projekt) | |
