Azerbejdżan

Sufiks -an w perskim znaczy "kraj". Atropates (w staroperskim "obrońca ognia") był satrapą za czasów perskiej dynastii Achemenidów. Uzyskał on niezależność po pokonaniu Achemenidów przez Aleksandra Wielkiego. Od tego czasu region Azerbejdżanu nad rzeką Araks określano po grecku, a później w łacinie Media Atropatia lub Atropatene, po ormiańsku Atrpatakan. Stąd może pochodzić arabska nazwa Azarbajdżān (أذربيجان). Persowie znali obecne tereny Azerbejdżanu jako Aran. W czasach klasycznych określano go również Kaukaską Albanią, a jego część Kaukaską Iberią (dzisiejsze tereny Gruzji). Istnieje teoria, że Azerbejdżan to sturczona forma zarabizowanej wersji perskiej nazwy Âzarâbâdagân (âzar=ogień; âbâdag=miejsce kultu; ân=sufiks liczby mnogiej), czyli "kraina wiecznego ognia", co może mieć związek z zoroastriańskimi świątyniami ognia w tych okolicach.

[edytuj] Ustrój polityczny

Azerbejdżan jest republiką prezydencką. Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Do jego uprawnień należy m.in. nominowanie ministrów. Ciałem ustawodawczym jest pięćdziesięciomiejscowy parlament, również wybierany w wyborach powszechnych. Prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi kraju, który ukończył osiemnaście lat.

Zob. Prezydenci Azerbejdżanu.

[edytuj] Historia

Godło Azerbejdżańskiej SRR

Najdawniejszymi znanymi mieszkańcami terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu byli Kaukascy Albańczycy, przynależący do kaukaskiej grupy językowej. Teren ten w ciągu późniejszych stuleciu zamieszkiwało wiele różnych nacji: Persowie, Rzymianie, Grecy, Ormianie, Arabowie, Turcy, Mongołowie i Rosjanie. Pierwszym królestwem, które pojawiło się na omawianym terenie, było królestwo Mannae - ok. IX w. p.n.e. w. p.n.e. Przetrwało ono do początku VII w. p.n.e., później zaś weszło w skład Imperium Perskiego. Islam na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu rozprzestrzenił się gwałtownie po jego podboju przez Arabów w VII-VIII w. Po upadku władzy arabskiej powstało kilka częściowo niepodległych państewek. W XI w. nastąpiło podbicie regionu poprzez Turków Seljuckich – zdominowali oni Azerbejdżan i stali się przodkami dzisiejszych Azerów. W XII-XIV w. kraj stawił czoła najazdowi Mongołów. Azerbejdżan od XV do XVIII w. był częścią Imperium Perskiego Sawafidów. Na skutek przegranych przez nie wojen z Rosją na mocy traktatu z Gulistanu (1813) oraz Traktatu Turkmenczajskiego (1828) Azerbejdżan został przyłączony do Rosji carskiej. W 1873 w Baku odkryto czarne złoto – ropę. Odkrycie to zapoczątkowało ekspansywny rozwój tego miasta.

Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka w latach 1920-1922 była częścią państwa radzieckiego przed powstaniem ZSRR, w latach 1922-1936 razem z Gruzją i Armenią wchodziła w skład ZSRR jako część Zakaukazkiej Federacyjnej SRR, w 1936 weszła w skład ZSRR bezpośrednio. Dnia 30 sierpnia 1991 r. Azerbejdżan ogłosił suwerenność, ale formalnie stał się państwem niepodległym 18 września 1991 r., po czym przystąpił, podobnie jak 11 innych republik byłego ZSRR do WNP. Od ogłoszenia niepodległości nierozstrzygnięty konflikt z Armenią o Górski (Górny) Karabach.

[edytuj] Demografia

Zobacz też: Miasta Azerbejdżanu

Azerbejdżan jest najludniejszym państwem Zakaukazia, mieszka tutaj 7,401 mln mieszkańców, z czego Azerowie stanowią 78,1%. Wśród mniejszości narodowych największą grupę stanowią Rosjanie. Północną część kraju zamieszkują liczne, głównie kaukaskojęzyczne narody, takie jak np. Rutulowie, Cachurzy, Lezgini, ale także Tatowie, Tałyszowie, Kurdowie, itp.

W Azerbejdżanie przebywa mała grupa Polaków licząca ponad 100 osób. Wśród wybitnych przedstawicieli mniejszości polskiej w Azerbejdżanie byli:

Paweł Potocki – inżynier,
Józef Płoszko – architekt,
Witold Zglenicki – inżynier, geolog, ojciec nafty bakijskiej, Polski Nobel.
Józef Gosławski – architekt.

Wśród wierzących dominującą religią jest islam szyicki, sunnici są w mniejszości. Poza tym istnieje pewna liczba wiernych Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego oraz prawosławni Rosjanie. Istnieje też kościół katolicki składający się z dwóch parafii.

Zgodnie z konstytucją obowiązuje rozdział religii od państwa, zaś wszystkie religie są wobec prawa równe.

[edytuj] Podział administracyjny Azerbejdżanu

Baku

Kraj jest podzielony na:

59 rejonów (az. rayon, l.mn. rayonlar),
11 miast wydzielonych (az. şəhər, l.mn. şəhərlər).

Wydzieloną częścią Azerbejdżanu pozostaje eksklawa Nachiczewan, mająca status republiki autonomicznej (az. muxtar respublika).

Podział administracyjny Azerbejdżanu

Agdam • Agdasz • Agdżabedi • Agstafa • Agsu • Apszeron • Astara • Balakan • Barda • Beylagan • Bilasuvar • Chaczmaz • Chanłar • Chodżały • Chodżawend • Chyzy • Daszkesan • Deweczi • Dżabrail • Dżaliłabad • Fizuli • Gadabay • Geokczaj • Goranboy • Hadżigabul • Imiszli • Ismailli • Jardymły • Jewłach • Kelbadżar • Kurdamir • Lenkoran • Lerik • Łaczyn • Masałły • Neftczała • Oguz • Kabala • Kach • Kazach • Kobustan • Kuba • Kubatły • Kusary • Saatły • Sabirabad • Saljany • Samuch • Siazan • Szamkir • Szeki • Szemacha • Szusza • Tartar • Tovuz • Udżary • Zakatały • Zangilan • Zardab

Nachiczewańska Republika Autonomiczna Babek • Dżulfa • Kangarli • Ordubad • Sadarak • Szachbuz • Szarur

Miasta wydzielone: Ali Bajramły • Baku • Gandża • Jewłach • Lenkoran • Mingeczaur • Naftalan • Nachiczewan • Stepanakert • Sumgait • Szeki • Szusza •

[edytuj] Kultura

[edytuj] Edukacja

Uniwersytety w Azerbejdżanie

[edytuj] Muzyka

Klasyczną muzyką Azerbejdżanu jest mugam (az. muğam). Tradycyjne instrumenty to: kamancza, balaban, tar i nagara. Znana jest także postać wędrownego barda - aszyga, który gra na sazie, rodzaju lutni.

Kraj ma także tradycje jazzowe. Wagif Mustafazade był najsłynniejszym jazzmanem azerbejdżańskim - łączył on mugam ze swingiem. Tę tradycję kontynuuje jego córka – Aziza Mustafazade. Co roku odbywa się "Baku Jazz Festival"[1].

W muzyce poważnej najbardziej znaną postacią jest kompozytor i dyrygent Uzeir Hadżybejow.

**Święta państwowe**
Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia	Nowy Rok	Yeni il
20 stycznia	Dzień Męczenników	Şəhidlər günü
8 marca	Dzień Kobiet	Qadınlar günü
20-21 marca	Święto Wiosny	Novruz bayramı
9 maja	Dzień Zwycięstwa nad Faszyzmem	Faşizm üzərində qələbə
28 maja	Dzień Republiki	Respublika günü
15 czerwca	Dzień Ocalenia Narodowego	Milli qurtuluş günü
26 czerwca	Dzień Wojska	Silahlı qüvvələr günü
18 października	Dzień Niepodległości	Milli müstəqillik günü
12 listopada	Dzień Konstytucji	Konstitusiya günü
17 listopada	Dzień Odrodzenia Narodowego	Milli dirçəliş günü
31 grudnia	Dzień Jedności Azerów na Świecie	Ümumdünya azərbaycanlılarının həmrəylik günü

[edytuj] Armia

Podstawowe informacje dotyczące armii Azerbejdżanu.

[edytuj] Problem broni w Azerbejdżanie

Po rozpadzie ZSRR radziecka broń została w Azerbejdżanie. W czasie wojny afgańskiej przez Azerbejdżan przebiegał jeden ze szlaków przemytu broni. W lasach do dziś można znaleźć zakopaną i ukrytą broń, którą porzucili szmuglerzy w czasie ucieczki przed Sowietami. Wielu mieszkańców Azerbejdżanu swój dochód czerpie w znajdywaniu i sprzedawaniu broni (najczęściej są to kałasznikowy, pepesze pamiętające czasy II wojny światowej oraz SS-X-14 Scapegoat). Wielu Azerów trzyma w swoim domu broń myśliwską, gdyż ten sport od czasu przybycia tu Europejczyków jest bardzo popularny (azerska reprezentacja w strzelectwie zdobyła 5. miejsce na igrzyskach olimpijskich w Berlinie w łącznej klasyfikacji medalowej tej dyscypliny). Rząd Azerbejdżanu podejmuje usilne zabiegi, by zlikwidować nielegalne składy broni.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Azerbejdżan

[edytuj] Bibliografia

Achundov, Nazim: Azerbaycanda dövri metbuat (1832-1920). Bibliographie, Baku 1965.
Chodubski, Andrzej: Witold Zglenicki "Polski Nobel" 1850-1904, Płock 1984
Həsənov, Cəmil: Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində 1918-1920-ci illər, Baku 1993.
La première république musulmane : l’Azerbeidjan, Paris 1919.
La République de l’Azerbeidjan du Caucase, Paris 1919.
Munschi, Hilal: Die Republik Aserbaidschan. Eine geschichtliche und politische Skizze, Berlin 1930.
Mustafazade, Raxman: Dve respubliki. Azerbaijano-rossijskie otnoshenija 1918-1920 gg., Moskwa 2006.
Nesibzade, Nesib: Azerbaycan demokratik respublikasi. Meqaleler ve senedler, Baku 1990.
Sanders, A. (Nikuradse): Kaukasien. Nordkaukasien, Aserbaidschan, Armenien, Georgien. Geschichtlicher Umriss, München 1944.
Sürmeli, Serpil: Türk-Gürcü iliskileri (1918-21), Ankara 2001.
Swietochowski, Tadeusz: Russian Azerbaijan, 1905-1920. The Shaping of National Identity in a muslim community, Cambridge University Press 1985.
Świętochowski, Tadeusz, Azerbejdżan i Rosja. Kolonializm, islam i narodowość w podzielonym kraju, Warszawa 1998.
Zeynalov, Rizvan: Voennoe strotel’stvo v Azerbaijanskoi respublike 1920-ijun’ 1941 g., Baku 1990.
Zürrer, Werner: Kaukasien 1918-1921. Der Kampf der Großmächte um die Landbrücke zwischen Schwarzem und Kaspischem Meer, Düsseldorf 1978.