Mao Zedong

Z Wikipedii

Mao Zedong ur. 1893 zm. 1976
Prezydent ChRL (przewodniczący)[1]
Okres urzędowania	od 1954 do 1959
Partia polityczna	Komunistyczna Partia Chin
Następca	Liu Shaoqi

Mao Zedong
Chińskie nazwisko i imię
Hanyu Pinyin	Máo Zédōng
Wade-Giles	Mao Tse-tung
Spolszczenia	oba powyższe, zalecany pinyin
Zn. tradycyjne	毛澤東
Zn. uproszczone	毛泽东

Mao Zedong (wym. mao dze-tung, ur. 26 grudnia 1893, zm. 9 września 1976) – chiński przywódca komunistyczny; od 1943 r. szef biura politycznego Komunistycznej Partii Chin oraz Przewodniczący Komitetu Politycznego Komunistycznej Partii Chin aż do swojej śmierci.

1 października 1949 na placu Tiananmen Mao ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Od lat pięćdziesiątych za jego sprawą przeprowadzono szereg kampanii politycznych i gospodarczych takich jak: Kampania przeciw prawicowcom, Kampania wielkiego skoku naprzód, rewolucja kulturalna, których efektem była śmierć dziesiątków milionów ludzi.

Razem z Zhu De był założycielem Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (1 sierpnia 1927 r.) po tym jak Czang Kaj-szek rozpoczął serię czystek przeciwko komunistom. Po zdobyciu władzy Mao zapoczątkował przebudowę sytemu gospodarczego i społecznego Chin poprzez proces kolektywizacji. Przyczynił się także do rozłamu w bloku państw komunistycznych i zaognienia stosunków z ZSRR. U schyłku życia doprowadził do ocieplenia stosunków z USA.

Spis treści 1 Młodość 2 Myśl polityczna 3 Wojna i rewolucja 4 Dyktatura 4.1 Wielki skok naprzód 4.2 Rewolucja kulturalna 5 Życie prywatne 5.1 Genealogia 5.2 Stosunki rodzinne 5.3 Styl życia 5.4 Problemy ze zdrowiem 6 Śmierć 7 Kult wodza 8 Spuścizna 9 Twórczość 10 Bibliografia 11 Zobacz też 12 Linki zewnętrzne 13 Przypisy

[edytuj] Młodość

Ten artykuł powiązany jest z serią Komunizm

Symbole sierp i młot czerwona gwiazda czerwony sztandar Szkoły w komunizmie marksizm · leninizm trockizm · maoizm eurokomunizm anarchokomunizm komunizm chrześcijański luksemburgizm Partie polityczne I Międzynarodówka II Międzynarodówka III Międzynarodówka IV Międzynarodówka KPCh · KPZR · NSPJ · PZPR · KPP Państwa uznawane za komunistyczne Związek Radziecki (1917-1991) Chińska Republika Ludowa Kuba · Wietnam Laos · Korea Północna Tematy powiązane socjalizm · walka klas Komuna Paryska centralne planowanie materializm historyczny manifest komunistyczny dyktatura proletariatu Nowa Lewica · skrajna lewica narodowy bolszewizm centralizm demokratyczny antykomunizm Znani komuniści Karol Marks • Fryderyk Engels Włodzimierz Lenin • Lew Trocki Róża Luksemburg • Karl Liebknecht György Lukács • Antonio Gramsci Anton Pannekoek • Feliks Dzierżyński Józef Stalin • Mao Zedong Josip Broz Tito • Ernesto Guevara Ho Chi Minh • Fidel Castro

Mao był najstarszym z czworga dzieci średniozamożnego rolnika, trudniącego się także działalnością kredytową. Urodził się w wiosce Shaoshan w okręgu Xiangtan (湘潭縣), (prowincja Hunan). Jego przodkowie przybyli na te tereny z prowincji Jiangxi w czasie panowania dynastii Ming. Od pokoleń zajmowali się uprawą roli.

W czasie rewolucji 1911 r. służył w lokalnej milicji. Później Mao wrócił do szkoły w Changsha i stał się aktywnym propagatorem rozwoju sprawności fizycznej młodzieży oraz animatorem wielu akcji społecznych.

Po ukończeniu szkoły w Hunan w 1918 r. udał się do Pekinu ze swoim przyszłym teściem prof. Yang Changji. W tym czasie doszło do zamieszek wywołanych przez tzw. "Ruch 4 maja". Yang był wtedy nauczycielem akademickim w stolicy. Dzięki poparciu Yanga Mao otrzymał posadę pomocnika bibliotecznego. Jednocześnie zapisał się na zajęcia w stołecznym uniwersytecie jako student zaoczny. Uczestniczył tam w wykładach prowadzonych przez takie osoby jak: Chen Duxiu, Hu Shih i Qian Xuantong. Zaczął także dużo czytać, literatura poznana w tym okresie miała później duży wpływ na jego dalsze poglądy. W Pekinie poślubił swą pierwszą żonę Yang Kaihui (również studentkę i córkę Yang Cjangji). Wprawdzie gdy Mao miał 14 lat jego ojciec zaaranżował małżeństwo z dziewczyną z jego rodzinnej wioski ale Mao nigdy nie zaakceptował tego wyboru.

Zamiast udać się za granicę, tak jak uczyniło to wielu jego współrówieśników, Mao postanowił pozostać w ojczyźnie. I na początku lat 20. podróżował po kraju. Na koniec wrócił do Hunanu, gdzie włączył się do ruchu walczącego o prawa pracownicze.

W wieku 27 lat Mao wziął udział w pierwszym kongresie Partii Komunistycznej w Szanghaju (23 lipca 1921). Dwa lata później na trzecim kongresie partii został wybrany do Komitetu Centralnego. Przez chwilę pracował w Szanghaju, gdzie komuniści mieli swoją siedzibę. Po tym jak partia poniosła wiele niepowodzeń w organizacji ruchu robotniczego i pojawiły się problemy przy współpracy z Kuomintangiem Mao poczuł się rozczarowany ruchem rewolucyjnym i wrócił do swej rodzinnej wioski w Shaoshan, gdzie odpoczywał od polityki. W tym czasie rozwinęły się u niego zaburzenia psychiczne w postaci depresji, które trapiły go już do końca życia. Z powrotem zainteresował się działalnością polityczną po tym jak wybuchły gwałtowne zamieszki w Szanghaju i Guangzhou, które dały początek ruchowi o nazwie "Zmazanie hańby". Dlatego też postanowił przenieść się do Kantonu (Guangzhou), gdzie komuniści mieli swoją najsilniejszą bazę.

W czasie pierwszej chińskiej wojny domowej Mao pełnił funkcję kierownika Instytutu do Spraw Wyszkolenia Chłopstwa, który był przybudówką Kuomintangu (komuniści zawarli wówczas sojusz z nacjonalistami). Na początku 1927 r. został wysłany do prowincji Hunan aby zdać sprawozdanie z tamtejszych powstań chłopskich. Raport, który powstał z tej podróży jest uważany za pierwszy ważny element teorii maoistowskiej

[edytuj] Myśl polityczna

Zobacz więcej w osobnym artykule: Maoizm.

W początkach swojej kariery politycznej Mao rozwinął swoje poglądy polityczne. Jego myśli miały ogromny wpływ na obecny kształt Chin, chociaż ich przejawów można się doszukiwać obecnie na całym świecie (np. Wietnam czy Korea Północna).

Mao twierdził że należy odrzucić tradycyjny marksizm i wykształcić nową ideologię która sprawdzi się w rolniczym kraju takim jak Chiny. Karol Marks, którego dzieła Zedong wręcz pochłaniał skupił się głównie na analizie kapitalizmu opierając się na obserwacji uprzemysłowionych krajów Europy zachodniej a w szczególności życia proletariatu robotniczego. W Chinach teorie Marksa nie mogły mieć wielkiego znaczenia bo robotnicy przemysłowi stanowili niewielki odsetek społeczeństwa a ogromna większość ludności mieszkała na wsi. Z tego też względu Mao zmodyfikował nieco tradycyjny komunizm skupiając się na agitacji na prowincji.

Mao wierzył, że jego myśl zbudowana na poglądach Hegla i Marksa doprowadzi do powstania nowej ideologii nazywanej przez niego dialektycznym materializmem. W tym czasie wypracował on także takie koncepcje jak: dyktatura ludowa czy trójstopniowa strategia walki partyzanckiej.

[edytuj] Wojna i rewolucja

Na wiosnę 1927 r. doszło do rozpętania przez Kuomintang tzw. "białego terroru" (jego celem było zniszczenie komunistów), Mao musiał wtedy pozostawać w ukryciu, za jego sprawą doszło do wybuchu tzw. "powstania jesiennych żniw" w Changsha (Hunan). Zedong był wtedy o krok od śmierci – zbiegł gdy był prowadzony na egzekucję. Później dołączył do grupy wiernych zwolenników, którzy prowadzili walkę partyzancką w górach Jinggang w południowo-wschodniej części kraju. Tam właśnie w latach 1931-1934 za jego sprawą doszło do powstania Chińskiej Republiki Sowieckiej, gdzie on sam był przewodniczącym. Również wtedy poślubił swą drugą żonę He Zizhen po tym jak jego pierwsza małżonka została zamordowana przez wojska Kuomintangu.

Mao z pomocą Zhu De doprowadził do stworzenia niewielkiej ale skutecznej armii. Na terenach gdzie udało mu się obronić przed nacjonalistami próbował przeprowadzić reformy rolne, udzielał także schronienia uciekinierom, którzy próbowali uratować się przed czystkami antykomunistycznymi przeprowadzanymi w miastach. Jego metody walki w tym okresie były zwykłą partyzantką, jednak on sam rozróżniał wojną podjazdową (youji zhan) od tej, którą on prowadził, określając ją jako wojnę ruchomą (yundong zhan).

Czang Kaj-szek, który wcześniej przypuszczał że odzyska kontrolę nad Chinami w wyniku tzw. "Ekspedycji północnej" był zdeterminowany do osiągnięcia celu jakim było: oczyszczenie Chin z "czerwonych". W październiku 1934 r. jego oddziały osaczyły komunistów i zmusiły ich do podjęcia tzw. Długiego marszu (odwrotu z Jiangxi na południowy wschód do Shaanxi w północno-zachodnich Chinach). To właśnie w czasie tej 9,600 km "wędrówki" Mao wyrósł na głównego wodza komunistów, dzięki pomocy towarzyszy partyjnych udało mu się nakłonić do przejścia na swoją stronę Zhou Enlaia oraz wejść do Komitetu Politycznego partii.

Ze swojej bazy w Yan'an dowodził komunistycznym oporem w czasie drugiej wojny chińsko-japońskiej (1937-1945). Później Mao doprowadził do skupienia całej władzy w partii w swoich rękach przeprowadzając tzw. kampanię oczyszczenia w 1942 r., kiedy to pozbył się takich rywali jak: Wang Ming, Wang Shiwei i Ding Ling. W tym czasie zawiera też swoje trzecie małżeństwo i po rozwodzie z He Zizhen poślubia aktorkę Lan Ping, która staje się później znana jako Jiang Qing.

W czasie wojny z Japończykami strategia walki Zedonga spotykała się zarówno ze sprzeciwem Czang Kaj-szeka jak i Amerykanów. USA uważało że nacjonaliści są bardzo ważnym sojusznikiem, który jest zdolny do związania sił japońskich okupantów w Chinach. Nacjonaliści mieli jednak inne plany, mianowicie formalnie "walczyli" z Japończykami a w rzeczywistości szykowali się do ostatecznej rozprawy ze swoim śmiertelnym wrogiem jakim byli komuniści. Roosevelt jednak w ogóle nie rozumiał wewnętrznych rozgrywek o władzę pomiędzy głównymi siłami politycznymi Chin. Dzięki temu do nacjonalistów płynęły cenne dostawy broni w ramach ustawy Lend-Lease, które miały się przydać w przyszłym konflikcie. W reakcji na to Mao próbował odzyskać kontrolę nad pewnymi regionami kraju i wyprzeć stamtąd Kuomintang. Zarówno komuniści jak i nacjonaliści byli krytykowani przez aliantów za walkę pomiędzy sobą zamiast angażowania się w opór przeciwko armii cesarskiej.

Po zakończeniu wojny USA kontynuowały wspieranie Czang Kaj-szeka i otwarcie bez żadnego skrępowania opowiedziały się przeciwko Ludowej Armii Wyzwoleńczej, która walczyła z Kuomintangiem o kontrolę nad krajem. To wsparcie było częścią szerszej strategii Stanów Zjednoczonych, która polegała na powstrzymywaniu postępów komunizmu. Z drugiej strony KPCh otrzymywała zaopatrzenie w postaci uzbrojenia ze strony ZSRR, który starał się jednak ukryć swoją pomoc aby uniknąć otwartego konfliktu z USA, dlatego też pomoc radziecka nie mogła w wystarczającym stopniu zaspokoić potrzeb komunistów.

21 stycznia 1949 Kuomintang odniósł duże straty w walce z czerwonoarmistami. Rankiem 10 grudnia 1949 r. Armia Czerwona rozpoczęła oblężenie Chengdu – ostatniego miasta będącego w posiadaniu nacjonalistów na stałym kontynencie. Czang Kaj-szek został zmuszony do ucieczki na Tajwan. Główną przyczyną klęski Kuomintangu było nieliczenie się z ludnością (komuniści dużą wagę przykładali do agitacji i propagandy) i bezwzględne wymuszanie od niej posłuszeństwa oraz korupcja we własnych oddziałach.

[edytuj] Dyktatura

Chińska Republika Ludowa (ChRL) została założona 1 października 1949 r. Wówczas kraj był jeszcze pogrążony w walce, która trwała już praktycznie drugą dekadę (wcześniej walczono z Japończykami a teraz z jeszcze większą siłą wybuchła wojna domowa). Od 1954 do 1959 r. Mao był przewodniczącym ChRL (stąd wziął się jego późniejszy przydomek "Przewodniczący" Mao (毛主席), pod którym zapamiętano go już do końca życia, chociaż nazywano go też "Wielkim Wodzem" (伟大领袖毛主席)). Partia komunistyczna bardzo ważną rolę przywiązywała do mediów, których jedynym celem było propagowanie wizerunku Mao i jego idei. Rozpętano też ogromną kampanię oczerniania nacjonalistów z Tajwanu oraz Japonii i USA. Ludność była ciągle indoktrynowana i zmuszana do manifestacji "swych gorących uczuć" wobec partii oraz do wzmacniania i odbudowy kraju. Prawie każdy Chińczyk musiał mieć w swym domu "biblię chińskiego komunizmu" pod tytułem "Cytaty przewodniczącego Mao Zedonga" (《毛主席语录》), która była uważana za źródło nieomylnych prawd czy temat dyskusji w miejscu pracy. Sam Mao zdystansował się od wcześniej prowadzonego skromnego życia, mianowicie wprowadził się do rezydencji w Zhongnanhai, która mieściła się obok Zakazanego Miasta w Pekinie. Ponadto nakazał wybudowanie tam basenu i wielu innych budynków. Według twierdzeń jego osobistego lekarza – dr. Li Zhisui (swoje wspomnienia opublikował on w książce "Prywatne życie przewodniczącego Mao", która jest krytykowana przez zagorzałych zwolenników Mao jako kontrowersyjna) Mao pracował najczęściej przebywając w swoim łóżku lub obok basenu. Preferował nieformalny styl ubierania się z wyjątkami jedynie na oficjalne wizyty państwowe.

Po skupieniu praktycznie całej dostępnej władzy w swoich rękach Mao uruchomił gwałtowną kolektywizację rolnictwa, która trwała do 1958 r. Wprowadzono urzędową kontrolę cen, uproszczono pismo chińskie, co miało przyczynić się do zmniejszenia analfabetyzmu. Odebrano ziemię wielkim posiadaczom ziemskim oraz bogatszym chłopom i rozdano ją biedniejszym. Wielkie plany przemysłowe miały na celu jak najszybsze zindustrializowanie kraju (przy czym budowano głównie obiekty przemysłu ciężkiego, a zaniedbywano gałęzie produkujące artykuły pierwszej potrzeby).

W tym okresie przeprowadzono m.in. Kampanię Stu Kwiatów, gdzie Mao "objawił" swą wolę dotyczącą sposobu rządzenia krajem oraz zgodził się na rozpatrzenie różnych pomysłów dotyczących formy rządów. Intelektualiści i inteligencja, którzy do tej pory korzystali ze względnej swobody słowa (do której zachęciła ich Kampania Stu Kwiatów) zaczęli tworzyć opozycję przeciwko rządom komunistów i kwestionować legalność ich władzy. Początkowo nie spotkało się to z przeciwdziałaniem KPCh. Ale po kilku miesiącach cierpliwość przewodniczącego Mao wyczerpała się i polecił on przeprowadzenie wielkich represji przeciwko grupie około 500 tys. najlepiej wykształconych obywateli, wśród których znalazł się każdy co do którego istniało jakiekolwiek podejrzenie "nieprawomyślności". Ludzie ci zostali pozbawieni jakichkolwiek wpływów (wielu zostało po prostu zlikwidowanych lub przeniesionych na wieś) w życiu politycznym poprzez tzw. "Kampanię przeciwko prawicowcom". Na celowniku władz znalazł się m.in. Jung Chang, który twierdził że Kampania Stu Kwiatów była jedynie podstępem mającym na celu wykorzenienie "niebezpiecznego myślenia" (wykrycie wszelkich nielojalnych członków KPCh). Inni działacze tacy jak dr Li Zhisui sugerowali, że Mao rozumiał politykę jako narzędzie osłabiania tych w partii, którzy ośmielili się wypowiedzieć jakiekolwiek krytyczne słowa, jednak nawet sam Przewodniczący został zaskoczony przez rozmiary sprzeciwu skierowanego przeciwko niemu.

[edytuj] Wielki skok naprzód

W styczniu 1958 Mao rozpoczął realizację drugiego planu 5-letniego znanego jako Wielki skok naprzód. Dzięki niemu zamierzano udowodnić że istnieje odmienny model na wzrost gospodarczy od tego, który lansował ZSRR. Skupiono się w nim całkowicie na przemyśle ciężkim. Ponadto zdecydowano że względnie małe spółdzielnie rolnicze (kolektywy), które tworzono z tak wielkim wysiłkiem miały być od zaraz przekształcone w wielkie komuny ludowe. Powstał także pomysł aby sami chłopi w swoich gospodarstwach zajmowali się na małą skalę wytopem żelaza i stali. Zakazano w ogóle posiadania prywatnej żywności, zwierzęta hodowlane i płody rolne były odtąd własnością kolektywną i wspólną.

W czasie "wielkiego skoku" Mao i inni partyjni działacze zalecili wdrożenie wielu nowych metod uprawy roli, które nie zostały przez naukę jeszcze dokładnie sprawdzone ale miały się stać podstawą nowo tworzonych komun. Połączenie "domowej produkcji przemysłowej" z kolektywnym systemem uprawy roli, który eliminował osobistą aktywność i pomysłowość rolnika okazał się katastrofalny dla chińskiego rolnictwa, w 1959 r. doszło do około 15% spadku zbiorów zbóż, po którym nastąpiło 10% obniżenie w 1960 r., a w 1961 r. nie doszło do żadnej poprawy. Partyjni aktywiści dążący do uniknięcia za wszelką cenę czystek, represji i zdegradowania w hierarchii partyjnej wyolbrzymiali liczbę zboża zbieranego z pól. Na podstawie tych fałszywych danych i sfabrykowanego rzekomego sukcesu, kadry partyjne rozkazały zarekwirowanie ogromnej części żywności dla państwa, która została skierowana do miast ale także i na eksport (m.in. w celu dozbrajania armii). Dodatkowo w niektórych rejonach wystąpiły susze i powodzie. To wszystko przyczyniło się do wywołania jednej z największych katastrof humanitarnych w dziejach ludzkości (obok wielkiego głodu na Ukrainie w latach 30., podczas kolektywizacji stalinowskiej), w czasie której miliony ludzi pozostawionych przez "państwo ludowe" samym sobie zmarło z głodu. Głód był bezpośrednią przyczyną śmierci dziesiątków milionów chińskich chłopów w latach 1959-1962. Później wiele wychudzonych i źle odżywionych dzieci, które walczyły o przetrwanie zmarło wkrótce po zakończeniu kampanii wielkiego skoku (koniec 1962 r.).

Wiedza Mao o tych wydarzeniach jest kwestią dyskusyjną. Według niektórych (głównie dr Li Zhisui), Zedong wiedział jedynie o niewielkich brakach ludności w zaopatrzeniu (mógł być po prostu dezinformowany przez współpracowników) według innych był w pełni świadomy rezultatów swojego "programu ekonomicznego". Wielki skok był tragedią dla Chin. Mimo że oficjalnie osiągnięto wcześniej założone cele odnośnie produkcji stali to w rzeczywistości metal wytworzony w domowych warunkach był bezużytecznym złomem i nie spełniał żadnych norm jakościowych (ponieważ był produkowany z niskiej jakości surowców w prowizorycznych piecach bez węgla, ludność zmuszano nawet aby do opału używała takich rzeczy jak: meble czy ceramika).

Jak by tego było mało większość wybudowanych tam, kanałów i innych projektów z zakresu infrastruktury, które zostały z wielkim wysiłkiem stworzone przez zmuszanych do tego chłopów i więźniów (wielu z nich zmarło przy pracy, w której wyznaczono "mordercze" normy niemożliwe do wypełnienia) okazało się bezużytecznych bo nie zostały one zaprojektowane przez dysponująych odpowiednią wiedzą inżynierów, których Mao odrzucił ze względu na podłoże ideologiczne.

Na kongresie KPCh w Lushan na przełomie lipca i sierpnia 1959 r. kilku działaczy wyraziło opinię że "Wielki skok" nie okazał się takim sukcesem jak wcześniej planowano. Wyróżnił się tu głównie minister obrony Peng Dehuai. Mao zaaranżował akcję oskarżycielską przeciwko Pengowi i jego zwolennikom, co spowodowało że znikły wszelkie głosy krytyczne wobec polityki "Wielkiego skoku". ] Odnośnie rzeczywistej liczby osób, które zmarły w czasie "wielkiego skoku" istnieją duże kontrowersje. Aż do połowy lat 80. gdy opublikowano pierwsze badania spisu ludności niewiele wiadomo było na temat katastrofy, która dotknęła chińską wieś. Garstka zachodnich obserwatorów, którym pozwolono na wjazd do kraju miała jedynie dostęp do modelowych wsi, gdzie zwodzono ich opiniami o wielkim sukcesie polityki gospodarczej w końcu lat 60. Ponadto raporty o głodzie docierały na zachód głównie poprzez Hongkong i Tajwan, które były znaczącymi importerami chińskiej żywności co zamazuje rzeczywisty obraz klęski, którą Chiny starały się ukryć poprzez ogłaszanie rekordowych zbiorów (w oficjalnych rozliczeniach handlowych Chiny były eksporterem netto płodów rolnych). Spisy ludności przeprowadzano w latach 1953, 1964 i 1982. Pierwsze badania dotyczące ustalenia rzeczywistej liczby zmarłych z głodu podjęła amerykańska demograf dr Judith Banister, zostały one opublikowane w 1984 r. Trudności stwarzały tu między innymi długie okresy pomiędzy poszczególnymi spisami powszechnymi i wątpliwości co do wiarygodności danych rządu ChRL. Niemniej jednak Banister stwierdziła że z oficjalnych danych wynika, że w latach 1958-1961 zmarło około 30 milionów ludzi. Inne szacunki oceniają te wartości na 20 do 43 milionów ^[2]

W zakresie stosunków zagranicznych okres ten został zdominowany przez dalszą izolację Chin na arenie międzynarodowej. Było to spowodowane konfliktem z ZSRR w wyniku którego Nikita Chruszczow nakazał wycofanie wszystkich ekspertów sowieckich z tego kraju oraz wstrzymanie wszelkiej pomocy. Ochłodzenie stosunków wywołane zostało poprzez spory graniczne (kwestionowana była linia graniczna na rzece Amur) oraz rozbieżne wizje rozwoju komunizmu na świecie i kontrolę nad nim a także angażowania się Chin w krajach z nimi sąsiadujących. Większość tych problemów była spowodowana śmiercią Stalina i zastąpieniem go przez Chruszczowa. Stalin uznawał siebie za kontynuatora "prawidłowej" myśli marksistowskiej na długo przed tym jak Mao zdobył kontrolę nad KPCh i dlatego Zedong dopóki Stalin jeszcze żył starał się przynajmniej dochowywać wierności wielkiemu sąsiadowi. Po śmierci Stalina Mao uważał, że z racji "starszeństwa" przywództwo w międzynarodowym ruchu komunistycznym powinno należeć do niego. To wywoływało napięcia na linii Pekin-Moskwa, a Mao (który uważał siebie za największego znawcę ideologii marksistowskiej) obwiniał za taką sytuację Chruszczowa. Chiny, które wcześniej były satelitą Moskwy zerwały wcześniejszą zależność.

Chiny osaczone przez USA (ze swoimi bazami w Korei Południowej, Japonii i Tajwanie) stanęły teraz przed nowym zagrożeniem z północy i z zachodu, co nie wróżyło dobrze na przyszłość. Ostatecznie polityka "Wielkiego skoku" została porzucona po spotkaniu politbiura w styczniu 1961 r. Wówczas Mao usunął się nieco w cień a efektywnie rządy zaczęli sprawować: Liu Shaoqi, który został prezydentem ChRL w 1959 r. a polityką gospodarczą zajął się Deng Xiaoping, który uratował kraj od zapaści przez zniesienie komun ludowych i wprowadzenie pewnych elementów prywatnej własności (chłopi mogli prowadzić małe gospodarstwa na własną rękę), ponadto zaczęto importować zboże z Australii i Kanady aby załagodzić głód.

[edytuj] Rewolucja kulturalna

Zobacz więcej w osobnym artykule: Rewolucja kulturalna.

Po tych wydarzeniach inni członkowie partii łącznie z Liu Shaoqi i Deng Xiaopingiem podjęli decyzję, że Mao powinien zostać odsunięty od władzy i należy pozostawić mu jedynie funkcje symboliczne i reprezentacyjne. Podjęto próbę zmarginalizowania Zedonga, który jednak w dalszym ciągu zachowywał funkcję Przewodniczącego. Liu Shaoqi i inni zaczęli oceniać sytuację bardziej realistycznie i zamierzali zrezygnować z niektórych idealistycznych założeń, które były życzeniami Mao.

Stając w obliczu utraty miejsca na politycznej scenie Zedong postanowił odpowiedzieć Shaoqi i Xiaopingowi organizując tzw. rewolucję kulturalną w 1966 r. To dało mu możliwość oszukania hierarchów partyjnych i przeniesienia ośrodków władzy bezpośrednio w ręce tzw. "Czerwonej Gwardii", którą tworzyły grupy młodych ludzi (często nastolatków), za jej sprawą ustanowiono własne sądy, które zajęły się kolejną kampanią zwalczania przeciwników "Wielkiego Wodza". Rewolucja doprowadziła do zniszczenia większości bogatego dziedzictwa kulturalnego Chin i do uwięzienia ogromnej liczby intelektualistów. W kraju natomiast zapanował chaos gospodarczy i społeczny. Miliony ludzkich żyć zostało zrujnowanych tylko dlatego aby Mao mógł pozostać przy władzy (czasy te opisuje m.in. film: "Żegnaj, moja konkubino" (Ba wang bie ji)).

W tym czasie Mao wskazał również swojego następcę, którym został Lin Biao. Później nastąpiła seria niejasnych zdarzeń, nie wiadomo do końca czy Lin planował dokonanie przewrotu czy zabójstwo Przewodniczącego ale zginął podczas próby ucieczki z kraju (w podejrzanej katastrofie lotniczej), prawdopodobnie przewidywał że zostanie aresztowany. Został później pośmiertnie wyrzucony za to z partii. Mao stracił wtedy zaufanie do większości głównych aktywistów KPCh.

W 1969 r. Zedong ogłosił zakończenie rewolucji kulturalnej (oficjalnie rząd ChRL twierdzi, że rewolucja ta zakończyła się w 1976 r. wraz ze śmiercią Mao). W ostatnich latach swojego życia stan zdrowia Mao uległ pogorszeniu albo ze względu na chorobę Parkinsona albo wg. Li Zhisui na chorobę układu ruchowego (Amyotrophe Lateralsklerose). Ponadto cierpiał na dolegliwości ze strony układu oddechowego i krwionośnego (był nałogowym palaczem). Mao pod koniec swego życia pozostał bierny podczas walki o władzę w partii pomiędzy poszczególnymi frakcjami co było spowodowane jego przeczuciem nadchodzącej już śmierci. Kiedy Mao nie mógł już dłużej pływać jego ulubiony basen w Zhongnanhai został zmieniony w hall recepcyjny.

[edytuj] Życie prywatne

[edytuj] Genealogia

Mao Zedong zawarł następujące małżeństwa z:

1. Luo Yixiu (罗一秀, 1889-1910) z Shaoshan: małżeństwo w latach od 1907 do 1910
2. Ma Daiwei (马代伟,1895-1947) z Xi'anu; tzw. "nie popularna żona", nie miał z nią żadnego potomstwa, małżeństwo trwało od 1912 do 1920, zmarła prawdopodobnie na raka
3. Yang Kaihui (杨开慧, 1901-1930) z Changsha: małżeństwo w latach od 1921 do 1927, stracona przez Kuomintang w 1930
4. He Zizhen (贺子珍, 1910-1984) z Jiangxi: małżeństwo w latach od 1928 do 1939
5. Jiang Qing: (江青, 1914-1991), małżeństwo od 1939 r. aż do śmierci

Członkowie rodziny:

• Wen Qimei (文七妹, 1867-1919), matka
• Mao Yichang (毛贻昌, 1870-1920), ojciec, znany też jako Mao Shunsheng (毛顺生)
• Mao Enpu (毛恩普), dziadek ze strony ojca

Rodzeństwo:

• Mao Zemin (毛泽民, 1895-1943), młodszy brat
• Mao Zetan (毛泽覃, 1905-1935), młodszy brat
• Mao Zehong, siostra (stracona przez Kuomintang w 1930)

Rodzice Mao Zedonga mieli łącznie 6 synów i 2 córki. Dwóch synów i obydwie córki zmarły młodo, a w rodzinie pozostał jedynie Mao i jego dwaj bracia: Zemin i Zetan. Tak jak wszystkie trzy żony Zedonga, jego bracia byli komunistami. Yang Kaihui oraz Zemin i Zetan zostali zabici jeszcze za życia Mao.

Dzieci Mao Zedonga:

• Mao Anying (毛岸英): syn z małżeństwa z Yang, żonaty z Liu Siqi (刘思齐), zabity podczas wojny w Korei
• Mao Anqing (毛岸青): syn z małżeństwa z Yang, żonaty z Shao Hua (邵华), dzieci: syn Mao Xinyu (毛新宇)
• Li Min (李敏): córka z małżeństwa z He, żonata z Kong Linghua (孔令华), dzieci: syn Kong Ji'ning (孔继宁) i córka Kong Dongmei (孔冬梅)
• Li Na (李讷): córka z małżeństwa z Jiang, zamężna z Wang Jingqing (王景清), dzieci: syn Wang Xiaozhi (王效芝)

Niektóre źródła podają że Mao miał także inne dzieci podczas swojej kariery rewolucyjnej. W większości tych przypadków jego dzieci zostały pozostawione w chłopskich rodzinach, głównie ze względu na aktywną działalność polityczną Mao.

[edytuj] Stosunki rodzinne

Człowiek który stracił syna, brata i żonę podczas wojny i rewolucji okazał się bardzo nieczuły na cierpienia innych. Ani nędza milionów rodaków umierających podczas "Wielkiego skoku" ani tragedie jego sympatyków czy współpracowników partyjnych nie wywarły na nim wielkiego wrażenia. Członkowie świty Mao byli ciągle pod jego obserwacją i stale spoczywał na nich cień podejrzenia. Starzy towarzysze z czasów walki o władzę zostali skazani na "wewnętrzne wygnanie" lub na śmierć przy czym rola Mao była tu skrzętnie ukrywana przez propagandzistów, przewodniczący zawsze wyręczał się w takich sprawach innymi. W polityce i w życiu osobistym pozbywał się ludzi którzy okazali się mu już więcej nieprzydatni lub wzywał ich z powrotem gdy znalazł się w opresjach (np. Deng Xiaoping) jeśli tylko udało im się przeżyć okres niełaski Wielkiego Wodza.

Mao praktycznie nie miał żadnych bliskich przyjaciół. Aby wypełnić tą pustkę Partia i wojskowe departamenty polityczne rekrutowały młode i ładne kobiety, tylko po to aby Przewodniczący mógł odbyć tradycyjny cotygodniowy taniec w sali balowej, w rzeczywistości dziewczyny te musiały służyć Zedongowi w łóżku.

Mao początkowo starał się ukrywać przed swoimi żonami swoje romanse. Ale gdy potrzebował swojej czwartej i "niesławnej" żony Jiang Qing jako politycznego pełnomocnika nie krył się już ze swoją konkubiną Zhang Yufeng, która i tak nie przeszkadzała Jiang owładniętej mirażem władzy.^[3]

[edytuj] Styl życia

Pomimo oficjalnych zdjęć przedstawiających go jako skromnego człowieka, Mao lubował się w luksusie. Żyjąc w luksusowej willi niedaleko Zakazanego Pałacu starał się odizolować od trudnego życia swoich rodaków, zawsze wokół niego znajdowała się liczna grupa ochroniarzy i zaufanego personelu która dbała o jego bezpieczeństwo. Po zdobyciu władzy podróżował po kraju prywatnym pociągiem wyposażonym we wszelkie wygody. Jeśli tylko zażyczył sobie aby nikt nie wiedział o jego planowanym celu podróży wstrzymywano na jego rozkaz cały ruch kolejowy. Kiedy był w czasie oficjalnej podróży jego świta zazwyczaj nakazywała opuszczenie dworców przez wszystkich podróżnych ze względów bezpieczeństwa.

W czasie fali głodu dochodziło nawet do tego że przesadzano całe pola ryżowe w nowe miejsca obok których Mao przejeżdżał aby zapewnić go, że jego "mądre" zalecenia odnośnie polityki rolnej są realizowane. Gubernatorzy prowincji współzawodniczyli ze sobą w budowaniu coraz wystawniejszych willi dla Przewodniczącego, z których większość nie została nawet przez niego odwiedzona. W miejsca w które udawał się Mao zabierano nawet jego łóżko aby zapewnić mu jak największy komfort (nawet w czasie lotu do Moskwy). Dla jego potrzeby w pobliżu Pekinu zlokalizowano obóz pracy, w którym wytwarzano żywność na jego potrzeby a następnie dostarczano samolotem do jego rezydencji, przy czym najpierw musiała ona zostać spróbowana przez wyznaczonych ludzi co miało zapobiec próbie otrucia.

Dodatkowo w każdą środę aranżowano dla niego tańce w sali balowej, w których uczestniczyły starannie wybrane dziewczęta, z których Przewodniczący wybierał sobie jedną na noc. Dla jego przyjemności w pałacu organizowano także turnieje tenisa stołowego^[4].

[edytuj] Problemy ze zdrowiem

Zdrowie Mao było jednym z jego najważniejszych ale sekretnie skrywanych problemów podczas jego rządów. Cierpiący na bezustanne lęki i niepokoje, bezsenność ciągle poddawał się kuracji złożonej z wysokich dawek leków psychotropowych. Zedong miał w zwyczaju sprawdzanie wierności swych podwładnych, których często wzywał o każdej porze dnia i nocy tak że musieli być oni do jego dyspozycji praktycznie przez cały czas. Nigdy nie miał ustalonego planu zajęć z wyjątkiem takich dni jak: Święto Pracy, Dzień Narodu czy odwiedziny zagranicznych gości.

Mao nigdy się nie kąpał, ponieważ wolał masaż za pomocą ciepłych ręczników. W wyniku tego nabawił się chorób wenerycznych (tajemnicą poliszynela były jego liczne kochanki), które sprawiały że jego lekarze zawsze mieli pełne ręce pracy. Wiele problemów stwarzały mu rozkładające się zęby (Mao odmawiał ich szczotkowania, zamiast tego przepłukiwał je zieloną herbatą), które również przyczyniały się do rozwoju rozmaitych infekcji jamy ustnej. Jego szwankujący stan zdrowia był umiejętnie skrywany za pomocą publikacji rozmaitych zdjęć ukazujących przewodniczącego w znakomitej formie (jak sławne zdjęcie pokazujące Mao przepływającego silnie zanieczyszczoną Jangcy)^[5]

[edytuj] Śmierć

Mao Zedong zmarł w wieku 82 lat, 9 września 1976 r. 10 minut po północy w Pekinie. Mao był w opłakanym stanie przez kilka miesięcy poprzedzających jego śmierć. Jego ciało zostało zmumifikowane i złożone w specjalnym mauzoleum (mimo że on sam życzył sobie aby jego ciało zostało skremowane). Ceremonia pogrzebowa odbyła się na placu Tiananmen 18 września 1976 r., uczczono ją trzy minutową ciszą.

Tak jak przewidywano po jego odejściu odbyła się walka o schedę po nim. Po jednej stronie stanęło lewe skrzydło partii prowadzone przez tzw. Bandę Czworga, która chciała kontynuować politykę Mao. Po drugiej stronie znajdowało się prawe skrzydło składające się z dwóch grup: w pierwszej znajdował się Hua Gofeng popierający centralne planowanie według modelu sowieckiego a w drugiej reformatorzy z Deng Xiaopingiem na czele dążącym do wprowadzenia pewnych elementów gospodarki wolnorynkowej i odrzucenia maoistowskich koncepcji ekonomicznych. Zwycięsko z tego starcia wyszli reformatorzy a Deng Xiaoping przejął pełnie władzy.

[edytuj] Kult wodza

Mao stał się sławny głównie ze względu na jego szeroko zakrojony kult, który koncentruje się wokół jego osoby. "Przewodniczący" zawsze starał się ukazać siebie jako wroga wielkich posiadaczy ziemskich, przedsiębiorców oraz zachodniego i amerykańskiego imperializmu oraz jako sojusznika zubożałych chłopów i robotników. Niektórzy twierdzą że cześć jaka jest mu oddawana stoi w sprzeczności z podstawowymi zasadami marksizmu. Jednak już Stalin złamał tą niepisaną regułę i stał się w tym miejscu wzorem dla Mao.

Mao odniósł się do kultu jego osoby w 1958 r. na kongresie partii w Chengdu, gdzie gorąco go poparł wypowiadając takie słowa: Istnieją dwa różne sposoby czczenia jednostki. Jednym z nich jest kult prawych osób takich jak Marks, Engels, Lenin czy Stalin. Ponieważ oni trzymają prawdę w swych rękach. Drugim z nich jest fałszywy kult osoby, polegający na bezmyślnym i ślepym czczeniu jednostki.

W 1962 r. Mao zaproponował utworzenie Socjalistycznego Ruchu Szkolnego, który miał chronić chłopów przed powrotem kapitalizmu i feudalizmu (które próbował rzekomo wprowadzić Liu usunięty później z partii). Ogromne ilości różnego rodzaju książek, przedmiotów i wizerunków, które miały chwalić Przewodniczącego zostało rozprowadzonych wśród ludności. Powstawały liczne plakaty i pieśni przedstawiające go jako "czerwone słońce w środku naszych serc" (我们心中的红太阳) i "zbawcę ludu" (人民的大救星).

Kult Zedonga okazał się szczególnie silny podczas rewolucji kulturalnej. Chińska młodzież wychowana została w fanatycznej miłości do Przewodniczącego i to ona właśnie stała się jego zapleczem w walce ze starymi towarzyszami.

W październiku 1966 r. opublikowano "Cytaty Przewodniczącego Mao" (znane jako "Mała czerwona książeczka"). Każdy członek partii musiał posiadać tą biblię maoistowskiego komunizmu i nosić ją stale ze sobą. Z biegiem lat od wizerunku Mao nie dało się już uciec, pojawiał się wszędzie: w domach, urzędach czy sklepach, obecny na każdym kroku.

[edytuj] Spuścizna

Dziedzictwo po Mao ma bardzo kontrowersyjny charakter i bywa często przedmiotem sporów. Niektórzy kontynentalni Chińczycy uważają Mao Zedonga za wielkiego rewolucyjnego przywódcę, który jednak nie ustrzegł się pewnych błędów w końcu swojego życia. Deng Xiaoping powiedział o nim że: "Był w 70% dobry a w 30% zły" a "jego wkład i zasługi są ważniejsze od jego pomyłek". Są też tacy, którzy obwiniają go za konflikt z ZSRR i pogorszenie stosunków z dotychczasowym sojusznikiem. Wielki skok i rewolucja kulturalna kładą się cieniem na jego rządach. Mao jest też obwiniany za brak wypracowania polityki kontroli urodzeń, co sprawiło że doszło do ogromnego przyrostu ludności i zmuszenia następnego rządu do wdrożenia programu "jednego dziecka".

Zwolennicy Mao jako przykład jego osiągnięć podają, że stopień analfabetyzmu przed 1949 r. wynosił 80% a długość życia 35 lat, po jego śmierci liczby te miały wynosić odpowiednio 7% i 70 lat (przy czym prawdziwość tych danych jest kwestionowana). Ponadto ogólna populacja Chin wzrosła o 57% do 700 mln z 400 mln. Jego wielbiciele twierdzą że za jego rządów skończyła się "epoka upokorzenia" Chin przez zachodnie mocarstwa a ChRL stała się prawdziwą potęgą, powołują się też na osiągnięcia w dziedzinie uprzemysłowienia kraju. Za jego zasługę poczytuje się też wyparcie "skorumpowanego" i "nieudolnego" Kuomintangu z kraju na Tajwan.

Sceptycy twierdzą że podobne osiągnięcia zanotowały sąsiednie kraje (zarówno pod względem likwidacji analfabetyzmu jak wydłużenia długości życia) takie jak choćby Tajwan (który osiągnął o wiele lepsze wyniki gospodarcze a standard życia ludności jest o wiele wyższy od tego wypracowanego przez Chiny kontynentalne), rządzony przez przeciwnika Mao – Czang Kaj-szeka. Niektóre sukcesy mogły być po prostu wynikiem długiego okresu pokoju, którego tak potrzebował kraj nękany długoletnimi wojnami.

Mao wierzył że socjalizm jest jedyną drogą, którą mogą podążać Chiny ponieważ USA i kraje europejskie nigdy nie pozwolą im na dołączenie do grona rozwiniętych państw kapitalistycznych. Tą teorię zdaje się potwierdzać embargo nałożone na handel z ChRL, które trwało aż do prezydentury Nixona. To sprawiło że Mao starał się z powrotem ocieplić stosunki z ZSRR.

Mniej kontrowersji istnieje wokół zdolności taktycznych i strategicznych Mao w czasie wojny domowej i wojny koreańskiej, nie ma wątpliwości że cele które sobie wyznaczył zostały osiągnięte a władza znalazła się w jego rękach. Jego myśl wojskowa ma duże znaczenie jeżeli chodzi o walkę partyzancką i podjazdową z silniejszym przeciwnikiem jakim był Czang Kaj-szek.

Ideologia maoizmu stała się inspiracją dla wielu komunistów na całym świecie i była wykorzystywana w szczególności przez różnego rodzaju ruchy rewolucyjne działające w byłych państwach postkolonialnych. takich jak: Kambodża – Czerwoni Khmerzy, Peru – Świetlisty Szlak czy maoistowska partyzantka w Nepalu. Same Chiny jednak daleko odeszły od pierwotnych zasad maoizmu i zmierzają raczej ku kapitalizmowi (co niektórzy komuniści uważają za zdradę), mimo że większość chińskiej elity partyjnej nadal uważa się za maoistów.

We współczesnych Chinach opinie o "Przewodniczącym" są zafałszowane ze względu na zakaz publikacji prac, które zawierają jakiekolwiek słowa krytyki wobec jego osoby. Mimo tego obecny rząd kładzie już o wiele mniejszy nacisk na kult wodza, m.in. władze nie przykładają już większej wagi do rocznicy śmierci Mao. Ostatnie wielkie obchody na jego cześć odbyły się w 1993 r. (setna rocznica urodzin) kiedy to partia zorganizowała liczne festyny i seminaria mu poświęcone. Jednak KPCh w przeciwieństwie do KPZR nigdy nie potępiła rządów Mao (natomiast Chruszczow oficjalnie odciął się od Stalina).

W połowie lat 90. nowy wizerunek Zedonga zaczął się pojawiać na banknotach, w marcu 2006 pojawiły się zapowiedzi zastąpienia go portretem Sun Jat-sena lub Deng Xiaopinga, co może sugerować powolne odchodzenie Pekinu od maoistowskich teorii, które już i tak od dawna nie są wprowadzane w życie przez KPCh.

[edytuj] Twórczość

Najsławniejszym opublikowanym dziełem Mao jest słynna czerwona książeczka znana pod tytułem "Cytaty Przewodniczącego Mao", która zwiera które wycinki jego przemówień i artykułów. Mao napisał także kilka innych traktatów filozoficznych, główne z nich to:

• W praktyce (《实践论》); 1937
• W sprzeczności (《矛盾论》); 1937
• Na długiej wojnie (《论持久战》); 1938
• Ku nowej demokracji (《新民主主义论》); 1940
• Rozmowy o sztuce i literaturze w Yan'an (《在延安文艺座谈会上的讲话》); 1942
• Właściwy sposób rozwiązywania sporów społecznych (《正确处理人民内部矛盾问题》); 1957
• Ku pamięci Normana Bethune'a(《纪念白求恩》)
• Głupi stary człowiek, który usunął góry (《愚公移山》)
• Służba dla ludu (《为人民服务》)

Mao był także poetą, tworzył głównie klasyczne utwory tzw. poezja shi i ci. Był także uzdolnionym kaligrafem, który posiadał charakterystyczny styl, do dzisiaj jego kaligrafie w Chinach cieszą się dużym powodzeniem.

[edytuj] Bibliografia

W języku polskim pisma Mao Zedonga ukazały się tylko w dwóch wydaniach wskutek popadnięcia obozu państw "demokracji ludowych", a zwłaszcza ZSRR, w konflikt z Chińską Republiką Ludową:

• Dzieła wybrane, t. 1-4, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1953-1958;
• Wybrane pisma wojskowe, wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960 (seria: "Biblioteka Wiedzy Wojskowej.").

Oprócz tego w Pekinie wydano "czerwoną książeczkę" po polsku:

• Wyjątki z dzieł Przewodniczącego Mao Tsetung. Wydawnictwo Obcych Języków, 1972, Pekin, 426 stron.

[edytuj] Zobacz też

• Maoizm
• Cytaty Przewodniczącego Mao (Mała czerwona książeczka)
• Mundurek Mao

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mao Zedong- artykuł o tworzeniu mitu o Mao Zedongu

[edytuj] Przypisy

Osoby sprawujące funkcję głowy państwa ChRL

1949-1959 Mao Zedong | 1959-1968 Liu Shaoqi | 1968-1972 Dong Biwu i Song Qingling | 1972-1975 Dong Biwu | 1975-1976 Zhu De | 1978-1983 Ye Jianying | 1983-1988 Li Xiannian | 1988-1993 Yang Shangkun | 1993-2003 Jiang Zemin | od 2003 Hu Jintao