Tu-22M

Z Wikipedii

Tu-22M (vel Tu-26)
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Wytwórnia	Tupolew
Typ	Samolot bombowy
Konstrukcja	dolnopłat o konstrukcji metalowej ze skrzydłami o zmiennym skosie
Załoga	4 (2 pilotów, nawigator, operator uzbrojenia)
Historia
Data oblotu	1969 (Tu-22M0)
Lata produkcji	1971 - ?
Dane techniczne
Napęd	dwa silniki odrzutowe NK-22 lub NK-25 (w zależności od wersji)
Moc	2 x 140,23 kN (2 x 245,15 kN z dopalaniem)
Wymiary
Rozpiętość	maximum 34,28 m, minimum 23,3 m
Długość	41, 5 m (Tu-22M0, M1, M2) 42,46 m (Tu-22M3)
Wysokość	11,05 m
Powierzchnia nośna	maximum 183,5 m², minimum 175,8 m² (Tu-22M3)
Masa
Własna	54 000 kg
Startowa	124 550 kg
Paliwa	53 500 kg
Zapas paliwa	53 500 kg
Osiągi
Prędkość max.	1530 km/h (Tu-22M0) 1660 km/h (Tu-22M1) 1800 km/h (Tu-22M2) 2300 km/h (Tu-22M3)
Prędkość przelotowa	900 km/h
Prędkość minimalna	370 km/h
Pułap	brak danych
Pułap praktyczny	14 000 m
Zasięg	4140 km (Tu-22M0) 5000 km (Tu-22M1, M2) 7000 km (Tu-22M3)
Rozbieg	2100 m
Dobieg	1300 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 komora bombowa i 4 węzły do podwieszania uzbrojenia działko pokładowe GSz-23 w ogonie samolotu kierowane zdalnie ze stanowiska operatora uzbrojenia
Wyposażenie dodatkowe
bombardierski celownik optyczny OBP-15 radiolokator obserwacji tylnej półsfery PRS-4KM Krypton celownik telewizyjny TP-1 lotniczy aparat fotograficzny AFA-15
Użytkownicy
Rosja, Białoruś, Ukraina
Rzuty

Tu-22M (ros. Ту-22М, oznaczenie NATO Backfire) - radziecki/rosyjski samolot bombowy średniego zasięgu przeznaczony do wykonywania uderzeń bombowo-rakietowych na ważne cele naziemne rozmieszczone w strefie operacyjnej przeciwnika. Projekt Tu-22M stanowi kontynuację, a zarazem znaczną modyfikację innego modelu Tupolewa - swojego poprzednika Tu-22. Najbardziej widoczną różnicą jest zastosowanie w konstrukcji Tu-22M skrzydeł o zmiennej geometrii. Backfire miał być również zdolny do przeprowadzenia ataków interkontynentalnych (w tym nuklearnych) na cele w USA.

Spis treści 1 Historia 2 Opis techniczny 3 Wyposażenie awioniczne 4 Uzbrojenie 5 Kontrowersje 6 Użycie 7 Linki zewnętrzne 8 Ciąg oznaczeń

[edytuj] Historia

Na początku lat 60. XX wieku w Związku Radzieckim zaczęto prace nad nowym modelem naddźwiękowego bombowca, następcy Tu-22. Wymagania wobec samolotu obejmowały zdolność do lotu z szybkością ponaddźwiękową dla przełamania obrony powietrznej nieprzyjaciela, a także do lotu poddźwiękowego na niskich wysokościach na dalekie odległości. Biuro konstrukcyjne Tupolewa postanowiło udoskonalić konstrukcję Tu-22 przez dodanie skrzydeł o zmiennym skosie, jednak pierwsze dwa prototypy oznaczone "106" i "125" zostały odrzucone przez rząd (zaakceptowano projekt biura Suchoja pod nazwą T-4 w 1962 roku. Kolejny projekt ("145") miał być alternatywą dla T-4, ale po przerwaniu prac przez OKB Suchoja w 1967 prace nad nim nabrały rozpędu.

Pierwszy z pięciu prototypów serii "145" oblatano 30 sierpnia 1969 roku. Oznaczono go jako Tu-22M0, co miało sugerować, że bombowiec ten jest tylko niewielką modyfikacją Tu-22 i zaniżać jego wartość bojową w trakcie negocjacji rozbrojeniowych SALT II (wg innych autorem tej mistyfikacji było samo biuro Tupolewa chcące ułatwić sobie finansowanie z budżetu państwa). Pierwszy samolot seryjny wystartował w lipcu 1971 roku, a produkcję rozpoczęto w Kazaniu już jako Tu-22M1 (kod NATO Backfire-A). Wkrótce jednak produkcja została wstrzymana, a w maju 1973 oblatano prototyp kolejnej, udoskonalonej wersji - Tu-22M2 (Backfire-B). Samolot został oficjalnie przyjęty do uzbrojenia w 1975, jednak już wtedy biuro konstrukcyjne Tupolewa rozpoczęło projektowanie następnej modernizacji. Budowa wersji M2 zakończyła się zatem na liczbie 279 egzemplarzy, a 20 czerwca 1977 roku w powietrze wzbił się pierwszy Tu-22M3 (Backfire-C), przyjęty następnie do uzbrojenia w 1983. Model ten charakteryzował się nowymi silnikami NK-25, bardziej efektywnym uzbrojeniem i wyposażeniem awionicznym (w NK-25 wyposażona była też wersja Tu-22M2Ye, co jednak nie poprawiło jej osiągów) oraz większym maksymalnym skosem skrzydeł (65 stopni). Ogółem wyprodukowano 222 egzemplarze Tu-22M3, w tym rozpoznawcze Tu-22MR oraz Tu-22MP przeznaczone do walki radioelektronicznej.

[edytuj] Opis techniczny

Tu-22M wszystkich serii to dwusilnikowe, czteromiejscowe samoloty bombowe średniego zasięgu. Ich konstrukcja opiera się na zastosowaniu kadłuba nośnego o konfiguracji prostopadłościennej na całej jego długości oraz skrzydeł o zmiennym skosie (podobnie jak w amerykańskim F-111 Aardvark). Konstrukcja o układzie dolnopłata, całkowicie metalowa. Przednia część kadłuba mieści przedziały wyposażenia awionicznego oraz instalację do tankowania w powietrzu (zdemontowana po podpisaniu przez ZSRR układu SALT). Miejsca w kabinie załogi rozmieszczone są w dwóch rzędach (samolot ma dwie pary odchylanych do góry drzwi): z przodu obok siebie siedzi dwóch pilotów, za nimi nawigator i operator uzbrojenia. Cała załoga dysponuje fotelami wyrzucanymi typu KT-1 klasy zero-zero, w systemie ratownictwa ASS. Skrzydła samolotu podzielone są na część nieruchomą połączoną z kadłubem oraz ruchomą, której kąt skosu zmienia się automatycznie w czasie lotu w przedziale od 20° do 65° (dla Tu-22M3; wcześniejsze wersje miały mniejszy kąt maksymalny). Obie części łączą połączenia przegubowe. Ponadto część ruchoma skrzydła wyposażona jest w tylnej części w dwuszczelinowe klapy wychylane pod kątem 23° (do startu) i 40° (do lądowania) do reszty skrzydła, a także trójsekcyjne klapy na krawędzi natarcia. Usterzenie poziome tylne w części ogonowej jest wychylane i pełni rolę sterów. Do sterowania służą też trójsekcyjne przerywacze na skrzydłach (samolot nie posiada klasycznych lotek). Usterzenie pionowe samolotu to klasyczna pojedyncza płetwa ogonowa ze sterem kierunku, zwężana ku górze.

Tu-22M napędzany jest dwoma dwuprzepływowymi silnikami turboodrzutowymi typu Klimow NK-22 lub NK-25, każdy o maksymalnym ciągu z dopalaniem odpowiednio 196,1 kN lub 245,2 kN. Podwozie samolotu każdej z wersji jest trójpodporowe: z przodu koło podwójne, z tyłu zdwojone, sześciokołowe podwozie główne. Podwozie chowane jest w całości do wnęk kadłubowych.

[edytuj] Wyposażenie awioniczne

System nawigowania samolotu jest bezwładnościowy; korzysta on z danych przekazywanych przez nawigacyjny radar dopplerowski DISS A322 Z. Do zadań bombardiersko-nawigacyjnych służy radiolokator umieszczony w przedniej części kadłuba (wykrywalność celów średniej wielkości już z odległości 150-200 km) oraz celownik optyczny OBP-15T w owiewce pod kabiną. Za współpracę tych urządzeń odpowiada komputer pokładowy typu NI-50BM, a ich uzupełnienie stanowią dwa wysokościomierze radiowe RW-18, system identyfikacji swój - obcy SRZO-2 (lub nowszy), dwa radiokompasy automatyczne ARK-15, odbiornik radiosygnałów MRP-56P, system przyrządowego lądowania SP-50 oraz pokładowe urządzenia bliskiej i dalekiej nawigacji. Łączność zewnętrzną samolotu zapewniają dwie radiostacje UHF R-832M i jedna HF R-846, a wewnętrzną - rozmównica pokładowa SPU-10. W skład tego kompleksu wchodzi również zestaw kodujący korespondencję radiową.

Tu-22M posiada również wyposażenie radioelektroniczne o charakterze obronnym. Głównym jego elementem jest system Urał: stacje zakłóceń aktywnych (odzewowych) SPS-171 i SPS-172, stacja wykrywająco-ostrzegawcza Sirena-3, generator zakłóceń szumowych AG-56 oraz wyrzutnie dipoli i flar (zamocowane u spodu usterzenia poziomego). Całości dopełnia odbiornik LO-82 Mak ostrzegający o odpaleniu w kierunku samolotu pocisków rakietowych. Do koordynacji działań tak wielu urządzeń służy osobny komputer systemu obronnego CWU-10.022. Operator uzbrojenia ma również do dyspozycji działko pokładowe, do którego sterowania służy celownik telewizyjny TP-1 oraz radiolokator obserwacji tylnej półsfery PRS-4KM.

Tu-22MR korzystają z lotniczego aparatu fotograficznego AFA-15 oraz zestawu sensorów wbudowanego w komorę bombową. Na koniec warto jednak dodać, że Tu-22M nie są przystosowane do działania na bardzo małych wysokościach, ponieważ ich system radarowy nie posiada możliwości śledzenia i automatycznego omijania przeszkód terenowych.

[edytuj] Uzbrojenie

Do celów ofensywnych Backfire może być uzbrojony w kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powierzchnia oraz bomby o maksymalnej masie łącznej nie przekraczającej 24 000 kg. Do ich przenoszenia służy komora bombowa oraz cztery węzły podwieszeń (dwa podskrzydłowe i dwa pod obudowami wlotów powietrza do silników). Podstawowe środki rażenia to zestaw trzech pocisków powietrze-ziemia typu Raduga Kh-22 (w kodzie NATO AS-4 Kitchen, zdolnych do przenoszenia głowic nuklearnych) rozmieszczonych symetrycznie: jeden pod kadłubem częściowo schowany na belce BD-45K oraz dwa pod skrzydłami na belkach BD-206. W normalnych warunkach samolot przenosi jednak tylko jeden taki pocisk.

Drugi wariant uzbrojenia Tu-22M stanowią kierowane pociski krótkiego zasięgu klasy powietrze-ziemia Raduga Kh-15 (kod NATO AS-16 Kickback) używane do przełamywania obrony powietrznej przeciwnika i przenoszone na sześciomiejscowej obrotowej wyrzutni MKU-6 montowanej w komorze bombowej. W tym wariancie na węzłach zewnętrznych podwieszone mogą być kolejne cztery Kh-15 lub konwencjonalne bomby o wagomiarze do 500 kg, po dziewięć na jednej belce MBD3-U9-68 mocowanej do węzła (łącznie 36 bomb).

Ostatni wariant to bomby konwencjonalne o wagomiarze do 3000 kg podwieszone w komorze bombowej na belkach KD-4-105A lub KD-3-22R oraz (podobnie jak w wariancie drugim) 250 lub 500-kilogramowe bomby na węzłach zewnętrznych. Tu-22M może być również uzbrojony w bomby kierowane (laserowo lub telewizyjnie) typu KAB-1500 i UPAB-1500; brak jest jednak informacji na temat sposobu ich przenoszenia.

Tu-22M wszystkich serii to samoloty stricte bombowe, nie przenoszą więc rakiet klasy powietrze-powietrze. Ich jedynym uzbrojeniem defensywnym pozostaje zatem dwulufowe działko GSz-23 umieszczone w ogonie samolotu w wieżyczce UK-9A-802 a sterowane zdalnie ze stanowiska operatora uzbrojenia.

[edytuj] Kontrowersje

Oznaczenie Tu-22M mające zaniżać wysoką wartość bojową samolotu początkowo spełniło swoje zadanie. Amerykański wywiad uznał Backfire za samolot o znaczeniu peryferyjnym, niezdolny do lotów międzykontynentalnych (stąd zapewne jego dość pogardliwy kryptonim). Pogląd ten zdawało się potwierdzać rozmieszczenie pułków Tu-22M w bazach północnej Syberii, gdzie ich użytkowanie dodatkowo pogarszały warunki pogodowe. Tymczasem samoloty operujące z okręgu czukockiego bez tankowania w powietrzu mogły razić cele na zachodnim wybrzeżu USA, a z tankowaniem - niemal na całym obszarze Stanów Zjednoczonych.

Po raz pierwszy temat zasięgu Backfire'a w rozmowach radziecko-amerykańskich został poruszony w trakcie negocjacji układu SALT II i chociaż strona radziecka z uporem twierdziła, że jest to wyłącznie bombowiec o zasięgu taktycznym, niezdolny do misji interkontynentalnych, negocjatorzy amerykańscy wymogli na Breżniewie obietnicę usunięcia instalacji do tankowania w powietrzu z Tu-22M oraz ograniczenie liczebności produkcji (max. 30 rocznie). Było to jedno z niewielu dotrzymanych przyrzeczeń układu SALT II.

Mimo to przez cały okres lat 80. Backfire pozostawał samolotem-zagadką, który przez swoją tajemniczość trzymał w szachu amerykańskie dowództwo wojskowe i wymógł zwiększenie funduszy na rozwój amerykańskiego lotnictwa. Atmosferę niepewności podgrzewały relacje prasowe cytujące wypowiedzi radzieckiego zdrajcy o niedocenianiu wartości Tu-22M, który miał być regularnie testowany na odległościach międzykontynentalnych, a instalacje do tankowania miały być bardzo łatwe w montażu i demontażu. Sama nazwa miała być błędna i z premedytacją myląca, gdyż w ZSRR samolot miał się nazywać Tu-26. Ostateczne potwierdzenie wyłącznie taktycznego zasięgu Tu-22M zostało zawarte dopiero w układzie START I z 31 lipca 1991 roku.

[edytuj] Użycie

Od momentu wejścia do służby największym użytkownikiem Tu-22M pozostaje rosyjskie Lotnictwo Dalekiego Zasięgu, posiadające co najmniej 125 maszyn. Podstawowym zadaniem Backfire'ów w tej formacji wojskowej jest penetracja nieprzyjacielskiego terytorium i niszczenie bombami i pociskami kierowanymi celów położonych głęboko na zapleczu przeciwnika, poza zasięgiem Su-24 Fencer. Drugim wielkim użytkownikiem jest rosyjskie Lotnictwo Morskie, do którego na początku lat 90. XX wieku przeniesiono 47 samolotów Tu-22M, stacjonujących obecnie głównie w bazach na dalekiej północy. Rosyjscy dowódcy doszli bowiem do wniosku, że mogą być one skutecznym narzędziem w walce z amerykańskimi grupami lotniskowcowymi przy zastosowaniu pocisków AS-4 Kitchen i AS-6 Kingfish.

Po raz pierwszy Tu-22M zostały użyte w warunkach bojowych w końcowej fazie wojny w Afganistanie. Wykonywały one konwencjonalne rajdy bombowe ochraniając w ten sposób wycofujące się wojska radzieckie. W późniejszym okresie (na początku lat 90.) w wyniku braku części zamiennych gotowość bojowa wielu pułków Tu-22M spadła jednak do poziomu 30%-40%. Pomimo tego Backfire'y wzięły udział w pierwszej wojnie czeczeńskiej dokonując ataków na cele w pobliżu Groznego w 1995 roku.

Po upadku ZSRR spora część floty Tu-22M przypadła w udziale Ukrainie i Białorusi. Jeszcze w roku 1999 Ukraińskie Siły Powietrzne posiadały ok. 60 Backfire'ów podzielonych na dwa pułki stacjonujące w bazach w Pryłukach i Połtawie. W ramach programu Nunn-Lugar w listopadzie 2001 rządy ukraiński i amerykański podjęły decyzję o zniszczeniu 47 ukraińskich Tu-22, w tym 25 nowoczesnych Tu-22M z Połtawy. W maju 2004 podobny los spotkał kolejnych 6 samolotów z pułku w Mikołajowie. Obecnie Ukraina posiada nie więcej niż 20 samolotów Tu-22M. Ich liczebność w siłach powietrznych Białorusi ocenia się na 52 egzemplarze.

Zakupem Tu-22M od Rosji zainsteresowane są dwa wielkie państwa azjatyckie: Chiny oraz Indie. W grudniu 1999 ogłoszona została decyzja o wypożyczeniu czterech egzemplarzy Backfire Indyjskim Siłom Powietrznym oraz o planowanej modernizacji indyjskich Tu-142 i Ił-38 przez Rosjan. W styczniu 2004 Indie sfinalizowały zakup rosyjskiego lotniskowca "Admirał Gorszkow", jednak umowa o kupnie Tu-22M nie została podpisana. Chiny interesują się tym nowoczesnym bombowcem ze względu na coraz większe zapóźnienie technologiczne chińskiego lotnictwa bombowego i jego H-6 Badger. Zakup Tu-22M pozwoliłby Chinom znacznie zwiększyć zasięg działania ich sił powietrznych, pozwoliłby również wzmocnić kontrolę przestrzeni powietrznej nad Tajwanem i Morzem Południowochińskim. Pod koniec lat 90. XX wieku Rosja kategorycznie sprzeciwiła się sprzedaży Chinom tak nowoczesnej broni jak Tu-22M w obawie przed destabilizacją równowagi militarnej na Dalekim Wschodzie. Jednak w ostatnim czasie po ociepleniu stosunków między przywódcami obu państw eksport Tu-22M do Chin wydaje się być tylko kwestią czasu.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Tu-22M na fas.org
• Tu-22M na milavia.net
• Backfire i Flanker
• Kokpit Tu-22M

[edytuj] Ciąg oznaczeń

• Tupolew: Tu-103 - Tu-104 - Tu-105 - Tu-106 - Tu-107 - Tu-110 - Tu-114
• Siły Powietrzne ZSRR: Tu-14 - Tu-16 - Tu-20 - Tu-22/Tu-22M - Tu-24 - Tu-26 - Tu-28 - Tu-160