Lugha za Kibantu
From Wikipedia
Lugha za Kibantu ni kundi la lugha ambalo liko tawi moja la lugha za Niger-Congo. Lugha za Kibantu huzungumzwa katika nchi za Kamerun, Nigeria, Gabon, Guinea ya Ikweta, Kongo zote mbili, Rwanda, Burundi, Uganda, Kenya, Tanzania, Angola, Zambia, Malawi, Msumbiji, Zimbabwe, Namibia, Botswana, na Afrika ya Kusini. Enezi hilo linaonyesha kwamba kundi la lugha za Kibantu ni kubwa kabisa barani mwa Afrika, na idadi ya wasemaji Wabantu ni takriban milioni 310.
Neno la Bantu, maana yake ni watu katika lugha nyingi za Kibantu. Shina lake ni -ntu, na kiambishi awali cha ba- kinaonyesha uwingi. Kwa sababu hiyo, mtaalamu Wilhelm Heinrich Immanuel Bleek (aliyeishi 1827 hadi 1875) alitumia neno la Bantu kwa kurejea kundi la lugha hizo. Bleek alilinganisha sarufi za lugha mbalimbali za Kibantu, na baadaye Carl Meinhof alimfuata katika utafiti huo.
Kuna mamia ya lugha za Kibantu; wataalamu wengine wanahesabu 300, wengine wanahesabu 600. Mtaalamu Malcolm Guthrie aliziainisha kulingana na maeneo ya kijiografia. Kila eneo limepata herufi yake—A, B, C, D, E, F, G, H, K, L, M, N, P, R na S—na ndani ya kila eneo kuna tarakimu tena. Pia, Guthrie alichunguza lugha ya nasaba ambayo ni chanzo cha lugha zote za Kibantu.
[edit] Tabia za Kibantu na historia ya lugha
Lugha za Kibantu zina tabia mbalimbali za pamoja. Kati ya tabia hizi za pamoja ni viambishi awali na ngeli za nomino.
Kutokana na sifa hizi wataalamu wa lugha wamekadiria ya kwamba asili ya lugha za Kibantu ilikuwepo katika maeneo ya Kamerun ya Kusini; kutoka huko wasemaji asilia wa Kibantu walihamia katika milenia ya pili KK Kongo hadi Zambia. Waliendelea kuhamahama na kupanuka hadi kufika maeneo yote walipo sasa. Sehemu kubwa ya maeneo ya wasemaji wa lugha za Kibantu zilikaliwa awali na wasemaji wa lugha za Khoikhoi. Wataalamu wamekadiria ya kwamba Wabantu walifaulu kunea kutokana na maarifa yao ya kilimo na hasa matumizi ya chuma katika zana za kilimo na pia silaha.
Kati ya lugha za Kibantu zinazotumika zaidi ni Kiswahili na Kilingala. Lugha zenye wasemaji wengi kama lugha ya kwanza ni Kizulu na Kishona.
[edit] Lugha za Kibantu zenye wasemaji wengi
(Idadi ya wasemaji ni makadirio tu; bado zinatofautiana kati ya makala na makala)
- Kiswahili na lahaja zake (wasemaji milioni 35) : Tanzania, Kenya, Uganda, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Rwanda, Burundi, Komori, Mayotte, Msumbiji, Somalia.
- Kinyarwanda-Kirundi : (wasemaji milioni 15): Rwanda, Burundi
- Lingala (wasemaji milioni 10): Angola, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Jamhuri ya Kongo, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Gabon
- Chichewa (wasemaji milioni 9) : Malawi
- Zulu (wasemaji milioni 9) : Afrika Kusini
- Shona (wasemaji milioni 7) : Msumbiji, Zambia, Zimbabwe
- Kikongo (wasemaji milioni 6) : Angola, Jamhuri ya Kongo, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo
- Chiluba (wasemaji milioni 6) : Jamhuri ya Kidemocrasia ya Kongo, Angola
- Gikuyu (wasemaji milioni 4,6) : Kenya
