Bolesław IV Kędzierzawy
Z Wikipedii
| Bolesław IV Kędzierzawy 1120/21-1173 |
||||||
 |
||||||
| Władca Polski | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
|
||||||
|
Bolesław IV Kędzierzawy (1120 lub 1121-1173) – książę mazowiecki od 1138, w Krakowie, na Kujawach, Gnieźnie i Kaliszu od 1146, w Sandomierzu od 1166, książę zwierzchni Polski w latach 1146-1173.
[edytuj] Genealogia
Bolesław IV Kędzierzawy był drugim pod względem starszeństwa synem Bolesława III Krzywoustego i najstarszym z jego drugiego małżeństwa z Salomeą z Bergu. Dokładna data jego narodzin nie jest znana. Obecnie najczęściej przyjmuje się, że przyszedł na świat około 1122 roku.
| 4. Władysław I Herman zm. 4 czerwca 1102 |
||||||
| 2. Bolesław III Krzywousty zm. 28 października 1138 |
||||||
| 5. Judyta Czeska zm. 25 grudnia 1086 |
||||||
| 1. Bolesław IV Kędzierzawy zm. 5 stycznia 1173 |
||||||
| 6. Henryk z Bergu | ||||||
| 3. Salomea z Bergu zm. 27 lipca 1144 |
||||||
| 7. Adelajda z Mochental | ||||||
[edytuj] Testament Bolesława Krzywoustego i objęcie dzielnicy mazowieckiej
Bolesław był już w chwili śmierci ojca uznanym za w pełni sprawnego do objęcia rządów w wydzielonej mu testamentem przez ojca dzielnicy mazowieckiej. Nie wiemy dokładnie, jaki kształt miało otrzymane wówczas władztwo, prawdopodobnie jednak w jego skład nie wchodziły Kujawy, które należały, podobnie jak wschodnia Wielkopolska, do dzielnicy senioralnej.
W pierwszych latach swoich rządów Bolesław pozostawał pod silnym wpływem matki Salomei oraz palatyna na dworze Krzywoustego - Wszebora, którzy obawiali się, że starszy przyrodni brat Władysław II Wygnaniec uczyniony z woli ojca księciem zwierzchnim kraju skorzysta ze swej przewagi militarnej i politycznej i będzie usiłował pozbyć się juniorów z ich dzielnic (oprócz Bolesława, w 1138 r. swoją dzielnicę w zachodniej Wielkopolsce ze stolicą w Poznaniu objął także nieznacznie młodszy od księcia mazowieckiego Mieszko III Stary).
[edytuj] Pierwszy etap konfliktu z seniorem dynastii Władysławem Wygnańcem
Do pierwszych zadrażnień z seniorem dynastii doszło w 1141 r., kiedy Salomea bez zgody Władysława II zorganizowała w Łęczycy wiec możnych, na którym postanowiono wydać jej najmłodszą córkę za mąż za jednego z synów księcia kijowskiego, by w ten sposób zyskać sojuszników w ewentualnym konflikcie. Niestety, juniorzy tę pierwszą batalię zdecydowanie przegrali, gdyż książę kijowski postawiony przed wyborem związania się ze słabymi synami Salomei lub potężnym seniorem, wybrał tego ostatniego, wydając swoją córkę Zwinisławę za mąż za najstarszego syna Władysława Bolesława Wysokiego. Dodatkowym upokorzeniem dla Bolesława i Mieszka była wyprawa zbrojna Władysława na czele posiłków ruskich na przełomie 1142 i 1143 r.
Pokój, jaki wówczas zapanował, trwał tylko dwa lata, gdyż kiedy w 1144 r. zmarła Salomea, z miejsca wybuchł spór, co należy zrobić z jej oprawą wdowią tj. księstwem łęczyckim. Starsi bracia postanowili wówczas, że ziemie te zatrzymają, aż do czasu uzyskania pełnoletności przez młodszych Henryka i Kazimierza, by móc ich wyposażyć dzielnicą matki. Pomysł ten jednak nie spodobał się Władysławowi, który uważał, że ziemia ta została tylko tymczasowo wydzielona z dzielnicy senioralnej i teraz w jej skład powinna wrócić. Wybuch wojny domowej był więc tylko kwestią czasu.
Wojna wybuchła z pełną siłą w 1145 r. i wydawało się, że zakończy się sromotną klęską juniorów i zjednoczeniem kraju przez Władysława. Niespodziewanie połączone siły Bolesława i Mieszka zadały klęskę naprędce zorganizowanym oddziałom seniora nad rzeką Pilicą (zobacz więcej: bitwa nad bagnami Pilicy). Nie bez znaczenia był udział po stronie juniorów dawnego palatyna Krzywoustego - Wszebora, którego doświadczenie wojskowe znacznie przewyższało umiejętności dowódców Władysława. Wkrótce jednak sytuacja diametralnie się odwróciła na skutek sprowadzenia przez seniora z Rusi posiłków zbrojnych. Bolesław, chcąc nie chcąc, musiał wtedy zgodzić się na ustąpienie z ziem należących do matki.
Ustępstwa juniorów nie rozwiązały jednak ostatecznie problemu. Zresztą Władysław ufny w swoje siły zdecydował się na ostateczne rozwiązanie, czyli na usunięcie przyrodniego rodzeństwa z kraju. Niespodziewanie po stronie młodszych synów Krzywoustego stanął wszechwładny palatyn Władysława Piotr Włostowic, dla którego plany księcia były zbyt radykalne i mogły grozić osłabieniem jego pozycji. Wprawdzie Władysław II zdecydował się na szybką odpowiedź więżąc palatyna, a następnie go oślepiając i zmuszając do wyjazdu na Ruś, ale decyzja ta u progu ostatecznej konfrontacji znacznie osłabiła jego pozycję. Co więcej, spowodowało to odmowę wysłania posiłków Władysławowi przez Wszewołoda Kijowskiego spowinowaconego z Piotrem. Powód nieprzysłania przez ruskich sprzymierzeńców oddziałów zbrojnych mógł być zresztą bardziej prozaiczny – wewnętrzne trudności księcia kijowskiego.
[edytuj] Usunięcie Władysława II z kraju. Bolesław IV Kędzierzawy nowym seniorem dynastii
Na początku 1146 r. przeciwko rządom Władysława wybuchł powszechny bunt możnych zaniepokojonych losami Piotra Włostowicza. Pomimo to ostateczne zwycięstwo Władysława wydawało się prawdopodobne, zwłaszcza po zmuszeniu ich do wycofania się z Mazowsza i oblężeniu w Poznaniu wiosną 1146 r. Tam jednak, wobec wybuchu buntu na tyłach wojsk Władysława, a przede wszystkim w związku z wystąpieniem przeciwko seniorowi sędziwego arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina, który rzucił na Władysława klątwę, senior poniósł niespodziewaną klęskę. Władysław II musiał wraz z synami uciekać do Niemiec na dwór króla Konrada III.
Juniorzy pozbywszy się starszego brata na nowo podzieli kraj. Śląsk i Krakowskie zajął Bolesław, wschodnią Wielkopolskę Mieszko III, zaś Sandomierskie młodszy Henryk (bez nadziału pozostał nieletni Kazimierz).
[edytuj] Interwencja króla niemieckiego Konrada III. Kwestia uznania władzy juniorów na arenie międzynarodowej
Dzięki koneksjom rodzinnym swojej żony Agnieszki Bebenberg, Władysławowi jeszcze w 1146 r. udało się skłonić króla niemieckiego do zbrojnej interwencji w Polsce. Na prędce zorganizowana wyprawa, niechęć do starć z Polakami pogranicznych margrabiów, wreszcie szerokie rozlanie się granicznej Odry spowodowały zawrócenie wojsk królewskich z niczym, zwłaszcza że Bolesław złożył Konradowi III hołd lenny i przyrzekł mu dopełniać wszelkich obowiązków wasala. Konrad III chcąc wyjść z twarzą z konfliktu musiał to przyjąć za dobrą monetę.
W kolejnych latach Bolesław razem z młodszym bratem Mieszkiem starali się utrzymywać dobre stosunki z siłami przeciwnymi nadmiernemu wzrostowi potęgi Hohenstaufów, sojuszników Władysława. W tym celu w 1148 r. juniorzy zorganizowali zjazd w Kruszwicy, na który zaproszono władcę tworzącej się właśnie Marchii Brandendeburskiej Albrechta Niedźwiedzia. Postanowiono na nim wydać siostrę książąt Judytę za mąż za syna margrabiego Ottona. Bolesław i Mieszko wsparli też militarnie Niemców w walce z pogańskimi jeszcze Wieletami, wydatnie przyczyniając się do utwierdzenia niemieckiego panowania nad środkową Sprewą. Drugim wypróbowanym sojusznikiem piastowskich książąt stał się margrabia Miśni Konrad.
Początkowo bardzo dobrze układały się stosunki Bolesława również z inną siłą przeciwną polityce Hohenstafów – papiestwem. W 1147 r. legat papieski o imieniu Humbold uznał nawet władzę Bolesława jako seniora w Polsce. Rok później jednak w związku z polityczną kontrakcją ze strony Agnieszki, żony Władysława, nowo przybyły do kraju wysłannik Gwidon w związku z odmową przywrócenia władzy najstarszemu potomkowi Krzywoustego obłożył juniorów klątwą, a kraj interdyktem. Kara ta wobec solidarnego poparcia juniorów przez polską hierarchię kościelną nie miała jednak praktycznie żadnych reperkusji.
[edytuj] Wyprawa cesarza Fryderyka Barbarossy na Polskę. Krzyszkowo i ostateczne uznanie władzy Bolesława IV Kędzierzawego
Do ponownego zagrożenia nowych porządków w kraju doszło w 1157 r., kiedy o los wygnanego Piastowicza upomniał się cesarz Fryderyk I Barbarossa. Tym razem wyprawa była dobrze zorganizowana, a władca niemiecki bardziej zdeterminowany, by wymusić na polskich książętach ustępstwa. Nie wiadomo z jakich powodów Bolesław Kędzierzawy zdecydował się na wybitnie asekuracyjną taktykę prowadzenia wojny, nie broniąc przepraw przez Odrę, paląc broniące od wieków granice Polski grody w Głogowie i Bytomiu. Nie niepokojony cesarz wtargnął z wojskami do Wielkopolski i obległ Bolesława w Poznaniu. Wobec takiego obrotu sytuacji Bolesław Kędzierzawy musiał się zgodzić na upokarzające rokowania i na nie mniej haniebną ceremonię złożenia hołdu lennego w podpoznańskim Krzyszkowie. Bolesław miał tam w worku pokutnym, z krzyżem uwiązanym sznurem u szyi, błagać na kolanach cesarza o wybaczenie, w zamian za co otrzymał od Fryderyka Barbarossy łaskawą zgodę na dalsze panowanie nad krajem. Bolesław musiał też zapłacić ogromną kontrybucję w wysokości kilku tysięcy grzywien srebra. Z nieznanych przyczyn sprawa Władysława Wygnańca pomimo zwycięstwa cesarza nie została poruszona w układach. Wprawdzie Bolesław obiecał się zjawić na Boże Narodzenie w Magdeburgu i oddał jako gwarancję swojego młodszego brata Kazimierza jako zakładnika, ale zarówno cesarz zajęty innymi sprawami, ani tym bardziej Bolesław nie kwapili się do realizacji zawartych w Krzyszkowie postanowień. Zresztą dwa lata później w maju 1159 r. Władysław II Wygnaniec zmarł, nie doczekawszy się powrotu do kraju.
[edytuj] Zgon Władysława Wygnańca i powrót jego synów na Śląsk
Śmierć Władysława umożliwiła powrót w 1163 r. do Polski na dziedziczny Śląsk jego synów Bolesława Wysokiego i Mieszka Plątonogiego. Powodem zgody na powrót Władysławowiczów był przede wszystkim fakt, że nie zagrażali oni, jak wcześniej ich ojciec, władzy Bolesława Kędzierzawego. Zresztą senior dynastii odpowiednio się zabezpieczył zatrzymując swoich rękach główne grody śląskiej prowincji tj. Wrocław, Legnicę, Głogów, Opole i Racibórz.
[edytuj] Próby podbicia i chrystianizacji Prusów
Uporawszy się z niebezpieczeństwem niemieckiej interwencji, Bolesław rozpoczął realizację śmiałego planu podboju pogańskich Prusów. Koncepcja ta narodziła się w związku z powtarzającymi się coraz częściej napadami plemion bałtyjskich na dzielnicę Bolesława tj. Mazowsze. Nie bez znaczenia była ogarniająca całą Europę idea krucjat przeciwko niewiernym i naciski idące w związku z tym ze strony papieża i cesarza. Cały wysiłek włożony w próby zdobycia nowej prowincji został jednak zaprzepaszczony w 1166 r., w związku z nieudolnością polskich dowódców i zdradą pruskich przewodników. W zorganizowanej w mazurskich bagnach zasadzce zginął jeden z dowódców wyprawy książę Henryk Sandomierski, sam zaś Bolesław Kędzierzawy ledwo uratował życie.
[edytuj] Osłabienie władzy seniora. Próby buntów możnych. Sytuacja na Śląsku
Po śmierci Henryka Bolesław Kędzierzawy, wbrew testamentowi, zachował księstwo dla siebie wychodząc z założenia, że sandomierszczyzna została wydzielona z dzielnicy senioralnej. Wywołało to niepokoje w kraju i bunt Kazimierza Sprawiedliwego, którego wsparli Mieszko III Stary, możni małopolscy, Jaksa z Miechowa i Świętosław, syn Piotra Włostowica, a także arcibiskup gnieźnieński Jan i biskup krakowski Gedko. Buntownicy zwołali w lutym 1168 zjazd do Jędrzejowa, na którym wybrano Mieszka III nowym księciem zwierzchnim, zaś Sandomierskie ofiarowano Kazimierzowi. Do wojny ostatecznie nie doszło, gdyż Bolesław IV Kędzierzawy zgodził się z częścią postulatów buntowników, dzieląc dziedzictwo Henryka na trzy części: Wiślica dostała się Kazimierzowi, Sandomierz Bolesławowi, trzecia bliżej nie znana Mieszkowi III.
W 1166 r., korzystając z klęski seniora dynastii na wyprawie w Prusach, książęta śląscy Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi w celu zdobycia pełni władzy na podległym sobie terytorium usunęli załogi Bolesława Kędzierzawego z głównych grodów Śląska. Wyprawa odwetowa Kędzierzawego w roku następnym zakończyła się całkowitą klęską, w związku z czym senior musiał się ostatecznie pogodzić z zaistniałą sytuacją.
Nie znaczyło to jednak, że Bolesław Kędzierzawy nie obserwował uważnie bratanków i kiedy w 1172 r. przeciwko Bolesławowi Wysokiemu zbuntowali się jego młodszy brat Mieszko i najstarszy syn Jarosław, poparł rebeliantów walnie przyczyniając się do wygnania z kraju księcia wrocławskiego. Spowodowało to ponownie groźbę interwencji cesarza Fryderyka Barbarossy, który dopiero za cenę 8000 grzywien srebra (okup powiózł w zastępstwie chorego Kędzierzawego Mieszko III Stary) i powrót Bolesława na Śląsk zgodził się odstąpić od swoich zamiarów. Bolesław Wysoki musiał jednak pogodzić się z wydzieleniem bratu i synowi własnych dzielnic.
Na rok przed śmiercią Bolesława w 1172 r. doszło też do próby buntu części panów małopolskich niezadowolonych ze zbyt silnych rządów seniora. Buntownicy na tron w Krakowie zaprosili wtedy księcia wiślickiego Kazimierza Sprawiedliwego. Tylko opór najmłodszego brata Bolesława przed tak radykalnymi rozwiązaniami i ustępstwa seniora spowodowały, że końcu do żadnych rozruchów nie doszło.
[edytuj] Stosunki z kościołem
Bolesław Kędzierzwy znany był również z licznych nadań na rzecz Kościoła. Szczególnie wzbogaciły się dzięki niemu m.in.: Kościół NMP i św. Wincentego we Wrocławiu, klasztor benedyktynów w Trzemiesznie, czy kolegiata w Tumie pod Łęczycą. Około 1151 r. Bolesław ufundował zaś kolegiatę kanoników regularnych w Czerwińsku.
[edytuj] Śmierć Bolesława IV i następstwo po nim
Bolesław był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną, poślubioną zapewne jeszcze za życia ojca (prawdopodobnie w 1136 r.) była Wierzchosława Nowogrodzka (zmarła przed 1148 r.), córka księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda. Z tego małżeństwa Bolesławowi urodził się jeden syn, który otrzymał imię ojca. Bolesław Bolesławowic zmarł w 1172 r., a Kędzierzawy ponoć bardzo przeżył śmierć pierworodnego potomka. Po 1148 r. (najpewniej jednak dopiero ok. 1160 r.) Bolesław ożenił się po raz drugi z nieznaną bliżej Marią, z którą miał syna Leszka i nieznaną z imienia córkę, która wyszła za mąż za ruskiego dynastę.
Bolesław IV Kędzierzawy zmarł 5 stycznia 1173 r. i został zapewne pochowany w katedrze płockiej u boku ojca i dziada. Opiekę nad małoletnim synem Leszkiem, dziedzicem dzielnicy mazowieckiej, polecił nowemu seniorowi dynastii Mieszkowi III Staremu, który przejął po nim rządy w Małopolsce.
| Poprzednik Władysław II Wygnaniec |
 |
zwierzchni książę Polski 1146-1173 |
|
Następca Mieszko III Stary |
| Poprzednik Władysław II Wygnaniec |
 |
książę śląski (wrocławski) 1146-1163 |
|
Następca Bolesław I Wysoki |
