Gallo

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Gallo (Galo)
Gschprôche:	Frankrych
Region:	Bretagne
Schprächer Insgsamt:	Nüt ermittelbar; nidrig bis null
Platz:	Nüt unter de 100 erschte
Schprôchgrupp:	Indoeuropäisch Romanisch Gallo-Romanisch Langues d'oïl Gallo
Offyzieler Schdatus
Offyzieli Schprôch vo:	-
Schprôch Code
ISO 639-1	-
ISO 639-2	-
SIL	-

Gallo (uf Gallo sälber Galo, uf Franzesisch Gallèse, un uf Bretonisch Gallaoueg) isch ä Oïl Schprôch wo im Oschte vur Bretagne z Frankrych gschprôche wird. Gallo isch im Gägäsatz zum cheltischi Bretonisch ä Romanischi Schprôch. Gallo sot au nüt mitem antike Gallisch verwaggsält wäre. Wie d'meischti Regional-Schprôche vo Frankrych isch au s'Gallo am Usschtärbe.

[ändere] Gschicht

S'Gallo hät drüü Entwiggligs-Phase durchgange.

Proto Britto-Roman

D'erschti Phase vum Gallo hät sich usem Vulgär-Latein un em Gallisch entwigglet. Sälle erschti Form isch chei Oïl Schprôch gsi sundern isch nähr am Langue d’oc gsi. S'hütigi Gallo hät nô ä Paar archaischi Wörter un Ortsname us dere Schprôch bhalte, zum Byschpil jóqae (hokche ; uf Franzesisch percher).

Bild:Gallo and Breton.gif

Britto-Roman

Schböteschtens im 11te Jôhrhundert hät sich d'oc Schprôch vur Bretagne zunere Oïl Schprôch verändret; am Aafang in de Schtädt Nantes un Rennes, schböter au im Weschte vum Gallo-Schprôchgebiet. Sälli Schprôch hät scho mehreri Element mitem Normännischi gmeinsam ghät. Dazue ghöre dr Diphthong [Ei] (im Franzesischi [Oi]), depatalisirig vum [Lh], Luutverschybig vo [En] zue [An], un d'Diphthongirig vo [An] zue [Aun]. Ussem Britto-Roman isch usserdem scho vorem Franzessischi (im 14te Jôhrhundert) s'"e muet" (schtilli e) bechannt. S'Britto-Roman hät au de [th] Luut ghät. Schböter hät sich däre Luut im Gallo zue [ts] verschobe, un im Normännischi zue [ch (sch)]. S'Britto-Roman hät sich zum Gallo wyterentwigglet.

[ändere] Gallo un syni Charakterischtike

D'Bezeichnig "Gallo" chunt usem Bretonischi un bedütet uf Bretonisch "Franzos". Interesant isch daß s'Franzesisch manchi archaischi Forme länger als äs Gallo bhalte hät. Zum Byschpil hät s'Franzessisch des "e muet" un d'Luutverschybig vo [En] zue [An] erscht schpöter durchgfüert. Allerdings hät 's Gallo manchi Forme bhalte, wo im Franzessischi nümme vorchomme; zum Byschpil ä Huufe Diphthong. Zum Byschpil wird im Gallo des Wort "haut" nô mitem Diphthong usgschprôche: "hàw". Ä andri Unterschyd isch, daß s'Gallo nô s'"hache aspire" bewahrt hät.

Interschyd zwische em Gallo un andri Franzesischi Patois


Gallo	Normännisch	Franzesisch	Alemannisch

ch - chapèu	k - capé	chapeau	Huet

s - muczae	ch- muchi	cacher	verschtäke

j - jardrein	g - gardin	jardin	Garte

g,dj - gésp	v- vêpre	guêpe	Weschbe

yë - pomier	i - poumi	pommier	Öpfelbaum

y - fiylh	l - file	fille	Tochter

Gallo	Angevin	Franzesisch	Alemannisch

u - brut	ui - bruit	bruit	Chrach

ö,é – noet, nét	ui - nuit	nuit	Nacht

Gallo	Poitevin	Franzesisch	Alemannisch

è,èw - chapéu	ya - chapea	chapeau	Huet

yë – pomier	é - poumàe	pommier	Öpfelbaum

[ändere] Dialekt

D'Dialekt un Schprôche von Frankrych

S'Gallo hät drüü Dialekt: Gallo du Nord, Gallo-Centre, un Gallo du Sud.

Gallo du Nord

S'Gallo du Nord wird em Pays de Rennes, em Trégor gallo, em Cornouaille gallaise, uf Dol, Saint-Malo, un Saint-Brieuc gschprôche. Sälli Dialekt unterscheide sich vorallem im Luut [à] in Diphthong am Schluss vonem Wort vo de andri Dialekt; zum Byschpil [éu] (chastèu), [au] (jórnau), un [alh] (travalh). Usserdem sin manchi Pluralendige andersch (Byschpil: un chapèu, dez chapeaus).

Gallo-Centre

S'Gallo-Centre wird em Vannetais gallo, em Pays de Guérande, em Pays de la Mée, un z Brière gschprôche. Im Gallo-Centre wird dr Luut [t] zue [d] (óstiu- ósdiu, pitié- pidié) un dr Luut [o] zue [u](gros- grós, chozz- chózz)

Gallo du Sud

S'Gallo du Sud wird em Pays de Retz un uf Vignoble gschprôche. Im Gallo du Sud wird dr Luut [s] zue [s] (poucz- pouzz), am End vunem Wort wird [u] zue [oe] (chauntór-chauntoer), d'letschti Chonsonante sin andersch (nóc- nóq), un s'participle passé endet mitem [aé] (maunjaé).

Ä bilinguales Schild ufenere Metro-Schtation z Rennes

[ändere] Schdatus

Gallo isch wie fascht alli andri Franzesischi Dialekt akut gfährdet, mer cha fescht mitem Usschterbe in de näggschti zwo Generatione rächne. In d’letschti Jôhr hät s’Gallo abr wider ä Ufschwung erläbt; ironischerwys wege em Bretonischi Nationalismus. Wo nämlich d’cheltischi Bretonne s'Bretonisch zur Schprôch vo de Nationalischte gmacht hän, hän d’Bretonne im romanische Oschte au ä eigni Schprôch müen finde. Allerdings isch d'Situation hüt fascht gnau glych wie in dr Normandie. Ufem Land isch d’ältri Generation nô mitem Gallo ufgwaggse, d'näggschti hät s'Gallo schnäll gäge s’Franzesisch ytuscht, un d’jüngeri hän numme nô passivi Chenntnis. D’letschti Domäne, wo s’Gallo nô bnutzt wird, isch d’Musik, un zumme Gschicht verzäle. In de Schtädt pflegt usserdem ä chlyni intelektuelli Schicht nô s’Gallo. Insgsamt wird Gallo aber warschynlich fascht nümme bnutzt un d’letschti Muetterschprôchler hän grossi Minderwertigcheitskomplex.

[ändere] Byschpil


Gallo	Alemannisch

avètt	Bine
chaérr	Schtuehl
fórmaij	Chäs
desort	Usgang
cheir	gheihe
biq	Geis
ostèu	Huus
góll	Muul
limerot	numre
escoll	Schuel
chat-de-boéz	Eichhörnli
anoet	hüt

Ä Uschnitt usenere Gschicht vo Dottin-Langouet

Léz oz déz saent

Il n’avae unn fei, dan la pareiss de Ploechoezz, dóz om qi, apoeprès tótt lèz noetz, alaen chinae d’un costaé ó d’un autr. Un seir, iz devizirr qu’un serae alaé cerchae un mouton pórr le maunjae, é l’autr cerchae dez noéz. La retróvaéy estae sóz l’chapistréu de l’elhizz. El ciun q’estae alaé cerchae léz noéz arivit lontan avaunt l’autr. Il se mit à l’esspeireae sóz el chaspitréu. Tót an l’eisspeiraunt, il croqae dez noéz, é com l’autr n’arivae poènt, la noet s’avaunczae caun mèsm. Ariv l’órr de sonae l’anjeluss (c’estae an l’ivern) ; el sacrisst và pórr sónae, é com il faezae neir, il ne veiae pènt mon drosll q’estae séetaé sus sa pochaéy de noéz, é nan croqae a bel dant an esspeiraunt l’autr....